Odeon Grubu
Odeon Grubu veya Grünberg Grubu, Türkiye'de müzik kayıt ve yayımlama, plak üretimi, beyaz eşya, mağazacılık ve dış ticaret alanları ile ilgilenmiş, 1911-12 yıllarında Alman müzik şirketi Odeon'un Türk temsilciliği olarak kurulmuş ve 2012 itibarıyla müzik dahil tüm sektörlerden çekilmiş olan bir eski şirketler topluluğudur. Odeon Plak şirketinin kurucuları olan Blumenthal Biraderler'in mümessilliklerini kapatıp devretmelerinden grubun kapatılışına dek şirketlerin yönetimini Aşkenaz Musevisi kökenli Grünberg ailesi yapmıştır. Şirket, sırasıyla Topalyan Han, Büyük Milas Han ve Profilo Plaza'da merkezlenmiştir.
Tarihçe
[değiştir | kaynağı değiştir]1911-1936 - Kuruluş ve Jak Grünberg dönemi
[değiştir | kaynağı değiştir]1911-12 yılları arasında Berlin merkezli Odeon Records müzik şirketinin Türkiye ve Mısır temsilciliğini Musevi kökenli gramofon ile fonograf tüccarları Blumenthal Biraderler idare etmeye başlamıştır. Blumenthal idaresindeki Odeon'da, ana firma haricinde eski Türk musikisi eserlerini yayınlamaya yönelik Orfeon Record plak şirketi de kurulmuştur. 1916 yılında şirketin kuruluşunda ve idaresinde yer alan, kökeni Ukrayna'nın Berdiçef bölgesine dayanan Aşkenaz Musevisi tüccar Jak Grünberg, biraderler ile olan ortaklığından ayrılarak "Grünberg ve Halefleri" firmasını kurmuş ve elektrik altyapısı, elektrik teli ve ampul ticareti yapmaya başlamıştır.[1]
Aynı dönem içerisinde Sahibinin Sesi'nin Türkiye ile Mısır mümessilleri, Bazar du Levant'ın sahipleri Nobert Shorr ve Aram Gesaryan, Grünberg'e plak şirketlerinin temsilciliğini yönetme teklifinde bulunur. Ancak Grünberg bu teklifi reddeder ve Almanya'daki Odeon'un genel merkezine giderek şirketin İstanbul mümessilliğini almaya hak kazanır. Yeni kurulan bu temsilcilik, elektrik ticareti şirketi ile aynı çatı altında birleştirilerek Sirkeci'deki Topalyan Han'da merkezlenerek faaliyetlerine devam etmiştir. İlk yıllarında plağa ses kaydı işleminde boru kullanan Odeon müessesesi, Hafız Aşir Efendi'nin danışmanlığında müzisyen Hafız Ahmet Bey'in plaklarını basarak üretime başlamıştır. İleri yıllarda Hafız Sami, Hafız Aşir, Hafız Osman, Haim Efendi ve Hafız Yaşar gibi Türk sanatçıların plakları Odeon tarafından yayımlanmıştır. 1926 yılından 1936 yılına dek ise Hafız Sadettin Kaynak, Kanuni Ahmet Yatman, Kemani Selanikli Mustafa, Klarnet Ramazan, Arap Mehmet, Karakaş Efendi, Udi Yorgo Bacanos ve Kemençeci Aleko Bacanos gibi Türk musikisi alanında eser veren sanatçıların plakları Odeon tarafından basılmıştır. İlk başta kayıt için Jak Grünberg tarafından Paris'e gönderilen Hatice Afife Tanyeli, Fransa'da konservatuvar eğitimi alan ilk Türk sanatçılardan birisi olmuştur. 1926-27 yılları arasında ise Muhlis Sabahattin Ezgi ve Muallim Kazım Bey heyetlerinin eserleri basılmıştır.[2]
1936-2012 - Hugo ve Leon Grünberg dönemi
[değiştir | kaynağı değiştir]1936 yılında şirketin kurucusu Jak Grünberg'in vefat etmesinin ardından şirketin hisseleri ve yönetimi iki oğlu Hugo ve Leon Grünberg'e devredilmiştir. 1971'e dek kardeşler tarafından yönetilen grup, Hugo Grünberg'in vefatının ardından küçük kardeşi Leon'un yönetimine geçmiştir.
