Muhtar es-Sekafî
 | Bu maddenin tarafsızlığı konusunda kuşkular bulunmaktadır. (Mart 2017) (Bu şablonun nasıl ve ne zaman kaldırılması gerektiğini öğrenin) |
Muhtar es-Sekafî المختار الثقفي | |
|---|---|
 | |
| Doğum | Muhtar bin Ebu Ubeydullah es-Sekafi 622 Taif, İslam Devleti |
| Ölüm | 3 Nisan 687 Kufe, Emevî Devleti |
| Meslek | Komutan |
| Ebeveyn(ler) | Ebû Ubeyd es-Sekafî |
Muhtar es-Sekafî (Arapça: المختار الثقفي), Ali'nin oğullarından olan Muhammed bin Hanefiyye'nin imam olması gerektiğini benimseyen Muhtariyye hizibinin kurucusu.
622'de doğdu. Muhtariyye'nin kurucusu olan Muhtar es-Sekafi hakkında kendisinin aslen başlangıçta Harici, Zübeyri ve Şii olup, daha sonra Keysanilik hareketiyle Kerbelâ Olayı'nın intikamını almak üzere ortaya çıktığı ve Muhammed bin Hanefiyye'nin dâîsi olduğu, bazı gizli ilimlerden bahsettiği ve bir fırsatçı olduğu yönünde yapılan değerlendirmelere sıklıkla rastlanmakla birlikte, bu görüşlere katılmayan bazı çağdaş yazarlar da mevcuttur.[1]
Muhtar es-Sakafi, hem Emevîler'den ayrı bağımsız bir halifelik ilan eden Abdullah bin Zübeyr'in Kufe'deki valisini görevinden uzaklaştırması, hem de Kufe'de karargâh kurarak Hüseyin bin Ali'nin Kerbela Savaşı'nda öldürülmesinin intikamını almak için Emevî halifelerine karşı bir isyan tertip etmesi ile cihad etmiştir.[2][3][4]
Hayatı
[değiştir | kaynağı değiştir]Gençliği
[değiştir | kaynağı değiştir]Tam adı "Banu Havazin Aşireti'nden Muhtar Ebu Ubeyd Mesud Sakafi"[5] olan Muhtar Taif'te 622 yılında doğmuştur.[3] El-Mukhtâr, Hicrî 13 - Milâdî Kasım 634 yılındaki Köprü Savaşı'nda öldürülen Ebû Ubeyd es-Sekafî'nin oğluydu.[6]
Annesinin adı Hüsna idi ve iki kız kardeşi vardı:[5] Kardeşlerinden Safiye, Ömer bin Hattab'ın ikinci büyük oğlu, hadis ve fıkıh alanlarında şöhret sahibi bir uzman olan ve İlk Fitne savaşında tarafsızlık siyaseti izleyen, Abdullah bin Ömer ile evliydi. Diğer kız kardeşi ise Sad bin Ebu Vakkas'ın oğlu, Rey valisi ve vaiz olan Ömer bin Sad ile evliydi. Kızlarından bir tanesi de İmam Zeynel Âbidin ile evliydi.[5]
Babasının ölümünden sonra annesi ve amcası Sad bin Mesud tarafından yetiştirildi. Amcası Saad bin Mesud, Ömer bin Hattab tarafından Irak'taki Medain şehrine vali olarak tayin edilmişti. Muaviye iktidara gelene kadar bu görevde kalan amcası, Muaviye tarafından Musul valiliğine tayin edildi.[5]
Tutuklanması ve Mekke'ye sürgünü
[değiştir | kaynağı değiştir]679 yılında Ziyad bin Ebu Süfyan'ın oğlu Ubeydullah bin Ziyad, Muhtar'ı tevkif ederek bir yeraltı zindanı olan Temura hapishanesine gönderdi.[6] Ali bin Ebu Talib'in müridlerinden ve sufilerin ulularından kabul edilen İslam alimi Meytham bin Yahya Temmar[7] da Muhtar ile birlikte bu kodeste yatmaktaydı.[8] Daha sonra ise Muhtar kızkardeşi Safiye'nin kocası Abdullah bin Ömer'in Emevî Halifesi Yezid'i ikna etmesi neticesinde, Yezid'in emriyle Ubeydullah bin Ziyad tarafından üç gün içerisinde Kufe'yi terk etmesi şartıyla serbest bırakıldı. Böylece tekrar özgürlüğüne kavuşan Muhtar Mekke'ye doğru yola koyuldu.[9] Mukhtar burada Kabe'yi Yezid'in Kinde[10] kabilesine mensup Emevî Generali Hüseyin bin Numeyr'ul Sakuni komutasında Suriye'den gönderdiği işgalcilere karşı savundu.[11] Mekke'de dört yıl kaldıktan sonra Kufe'ye dönmeye karar verdi.[12]
