Terapsit: Revizyonlar arasındaki fark

Therapsida
Yaşadığı dönem aralığı: 272,95-0 myö
Guadalupiyen-Günümüz^[1]
PreЄ
Є
O
S
D
C
P
T
J
K
Pg
N
Therapsida; Yaşadığı dönem aralığı: 272,95-0 myö; Guadalupiyen-Günümüz PreЄ Є O S D C P T J K Pg N
	Soyu tükenmiş terapsitlerin fosilleri ve iskelet rekonstrüksiyonları.
Biyolojik sınıflandırma
Âlem:	Animalia
Şube:	Chordata
Klad:	Sphenacodontoidea
Klad:	Therapsida; Gregory, 1910
Alt gruplar
	† Tetraceratops?; † Raranimus; † Biarmosuchia; Eutherapsida † Dinocephalia † Anteosauria; † Tapinocephalia; ; Neotherapsida † Anomodontia † Dromasauria; † Dicynodontia; ; Theriodontia † Gorgonopsia; Eutheriodontia † Therocephalia; Cynodontia Mammalia; ; ; ; ; ;

Etkileşimli olarak geçmişe göz at

[kontrol edilmiş revizyon]

← Önceki sürümle aradaki fark Sonraki sürümle aradaki fark →

İçerik silindi İçerik eklendi

GörselVikimetin

Satır içi

Sayfanın 15.01, 20 Mayıs 2024 tarihindeki hâli

Terapsitler (Therapsida),^[a] memelileri ve soyu tükenmiş akrabalarını içeren, gelişmiş bir sinapsit kladıdır.^[2] Başka bir deyişle terapsitler, Sinapsida'nın hayatta kalan tek sınıfı olan memelilerin tümünü ve onların soyu tükenmiş akrabalarını içeren sphenacodont grubudur. Ancak bu isim, daha çok memeli olmayan terapsitler için kullanılır.^[b]

Günümüzde memelilere özgü olarak bilinen çoğu özelliklerin kökeni (laktasyon, kıl, dik duruş) terapsitlere dayanır. Therapsida'ya atfedilen en eski fosil, Tetraceratops insignis'tir (orta Permiyen döneminden).^[3]^[4] Terapsitler, 275 milyon yıl önce yaşamış pelikozorlardan (özellikle sphenacodontlardan) evrimleşmiş ve eski egemen kara omurgalıları olan pelikozorların yerini almışlardır. Permiyen-Triyas yok oluşundan hemen önce (260 myö) ortaya çıkan sinodontlardan (gelişmiş bir terapsit grubu) erken memeliler (Mammaliaformes, 220 myö) türemiştir. Memeliler dışındaki hayatta kalmış en son terapsit grubu olan Haramiyida'nın nesli Kretase-Tersiyer yok oluşunda tükenmiştir.

Karakteristik özellikleri

Terapsitlerin şakak kemiğindeki fenestra penceresi, pelikozorlara oranla daha büyüktür. Terapsitlerin çeneleri daha karmaşık ve güçlü olup öndeki kesici dişler kesme işlemine dair farklılaşma gösterir. Yanlarda yer alan köpek dişleri ise delme ve parçalama işlemleri için kullanılırken besinleri kesme ve çiğnemek için azı dişleri bulunur. Ayakları vücutlarının altında, sürüngenler ve pelikozorların –sürüngen benzeri– yayılan bacaklarında olduğundan daha dikey olarak konumlandırılmıştır.

Keşfedilişleri

İlk terapsit fosilleri 1838 yılında Rusya'da ve 1845 yılında (Dicynodon) Güney Afrika'da bulunmuştur. İlk araştırmacılar arasında Richard Owen (1804-1892) yer alır. 1876 yılında Owen, erken mezozoik dönem kara sürüngenlerinin hem amfibilere hem de memelilere benzerlik gösterenlerinu, British Museum, Güney Afrika sürüngenler kataloğunda Anomodontia (memeli benzeri sürüngenler, Therapsida) olarak tanımlamıştır.^[5]

Sınıflandırma

Oligokyphus, bir cynodont

Üst âlem: Eukaryota
Âlem: Animalia
Alt âlem: Eumetazoa
Cladus: Bilateria
Cladus: Nephrozoa
Cladus: Deuterostomia
Şube: Chordata
Cladus: Chordata Craniata
Alt şube: Vertebrata
Ara şube: Gnathostomata
Üst sınıf: Tetrapoda
Sınıf: Synapsida
Takım: Therapsida
Alt takımlar: †Anomodontia - †Biarmosuchia - Cynodontia - †Dinocephalia - †Eotitanosuchia - Theriodontia

