Berke-Hülâgû savaşı
| Berke-Hülâgû savaşı | |||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|
.jpeg) | |||||||
| |||||||
| Taraflar | |||||||
 İlhanlılar |
 Altın Orda Devleti | ||||||
| Komutanlar ve liderler | |||||||
| |||||||
Berke-Hülâgû savaşı, iki Moğol lideri, Altın Orda'nın Berke Hanı ile İlhanlılar'ın Hülâgû Hanı arasında gerçekleşmiştir. 1258 yılında Bağdat'ın yıkılmasından sonra 1260'lı yıllarda daha çok Kafkas Dağları bölgesinde savaşılmıştır. Savaş, Moğol İmparatorluğu'nda, her ikisi de Büyük Han unvanını alan Tuluy ailesinin iki üyesi Kubilay Han ve Arık Böke arasındaki Toluid İç Savaşı ile örtüşmektedir. Kubilay, Hülâgû ile ittifak kurarken Arık Böke, Berke'nin yanında yer aldı. Hülâgû, Möngke Han'ın yerine yeni bir Kağan'ın seçilmesi için Moğolistan'a gitti, ancak Ayn Calut Muharebesi'nin Memlüklere yenilmesi onu Orta Doğu'ya geri çekilmeye zorladı. Memluk zaferi Berke'yi İlhanlıları işgal etme konusunda cesaretlendirmiştir. Berke-Hülâgû savaşı ve Toluid İç Savaşı ile bunu takip eden Kaydu-Kubilay savaşı, Moğol İmparatorluğu'nun dördüncü Büyük Hanı Möngke'nin ölümünden sonra Moğol imparatorluğunun parçalanmasında önemli bir an oldu.
Arka plan
[değiştir | kaynağı değiştir]1252'de Berke, İslam'ı kabul etmiş ve 1257'de Ulakçı Han'ın ölümünden sonra Altın Orda'da iktidara gelmiştir. Kardeşi Batu gibi o da Büyük Han Möngke'ye sadıktı. Berke'nin İslam'a geçtiğinin farkında olmasına rağmen Hülâgû, İran'ı fethettikten sonra 1258'de Bağdat'ı yok etti, Mezopotamya'yı Moğol İmparatorluğu'na kattı, Levant ve Memlûk Devleti'ne doğru ilerledi ve Memluk Sultanlığı'na karşı yıpratma savaşı başlattı. Berke, Hülâgû 'nun Müslüman topraklarına saldırmasına öfkelendi ve bir hazırlık adımı olarak, yeğeni Nogay Han'ı savaşı finanse etmek için ganimet toplamak amacıyla 1259'da Polonya'ya baskın yapması için yönlendirmiştir. Kraków ve Sandomierz dahil olmak üzere birçok Polonya şehri yağmalanmıştır. Berke daha sonra Memlük Sultanı Kutuz ve daha sonra Mısır Sultanı I. Baybars ile ittifak kurdu.
Aynı yıl Mongke, Çin'deki bir askerî harekât sırasında ölmüştür. Müslüman tarihçi Reşîdüddîn, Berke Han'ın Bağdat'a yapılan saldırıyı protesto etmek amacıyla (Mongke'nin Çin'de öldüğünü bilmeden) Mongke Han'a şu mesajı gönderdiğini aktardı: "O (Hülâgû) Müslümanların bütün şehirlerini yağmalamıştır. Allah'ın izniyle bu kadar masum kanın hesabını ondan soracağım."
Berke Müslüman olmasına rağmen ilk başta Hülâgû'yu Moğol kardeşliği dışında savaşma fikrine karşı çıkmış; 'Moğollar Moğol kılıçlarıyla öldürülüyor. Birlik olsaydık bütün dünyayı fethederdik' dedi; ancak İlhanlıların eylemleri nedeniyle Altın Orda'nın ekonomik durumu onu cihat ilan etmeye yöneltti çünkü İlhanlılar Kuzey İran'ın zenginliğini gasp ediyorlardı, ayrıca Altın Orda'nın İlhanlıların Memlüklere köle satmaması yönündeki talepleri vardı.[2]
Savaş
[değiştir | kaynağı değiştir]1260 yılında, Hülâgû'nun Orta Doğu'daki vekillerini Ayn Calut Muharebesi'nde Memlüklere kaptırırken, Hülâgû, Möngke'nin ölümünün ardından yeni bir Büyük Han'ın halefiyetine katılmak için Moğolistan'da gitti. Haberi duyan Hülâgû, yenilginin intikamını almak için hazırlıklara başlamıştır. İki yıl sonra İran'daki topraklarına geri döndü, ancak Berke, Bağdat'ın yağmalanmasının intikamını almak için kuzenine karşı savaş tehdidini sürdürdüğünde dikkati dağıldı ve Memlüklerle uğraşması engellendi. Berke, Hülâgû'yu kuvvetlerinin büyük bir kısmıyla kuzeye çeken bir dizi baskın (bu sefer Kafkasya bölgesinde çok sayıda keşif) başlatmak için Nogay Han'ı yeniden serbest bıraktı. Berke, ayrıca Negudar'ı doğu Afganistan ve Gazne'ye göndererek İlhanlılar'ın kontrolü altındaki toprakları geri almıştır.[3]
Hülagu, kardeşi Kubilay'a sadıktı ancak İmparatorluğun kuzeybatı kesimindeki Altın Orda'nın hükümdarı olan kuzenleri Berke ile çatışmalar 1262'de başladı.Hülâgû nun hizmetinde Cuci prenslerinin şüpheli ölümleri, savaş ganimetlerinin eşitsiz dağıtımı ve Hülâgû'nun Müslümanlara yönelik katliamları, 1259-1260'da Hülâgû yönetimine karşı Gürcistan Krallığı'nın isyanını desteklemeyi düşünen Berke'nin öfkesini artırdı.[4] Berke ayrıca Mısırlı Memlükler ile Hülâgû'ya karşı ittifak kurmuş ve Kubilay'ın rakibi Arık Böke'yi desteklemiştir.