Kufe'ye dönüşü ve tutuklanması
[değiştir | kaynağı değiştir]Yezid'in ölümünden sonra eski vali Ubeydullah bin Ziyad bin Ebu Süfyan'nın Şam'a kaçışından istifade eden Kufeliler Abdullah bin Zübeyr'i desteklediler.[12] Bu sırada Kufe'ye geri dönen Muhtar, Abdullah bin Zübeyr tarafından Kufe valisi olarak atanan Abdullah bin Muti tarafından tekrar tutuklandı. Bunun üzerine Muhtar hapishaneden, Süleyman bin Sird'in Bilad el-Şam ile Irak sınırındaki Ayn'ül Varda Savaşı'nda Ubeydullah bin Ziyad bin Ebu Süfyan'ın ordusu tarafından öldürülmesinden sonra Şia ordusunun başına geçen ve ordusunu Kufe'ye çekmeye karar veren Rifah bin Şedded ile arkadaşlarına haber gönderdi. Rifah bin Şedded, Muhtar'ın haberine cevap vererek hapishaneye baskın düzenleyerek Muhtar'ı kurtarmaya hazır olduğunu bildirdiyse de Muhtar ona böyle bir şeyi yapmamasını emretti.[13] Neticede, Muhtar damadı Abdullah bin Ömer bin Hattab'ın saygınlığı ve arabuluculuğu sayesinde ikinci kez hapishaneden dışarı çıkmayı başardı.[14]
Muhtar'ın isyanı
[değiştir | kaynağı değiştir]Muhtar, 685 yılında hapisten çıktıktan sonra devrimin başladığını ilan ederek Kerbela Olayı'nın faillerini cezalandırmak için halkı ayaklanmaya davet etmeye başladı. Ali bin Ebu Talib'in oğullarından olan Muhammed bin Hanefiyye'den de kendisini destekleyen bir mektup aldı. Muhammed bin Hanefiyye'nin verdiği bu destek insanları Muhtar tarafından başlatılan bu isyana katılmaya teşvik etti. Mâlik el-Eşter'in oğullarından İbrahim el-Eşter de bu ayaklanmaya katılanlar arasındaydı. Asiler ayaklanmayı 19 Ekim 685 salı gecesi başlattılar.[14] Şehri ele geçirdiler ve hükümdar Hicaz'a kaçtı.[15] Kufe Mescidinde kürsüye çıkan Muhtar, Ali'nin adaletini geri getirmek için mücadelesini sürdüreceğini açıkladı.[16]
İntikam
[değiştir | kaynağı değiştir]Aynülverde Muharebesi sonrası ilerleyen Emevî Ordusu Musul'u aldı ve Kufe'ye ilerledi. Muhtar, Yezid bin Enes komutasında 3000 kisilik ordu topladı. İki savaş kazandıktan sonra Yezid bin Enes'in vefatı ordunun maneviyatını bozdu.[17] Muhtar daha sonra İbrahim el-Eşter komutasında 7000 kisilik bir ordu kurdu. Ordu, Kufe'den ayrılınca Muhtar'ın düşmanları sarayını kuşattı. İbrahim el-Eşter'in yardıma gelmesiyle isyan bastırıldı.[18]
İmam Hüseyin'in bebeğinin katili Hurmala bin Kahil ile İmam Huseyin'nin katillerinden Sinan bin Enes ve Ömer bin Sa'ad da infaz edildi. İmam Hüseyin'in kafasını kesen Şimr bin Zi'l-Cevşen kaçmasına rağmen ordunun sürdürdüğü takip neticesi Vasit yakınlarında bir köyde bulunarak infaz edildi. Şibt bin Rubi ise Basra'ya kaçtı.[18]
Hazar Savaşı
[değiştir | kaynağı değiştir]Ağustos 686'da, İbrahim el-Eşter ordusu Hazar Nehri yakınlarında Ubeydullah bin Ziyad'in ordusu ile karşılaştı. Ubeydullah bin Ziyad ile Hüseyin bin Nümeyr burada öldürüldü. İbrahim el-Eşter'in küçük ordusu Ubeydullah bin Ziyad'ın büyük ordusunu yendi.[3][19]