Filogeni

Synapsida

Sphenacodontia

†Sphenacodontidae

Therapsida

†Tetraceratops

†Biarmosuchia

	†Eotitanosuchidae

	†Phthinosuchidae

Eutherapsida

†Dinocephalia

	†Anteosauria

	†Tapinocephalia

Neotherapsida

†Anomodontia

	†Dromasauria

	†Dicynodontia

Theriodontia

†Gorgonopsia

	†Lycaenops

	†Inostrancevia

Eutheriodontia

†Therocephalia

†Eutherocephalia

	†Bauria

Cynodontia

	Mammalia

Ayrıca bakınız

Galeri

Açıklayıcı notlar

^ Therapsid, Yunancada 'canavar kemer' anlamına gelir.
^ Eski geleneksel sınıflandırmalarda memelileri içermeyen bir takım olarak kabul edilirdi.

Dipnotlar

^ "Therapsida". paleobiodb.org. Erişim tarihi: 8 Eylül 2021.
^ Romer, A.S. (1933). Vertebrate Paleontology. University of Chicago Press. , 3rd ed., 1966.
^ M.Laurin & R.R. Reisz. 1996. The osteology and relationships of Tetraceratops insignis, the oldest known therapsid. Journal of Vertebrate Paleontology 16(1): 95-102.
^ J. Liu, B. Rubidge & J. Li, New basal synapsid supports Laurasian origin for therapsids, 2009, Acta Palaeontol. Pol., 54 (3): 393-400
^ The Origin of The Idea of the Mammal-like Reptile Richard P. Aulie, The American Biology Teacher > Vol. 37, No. 1, Jan., 1975, National Association of Biology Teachers

Kitap

Benton, M.J. (2004). Vertebrate Paleontology. 3rd ed. Blackwell Science Ltd
Carroll, R.L. (1988). Vertebrate Paleontology & Evolution. W.H. Freeman & Company, NY
Kemp, T.S. (2005). The origin and evolution of mammals. Oxford University Press
Romer, A.S. (1966). Vertebrate Paleontology. University of Chicago Press, 1933; 3rd ed.

Dış bağlantılar

Wikimedia Commons'ta Therapsida ile ilgili çoklu ortam belgeleri bulunur
Vikitür'de Therapsida ile ilgili ayrıntılı taksonomik bilgiler bulunur.
"Therapsida: Mammals and extinct relatives21 Eylül 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi." Tree of Life (İngilizce)
"Therapsida: overview" Palaeos (İngilizce)

[2] Therapsid, Yunancada 'canavar kemer' anlamına gelir.

[4] Eski geleneksel sınıflandırmalarda memelileri içermeyen bir takım olarak kabul edilirdi.

[1] "Therapsida". paleobiodb.org. Erişim tarihi: 8 Eylül 2021.

[romer1933-3] Romer, A.S. (1933). Vertebrate Paleontology. University of Chicago Press. , 3rd ed., 1966.

[5] M.Laurin & R.R. Reisz. 1996. The osteology and relationships of Tetraceratops insignis, the oldest known therapsid. Journal of Vertebrate Paleontology 16(1): 95-102.

[6] J. Liu, B. Rubidge & J. Li, New basal synapsid supports Laurasian origin for therapsids, 2009, Acta Palaeontol. Pol., 54 (3): 393-400

[7] The Origin of The Idea of the Mammal-like Reptile Richard P. Aulie, The American Biology Teacher > Vol. 37, No. 1, Jan., 1975, National Association of Biology Teachers

[1]

[a]

[2]

[b]

[3]

[4]

[5]