Kubilay, Altın Orda'ya saldırmak için Abaka komutasında bir ordu gönderirken Arık Böke, İlhanlıları işgal etmesi için Nogay Han'ı göndermiş; her iki taraf da feci yenilgilere uğramışlardır.[5] Hülagu, Berke'ye karşı Derbend geçidinden kuzeye doğru yürüdü. Terek kıyısında, Nogai komutasındaki Altın Orda ordusu tarafından pusuya düşürüldü ve ordusu 1262'de Terek Nehri Muharebesi'nde yenilgiye uğratıldı; binlerce kişi nehrin buzları eridiğinde ya kesildi ya da boğuldu. yol. Hülagu daha sonra Azerbaycan'a geri çekildi.[6]
Arık Böke, 21 Ağustos 1264'te Shangdu'da Kubilay'a teslim olmuş, ardından Altın Orda ve Çağatay Hanlığı'nın yöneticileri Kubilay'ın zaferi ve yönetiminin gerçekliğini kabul ettiler,[7] ardından Kubilay, Song Hanedanı'nı fethetmek için hazırlıklara başlamıştır.[8]
İlhanlıların müttefiki Bizans İmparatorluğu, Mısır elçilerini ele geçirdiğinde Berke, vasalı Bulgaristan aracılığıyla bir ordu göndererek elçilerin ve Selçuklu Sultanı II. İzzeddin Keykâvus'un serbest bırakılmasını sağlamıştır. Kaykaus'u kullanarak Anadolu'da iç karışıklık çıkarmaya çalıştı ama başaramadı. Aile tarihinin yeni resmi versiyonunda Kubilay Han, Arikboke'ye verdiği destek ve Hülâgû ile savaşlar nedeniyle Berke'nin adını Altın Orda hanı olarak yazmayı reddetmiş, ancak Jochi'nin ailesi tamamen meşru aile üyeleri olarak tanınmıştır.[9]
Kubilay Han ayrıca batı hanlıklarındaki siyasi krizleri istikrara kavuşturmak için Hülâgû'yu 30.000 genç Moğol ile takviye etti.[10] 8 Şubat 1265'te Hülagu ölür ölmez Berke Tiflis yakınlarına doğru yürüdü ama yolda öldü. Bu ölümlerden birkaç ay sonra Çağatay Hanlığı'ndan Algu Han da öldü. Ancak bu ani güç boşluğu Kubilay'ın batı hanlıkları üzerindeki kontrolünü bir miktar rahatlattı.
Sonrası
[değiştir | kaynağı değiştir]Bu, Kubilay Han ile Arık Böke arasındaki Toluid İç Savaşı'nın başlamasından kısa bir süre sonra Moğollar arasındaki ikinci açık savaştır. Bundan önce Batu ile Güyük arasında açık bir savaşa dönüşebilecek gerilimler vardı, ancak Güyük'ün ani ölümü düşmanlıkları önlemiştir. Kubilay Han ile Arık Böke arasındaki savaşla birlikte Berke ve Hülâgû, Moğol hanlıkları arasında ve hatta hanlıklar içinde daha fazla savaş şeklinde tekrarlanan 1270'te Abaka ile Barak, Kaydu ve Kubilay Han arasındaki çatışmalar gibi emsalleri oluşturdu. 1270'ler ve 1280'lerde, 1290'ların sonlarında Toqta ve Nogai ve 14. yüzyılın başlarında Duwa ile Chapar arasındaki savaş. Bu savaş, Polonya'ya yapılan ikinci baskınla birlikte Nogay Han'ın Altın Orda'daki yükselişine de işaret ediyordu. Berke'nin ölümünden sonra daha da güçlendi ve Altın Orda'nın hakimi oldu.
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ The Mongols By David Morgan, p. 144.
- ^ Johan Elverskog (6 Haziran 2011). Buddhism and Islam on the Silk Road. University of Pennsylvania Press. ss. 186-. ISBN 978-0-8122-0531-2.
- ^ Early Mongol Rule in Thirteenth-Century Iran: A Persian Renaissance By George Lane, p. 77.
- ^ L.N.Gumilev, A.Kruchki - Black legend
- ^ Barthold, Turkestan down to the Mongol invasion, p. 446
- ^ J. J. Saunders (29 Mart 2001). "6". The History of the Mongol Conquests (Paperback) (İngilizce). University of Pennsylvania Press, Incorporated. s. 117. ISBN 9780812217667. Erişim tarihi: 26 Kasım 2023.
- ^ Weatherford, Genghis Khan and the making of the modern world, p. 120.
- ^ Atwood
- ^ H. H. Howorth – History of the Mongols, section: Berke khan
- ^ Rashid al-Din, Ibid