Medine ve Alevileri, Emevî ile Zübeyri halifelerinden kurtarışı
[değiştir | kaynağı değiştir]Emevî Halifesi Abdülmelik Medine'ye bir ordu yolladı. Muhtar ise burayı savundu. Zübeyri Halifesi Abdullah bin Zübeyr Medine'yi Abdülmelik'in ordusuna karşı savunmak için 2000 kisi yolladı. Ancak asıl maksadı Muhtar'a saldırmaktı. Abdullah bin Zübeyr, Alevilerden nefret ederdi. Onları tutsak aldı ve evlerini yıktı. Muhtar bu defa 5000 kişiyle Alevilerin yardımına koştu ve evlerini onardı.[20]
Ölümü
[değiştir | kaynağı değiştir]Abdullah bin Zübeyr kardeşi Mus'ab bin Zübeyr'i Basra valisi olarak atadı.[21] Mus'ab büyük bir ordu ile Kufe'ye doğru yola çıktı ve Muhtar'i yakaladı. İbrahim el-Eşter ise Musul'da idi. Muhtar ufak bir ordu ile bin Zübeyr'i karşıladı. Mus'ab bin Zübeyr'in ordusu Muhtar'ın ordusunu Kufe'ye geri püskürttü. Mus'ab'ın ordusu Muhtar'ı Kufe'ye kovalamaya devam etti ve onu sarayında tam dört ay muhasara altında tuttu. 3 Nisan 687'de Muhtar'ın yanında 17 adamı kaldı. Neticede 67 yaşındaki Muhtar öldürüldü.[3][22]
Mus'ab bir günde 7000 insan katletti.[22] Muhtar'ın hanımı Ümre ile kızı Numan bin Başir el-Ensari'nin Hira ile Kufe arasında bir yerde kafaları kesildi.[23]
Muhtar'ın mezarı günümüzde Kufe Mescidinde bulunmaktadır.[24]
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- Genel
- Hawting, G. R. (trans). The History of Al-Tabari, vol. xx. Albany, NY: State University of New York Press, 1989.
- Fishbein, Michael. (trans). The History of Al-Tabari, vol. xxi. Albany, NY: State University of New York Press, 1990.
- Also online: History of Tabari - Volume 21 The Victory of the Marwanids (where Al-Mukhtar takes revenge on those who killed Imam Husayn ibn Ali)28 Kasım 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- Islamic Apocalyptic Movements in Modern Iran
- "Mukhtar Thaqafi". ismaili.net. 16 Aralık 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Kasım 2013.
- Al Hassanain Network for Heritage and Islamic Thought. "The Uprising of Mukhtar". Sibtayn International Foundation. 10 Eylül 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Kasım 2013.
- Özel
- ^ TDV, Diyânet İslâm Ansiklopedisi, Keysân’îyye/Muhtâr’îyye maddeleri.
- ^ Hawting. The History of Al-Tabari, vol. xx, 1989, p. 182
- ^ a b c d "al-Mukhtār ibn Abū ʿUbayd al-Thaqafi". Encyclopædia Britannica, Inc. 25 Mart 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Kasım 2013.
- ^ E.J. Brill's first encyclopaedia of Islam, 1913-1936 (Reprint ed. bas.). Leiden: E.J. Brill. 1993. ss. 615-617. ISBN 9004097961. 14 Aralık 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Aralık 2013. Yazar
|ad1=eksik|soyadı1=(yardım) - ^ a b c d Dr Mahmood Husein Datoo. "Chapter 1 - Who was Mukhtar?". Mukhtar: How He Avenged The Kerbala Perpetrators. 29 Nisan 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Kasım 2013.