@@ 33. satır: / 33. satır: @@
 }}
-'''Terapsitler''' (Therapsida),{{efn|Therapsid, [[Yunanca]]da 'canavar kemer' anlamına gelir.}} [[memeliler]]i ve soyu tükenmiş akrabalarını içeren, gelişmiş bir [[sinapsit]] [[klad]]ıdır.<ref name="romer1933">{{Kitap kaynağı|son=Romer|ilk=A.S.|eşyazarlar=|yazarbağı=|başlık=Vertebrate Paleontology|url=https://archive.org/details/vertebratepaleon0000alfr|basım=|yayımcı=University of Chicago Press|yer=|yıl=1933|isbn=|seri=}}, 3rd ed., 1966.</ref> Başka bir deyişle terapsitler, Sinapsida'nın hayatta kalan tek [[Sınıf (biyoloji)|sınıfı]] olan memelilerin tümünü ve onların soyu tükenmiş akrabalarını içeren [[sphenacodont]] grubudur. Ancak bu isim, daha çok memeli olmayan terapsitler için kullanılır.{{efn|Eski [[geleneksel sınıflandırma]]larda memelileri içermeyen bir [[Takım (biyoloji)|takım]] olarak kabul edilirdi.}}
+'''Terapsitler''' (Therapsida),{{efn|Therapsid, [[Yunanca]]da 'canavar kemer' anlamına gelir.}} [[memeliler]]i ve [[Soy tükenmesi|soyu tükenmiş]] akrabalarını içeren, gelişmiş bir [[sinapsit]] [[klad]]ıdır.<ref name="romer1933">{{Kitap kaynağı|son=Romer|ilk=A.S.|eşyazarlar=|yazarbağı=|başlık=Vertebrate Paleontology|url=https://archive.org/details/vertebratepaleon0000alfr|basım=|yayımcı=University of Chicago Press|yer=|yıl=1933|isbn=|seri=}}, 3rd ed., 1966.</ref> Başka bir deyişle terapsitler, Sinapsida'nın hayatta kalan tek [[Sınıf (biyoloji)|sınıfı]] olan memelilerin tümünü ve onların soyu tükenmiş akrabalarını içeren [[sphenacodont]] grubudur. Ancak bu isim, daha çok memeli olmayan terapsitler için kullanılır.{{efn|Eski [[geleneksel sınıflandırma]]larda memelileri içermeyen bir [[Takım (biyoloji)|takım]] olarak kabul edilirdi.}}
-Günümüzde memelilere özgü olarak bilinen çoğu özelliklerin kökeni ([[laktasyon]], [[kıl]], dik duruş) terapsitlere dayanır. Therapsida'ya atfedilen en eski fosil, ''[[Tetraceratops insignis]]''<nowiki/>'tir (orta [[Permiyen]] döneminden).<ref>M.Laurin & R.R. Reisz. 1996. The osteology and relationships of ''Tetraceratops insignis'', the oldest known therapsid. ''Journal of Vertebrate Paleontology'' 16(1): 95-102.</ref><ref>J. Liu, B. Rubidge & J. Li, New basal synapsid supports Laurasian origin for therapsids, 2009, Acta Palaeontol. Pol., 54 (3): 393-400</ref> Terapsitler, 275 milyon yıl önce yaşamış [[pelikozorlar]]dan (özellikle sphenacodontlardan) evrimleşmiş ve eski egemen kara omurgalıları olan pelikozorların yerini almışlardır. [[Permiyen-Triyas yok oluşu]]ndan hemen önce (260 myö) ortaya çıkan [[sinodont]]lardan (gelişmiş bir terapsit grubu) erken memeliler ([[Mammaliaformes]], 220 myö) türemiştir. Memeliler dışındaki hayatta kalmış en son terapsit grubu olan [[Haramiyida]]'nın nesli [[Kretase-Tersiyer yok oluşu]]nda tükenmiştir.
+Günümüzde memelilere özgü olarak bilinen çoğu özelliklerin kökeni ([[laktasyon]], [[kıl]], dik duruş) terapsitlere dayanır. Therapsida'ya atfedilen en eski [[fosil]], ''[[Tetraceratops insignis]]''<nowiki/>'tir (orta [[Permiyen]] döneminden).<ref>M.Laurin & R.R. Reisz. 1996. The osteology and relationships of ''Tetraceratops insignis'', the oldest known therapsid. ''Journal of Vertebrate Paleontology'' 16(1): 95-102.</ref><ref>J. Liu, B. Rubidge & J. Li, New basal synapsid supports Laurasian origin for therapsids, 2009, Acta Palaeontol. Pol., 54 (3): 393-400</ref> Terapsitler, 275 milyon yıl önce yaşamış [[pelikozorlar]]dan (özellikle sphenacodontlardan) evrimleşmiş ve eski egemen kara omurgalıları olan pelikozorların yerini almışlardır. [[Permiyen-Triyas yok oluşu]]ndan hemen önce (260 myö) ortaya çıkan [[sinodont]]lardan (gelişmiş bir terapsit grubu) erken memeliler ([[Mammaliaformes]], 220 myö) türemiştir. Memeliler dışındaki hayatta kalmış en son terapsit grubu olan [[Haramiyida]]'nın nesli [[Kretase-Tersiyer yok oluşu]]nda tükenmiştir.
 == Karakteristik özellikleri ==
@@ 143. satır: / 143. satır: @@
 * Carroll, R.L. (1988). ''Vertebrate Paleontology & Evolution''. W.H. Freeman & Company, NY
 * Kemp, T.S. (2005). ''The origin and evolution of mammals''. Oxford University Press
-* Romer, A.S. (1966). ''Vertebrate Paleontology''. University of Chicago Press, 1933; 3rd ed.
+* Romer, A.S. (1966). ''Vertebrate Paleontology''. [[University of Chicago Press]], 1933; 3rd ed.
 == Dış bağlantılar ==