Okyanusal kabuk

Okyanus tabanlarında magmadan gelen malzemenin katılaşması ile oluşan kabuk. Okyanusal kabuk dünyanın bir parçası olan litosfer kabuğunun üzerinde bulunan okyanus havzalarıdır. Mafik kayaçlardan ya da demir ve magnezyum açısından zengin olan sima dan oluşur.

Sial

Sial'in kalınlığı okyanus ve deniz tabanlarında az iken, kara tabanlarında fazladır. Katmanı oluşturan taşlar daha çok volkanizmanın etkisiyle oluşmuştur. Ayrıca yoğunluğu en düşük katmandır (2,7g/cm³) . Bileşiminde Silisyum (Si) ve Alüminyum (Al) bileşikleri fazla olduğu için bu iki elementin sembolleri yan yana getirilerek katmana Sial adı verilmiştir.

Sima

Hemen Sial'in altında yer alan katılaşmış taşlardan oluşan katmandır. Bu katmanda kalınlık fazla değişmez, buna rağmen okyanus tabanlarında daha kalındır. Yoğunluğu Sial'den fazladır (3,3 g/cm 3). Bileşiminde Silisyum (Si) ve Magnezyum (Mg) bileşikleri fazla olduğu için bu iki elementin sembolleri yan yana getirilerek katmana Sima adı verilmiştir.

Okyanusal kabuk denince yaklaşık 3–4 km lik su tabakasının altında taban çamuru 1–2 km sediman, yaklaşık 4–5 km kalınlıkla okyanus bazaltları adı verilen toelitik bazaltlar yer almaktadır.

Okyanus Tabanının Ana Yapısal Özellikleri

Yeryuvarlağı üzerindeki kabuk tabakası kıtasal ve osenik olmak üzere iki ana yapısal birime ayrılmaktadır. Kıtasal kabuk yoğunluk yönden osenik kabuğa göre daha hafif ve daha kalındır. Osenik kabuk ise okyanusların ve denizlerin deniz havzalarının temelini teşkil etmektedir.

Okyanus tabanı: Genel olarak okyanus tabanları 3000– 4000 m den daha derin kısımlarda olup, Leontiev’e göre 20 milyon km² den daha fazla saha kapsamaktadır ve bu alan tüm okyanus sahasının ½ 60 ını oluşturur. Okyanusların tabında ince osenik tipte bir kabuk tabakası bulunur; bu kabuk tabakasında granitik kütle bulunmamaktadır. Ortalama kabuk kalınlığı 600–700 m civarındadır. Okyanus tabanlarında 1/1000 den daha az eğim gösteren son derece düz abisal ovalar bulunmaktadır.

Okyanuslarda dört tabaka

Tabaka 1: Pekişmemiş veya yarı pekişmiş çökellerden ibarettir.
Tabaka 2: Bariz değildir kaydedilmiş boyuna dalga hızları çoğunlukla tortul kayalardan volkanitlerden ve granitlerden geçen dalga hızlarına benzemektedir.
Tabaka 3: Muhtemelen yeknesaktır. Kalınlık ve dalga hızlarının değerlendirilmesinde bu tabakanın nispeten yeknesak olduğu anlaşılmıştır.
Tabaka 4: Moho'nun (Kabuk ile manto arasındaki sınır) altında mantonun bir üst bölümünü oluşturur. Moho'nun dış yüzeyi okyanusların altında ortalama 12 km ve kıtaların altında ise 35–50 km derinliğindedir.

Kabuk yeryüzünden Moho kesiklik yüzeyine kadar devam etmekte ve birbirinden farklı kalınlıklara sahip kıtasal kabuk (25–75 km) ve okyanusal kabuk (5–7 km) şeklinde tanımlanmaktadır.

Yer Kabuğun İç Yapısı

Kıtalarda ve okyanuslarda farklı kalınlıklarda olan yerkabuğu yukarıda da belirtildiği gibi kıtasal ve okyanusal kabuk şeklinde ikiye ayrılmaktadır. Gözlemler, jeofizik incelemeler ve yorumlamalar üst kabuğun granitik bileşimde olduğunu göstermektedir. Bu bölüm başlıca Silisyum ve Alüminyum elementlerinden oluştuğu için eski literatürde sial şeklinde adlandırılan bölüme karşılık gelmektedir. Bu kesimin ortalama yoğunluğu 2,7 gr/cm³ tür.