- ^ a b al-Syyed, Kamal. "Mukhtar al-Thaqafy". Mukhtar al-Thaqafi. Kum, İran: Ansariyan Foundation. s. 3. 13 Nisan 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Kasım 2013.
- ^ Tabatabaei, Muhammad Husayn (1977). Shiʻite Islam (2.2isbn=9780791494608 bas.). SUNY Press. s. 55. 1 Ocak 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Aralık 2013.
- ^ al-Syyed, Kamal. "Maytham al-Tammar". Mukhtar al-Thaqafi. Qum, Iran: Ansariyan Foundation. s. 7. 13 Nisan 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Kasım 2013.
- ^ al-Syyed, Kamal. "Safyyah". Mukhtar al-Thaqafi. Qum, Iran: Ansariyan Foundation. s. 8. 20 Mayıs 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Kasım 2013.
- ^ Lammens & Cremonesi (1986), pp. 620–621.
- ^ al-Syyed, Kamal. "Mukhtar defends Allah's House". Mukhtar al-Thaqafi. Qum, Iran: Ansariyan Foundation. s. 10. 19 Mayıs 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Kasım 2013.
- ^ a b al-Syyed, Kamal. "Mukhtar comes back to Kufa". Mukhtar al-Thaqafi. Qum, Iran: Ansariyan Foundation. s. 11. 20 Mayıs 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Kasım 2013.
- ^ al-Syyed, Kamal. "Mukhtar sends a Message". Mukhtar al-Thaqafi. Qum, Iran: Ansariyan Foundation. s. 13. 13 Nisan 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Kasım 2013.
- ^ a b al-Syyed, Kamal. "Mukhtar announces the Revolution". Mukhtar al-Thaqafi. Qum, Iran: Ansariyan Foundation. s. 14. 13 Nisan 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Kasım 2013.
- ^ al-Syyed, Kamal. "The Revenge". Mukhtar al-Thaqafi. Qum, Iran: Ansariyan Foundation. s. 16. 9 Ekim 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Kasım 2013.
- ^ al-Syyed, Kamal. "In Kufa Mosque". Mukhtar al-Thaqafi. Qum, Iran: Ansariyan Foundation. s. 17. 9 Ekim 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Kasım 2013.
- ^ al-Syyed, Kamal. "The Victory". Mukhtar al-Thaqafi. Qum, Iran: Ansariyan Foundation. s. 18. 9 Ekim 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Kasım 2013.
- ^ a b al-Syyed, Kamal. "The Rumours". Mukhtar al-Thaqafi. Qum, Iran: Ansariyan Foundation. s. 19. 21 Ocak 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Kasım 2013.
- ^ al-Syyed, Kamal. "The Battle of al-Khazir". Mukhtar al-Thaqafi. Qum, Iran: Ansariyan Foundation. s. 21. 9 Ekim 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Kasım 2013.
- ^ al-Syyed, Kamal. "Abid al-Malik bin Marwan". Mukhtar al-Thaqafi. Qum, Iran: Ansariyan Foundation. s. 22. 20 Mayıs 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Kasım 2013.
- ^ al-Syyed, Kamal. "Mus'ab bin al-Zubair". Mukhtar al-Thaqafi. Qum, Iran: Ansariyan Foundation. s. 23. 19 Mayıs 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Kasım 2013.
- ^ a b al-Syyed, Kamal. "The End". Mukhtar al-Thaqafi. Qum, Iran: Ansariyan Foundation. s. 24. 19 Mayıs 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Kasım 2013.
- ^ al-Syyed, Kamal. "The Believing Woman". Mukhtar al-Thaqafi. Qum, Iran: Ansariyan Foundation. s. 25. 19 Mayıs 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Kasım 2013.
- ^ "Hundreds of thousands' Friday assemblage in Masjid-e-Uzma Kufa". Jafariyanews.com. 4 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Kasım 2008.