Plak grubu için bir dönüm noktası olarak sayılabilen bir olay ise Türk ses sanatçısı Münir Nurettin Selçuk'un Odeon'dan plak çıkarmaya başlamasıdır. 1936 yılında Grünberg'ler ile Adana'da bir otelde karşılaşan Selçuk, oteldeki bir toplantıda Odeon ile bir anlaşmaya vararak İstanbul'a dönüp müziklerini yayınlayan Sahibinin Sesi ile antlaşmasını feshederek Odeon'a geçiş yapmıştır. Lüks Plaklar serisi ile Münir Nurettin Selçuk'un seslendirdiği birçok türkü ve musiki eser basılmıştır. 1937 yılından başlayarak kadın sanatçılardan Vedia Rıza Hanım, Hamiyet Yüceses, Mahmure Şenses, Süheyla Bedriye, Mahmure Handan ve Birsen Alan, erkek sanatçılardan ise Nadir Duyguluses, Nurettin Şener, Halil Söyler, Refik Başaran, Aziz Şenses, Bakır Yurtsever ve Picoğlu Osman gibi ses sanatçıları ve müzisyenler eserlerini Odeon Plak'ta kayıt altına alarak sunmuşlardır. 1940'lı ve 50'li yıllarda 80'in üzerinde filmin müziğini besteleyen Sadettin Kaynak da eserlerini Odeon adında kayıt altına alan sanatçılardan birisidir ve Kaynak'ın aracılığı ile Müzeyyen Senar, film müziklerinde yer alarak Odeon'da eser vermeye başlamıştır. Darülbedayi'nin kurucusu Muhsin Ertuğrul'un müzikli filmlerinde Kaynak'ın ve Selçuk'un eserlerini kullanmasıyla Odeon'un müzikleri sinemalarda da kullanılmaya başlanmıştır.
1960'lı yıllarda 78 devir plakların korsan üretiminin yaygınlaşması sonucuyla bu plak ölçüsü terk edilerek 33'lük ve 45'lik plakların yapımına geçilmiştir, ancak bu plak ölçülerinin de korsan yapımının başlaması plak üreticilerini etkilemiş ve bu yüzden Leon Grünberg, şirketin plak üretiminin durdurulmasına karar vermiştir.
Odeon Grubu'nun taş ve 33-45'lik plak üretiminin durdurularak plakların yurt dışında üretimine geçilmiş, faaliyetleri ise Grünberg Plak Grubu'na devredilmiştir. Eski Odeon kayıtlarının dağıtıcılığı haricinde Grünberg Plak Grubu; Columbia, MGM, EMI, CBS, Philips, Polydor ve Regal plak firmalarının Türkiye'deki resmi distribütörü ve kayıtçısı olmuştur. Grünberg Plak ve lisanslı markaları adına müzik üreten sanatçılar arasında Zeki Müren, Nesrin Sipahi, Dario Moreno, Fecri Ebcioğlu, Ajda Pekkan, Füsun Önal, Nilüfer, Tanju Okan, Öztürk Serengil ve Selçuk Alagöz gibi isimler yer almaktadır.[3]
Leon Grünberg yönetimindeki Odeon Grubu ile Grünberg Ticaret, plak üretimi ve ticareti haricinde mağazacılık ve dış ticaret alanlarına da yönelmeye başlamıştır. 1960'lı yıllarda elektronik ve beyaz eşya ürünlerinin satışı üzerine yoğunlaşan Odeon Mağazaları zinciri kurulmuş; zincirin Beyoğlu'nda İstiklal Caddesi'nde, Sirkeci'de Hamidiye Caddesi'nde, Kadıköy'de Kadıköy Palas'ta ve Harbiye'de Halaskargazi Caddesi'nde olmak üzere dört adet şubesi olmuştur. Grünberg Ticaret ve Odeon Mağazaları aracılığı ile şirketler topluluğu; AEG, Telefunken ve Miele'nin Türkiye'deki tek resmi distribütörü; Garrard pikapları, Radiola ve AGA radyoları, Rudge ve Raleigh bisikletleri, Triumph ve James motorsikletleri, Kodak fotoğraf ve film makineleri, Scandalli akordiyonları, Geloso ses kayıt cihazları ve Evinrude deniz motorlarının Türkiye'deki mümessillerinden olmuştur.[4] Beyaz eşya üretiminde ise Profilo Holding ile ortaklığa girilerek AEG markası ile buzdolapları, televizyonlar, çamaşır makineleri, soğutucular, süpürgeler ve kurutucular imal edilmiştir. 1980'li yıllarda hem Türkiye hem de Dünya'da kullanımı artan kasetlerin Türkiye'de üretilebilmesi için Plaksan şirketi de bu dönem içerisinde kurulmuştur.
2008 itibarıyla ise Grünberg Grubu'na ait olan şirketler, iştirakler ve müzik kayıtları satılmaya başlanmıştır. Beyaz eşya üretimi ile distribütörlüğü Profilo'ya ve ardından Bosch'un BSH Ev Aletleri iştirakine devredilmiş, yönetim kurulunda başkanlık görevini üstlenen Leon Grünberg ise bu şirketin yönetiminde yer almıştır.[5] 2011 yılında ise 87 yıllık Odeon koleksiyonu, Grünberg ailesi tarafından Cengiz ve Deniz Erdem'in kurduğu Avrupa Müzik'e satıldı.[6][7] Leon Grünberg'in 2012'de emekliye ayrılmasının ardından BSH Türkiye'deki yönetim kurulu üyeliğini oğlu Roni devralmış, bu görevinden ise 2018 yılından ayrılmıştır.[8] Leon'un oğlu Dani Grünberg ise şirketin bir müddet başkanlığını üstlenmiş, ancak kapatılmasının ardından emekliye ayrılmıştır.[9]
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ "Odeon Müzik - Tarihçe (Wayback Machine)". Odeon Müzik. 2018. 22 Ocak 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Ocak 2024.
- ^ "Türkiye'nin İlk Plak Fabrikaları - Gökhan Akçura" (PDF). Z Dergisi - Zeytinburnu Belediyesi. 22 Ocak 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 24 Ocak 2024.
- ^ Gazetesi, Dünya (4 Kasım 2011). ""Tam 87 yıldır Odeon dinliyoruz"". www.dunya.com/ozel-dosya/quottam-87-yildir-odeon-dinliyoruzquot-haberi-142520. 30 Haziran 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Ocak 2024.
- ^ "İzmir Enternasyonal Fuarı Teşhir Edilen Malların Kataloğu - İzmir Pavyonu". British Chamber of Commerce of Turkey. 1962. 23 Ocak 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Ocak 2024.
- ^ GÜLER, Hülya (11 Aralık 2011). "100 yılda iki savaş yaşadım böyle kriz görmedim, Türkiye belki de ilk kez iyi gidiyor". Hürriyet. 22 Ocak 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Ocak 2024.
- ^ kehaber (16 Temmuz 2011). "Odeon Müzik: Grünberg ailesi tarihi mirası devretti". KeHaber Kanal e-Haber Tarama. 30 Haziran 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Ocak 2024.
- ^ "Türkiye'nin müzik hafızasını takdimimizdir". Hürriyet. 23 Mart 2019. 30 Haziran 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Ocak 2024.
- ^ "40 yılın tanığı - Capital". Capital Online. 22 Ocak 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Ocak 2024.
- ^ "MESLEĞİNİN DORUĞUNDA BİR KADIN: Betül Mardin ile tarihte nostaljik bir yolculuk". Şalom Gazetesi. 30 Haziran 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Ocak 2024.