Kıtasal kabuk

Kıtasal kabuk bazalt/gabro bileşimindedir. Geniş ölçüde Silisyum, Alüminyum ve Magnezyum elementlerinden oluştuğu için eski tanımlamalara göre sialsima şeklinde adlandırılan bölüme karşılık gelmektedir. Bu kesimin ortalama yoğunluğu ise 2,8-3,0 gr/cm³ tür. Orojenik bölgelerde yaklaşık 75 km ye kadar ulaşabilen, genellikle 30–50 km derinliklerde bulunan Moho Kesiklik Yüzeyi, kabuk ve üst manto arasındaki sınırı çizmektedir

Okyanusal kabuk

Kıtasal kabuktan çok farklı bir bileşim ve yapıya sahiptir. Üst manto sınırını teşkil eden Moho Kesiklik Yüzeyi'ne kadar olan kalınlığı yaklaşık ortalama 6 km dolayındadır. Bir çökelme ortamı oluşturan ve ortalama derinliği yaklaşık 4400 m olan okyanus tabanı üzerinde kalınlığı ortalama 500 m kadar olabilen pekişmemiş derin deniz sedimanlarının varlığı, bunların altında da görülen ve ofiyolitik istif olarak adlandırılan kayaç istifinin bulunduğu kabul edilmektedir. Okyanusal kabuk kıtasal kabuğa oranla daha gençtir. Üst mantoya ait magmatik malzemenin okyanus ortası sırtlardan veya manto yükseltilerinden itibaren bazaltik bileşimli lavlar şeklinde devamlı olarak aşağı çıkması ve kabuğa eklenmesi ile oluşmaktadır.

Ayrıca bakınız

Notlar

Rogers, K .; Blake S .; Burton, K. (2008). dinamik gezegene giriş . Cambridge University Press. s. 19. ISBN 978-0-521-49424-3 .
DR Bowes (1989) magmatik Ansiklopedisi ve Metamorfik Petroloji, Van Nostrand Reinhold ISBN 0-442-20623-2
Clare P. Marshall, Rodos W. Fairbridge (1999) Jeokimya Ansiklopedisi, Kluwer Academic Publishers ISBN 0-412-75500-9
CMR Fowler (2005) Katı Yer (2nd ed.), Cambridge University Press, ISBN 0-521-89307-0
Condie, KC 1997. Levha tektoniği ve Kıtasal Evrim (4th Edition). 288 sayfa, Butterworth-Heinemann Ltd.

Kaynakça

Erinç, S., Jeomorfoloji I, Der Yayınları, İstanbul, 2002
Atalay, İ., Denizaltı jeolojisi ve jeomorfolojisi, Atatürk Üniversitesi yayınları, No. 52 Edebiyat fakültesi yayınları, Erzurum, 1981
Atalayi İ., Genel Fiziki Coğrafya, Meta Basım, İzmir, 2005
Erol, O., 4..Çağ, Jeoloji ve Jeomorfoloji'nin Ana Çizgileri, Ank. Üniversitesi, Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi, Ankara, 1979
Hoşgören, M.Y, Jeomorfoloji Terimler Sözlüğü, Çantay Yayınları, İstanbul, 2011.
Toksöz, N., Litosferin yitimi, Yer Yuvarı Ve İnsan, 1976
Arslan, R.L "Kabuk Büyüme Kalıcı Myth" Yer Bilimleri 38 Avustralya Dergisi, 1991
Russell E. McDu, G. Ross Heath, Oceanic Litosfer; Levha tektoniği, denizatları Topoğrafya
Hillis, R. D.; R. D. Müller (2003) (İngilizce). Evolution and Dynamics of the Australian Plate. Geological Society of America.
Morelock, Jack (2004). Margin Strructure (İngilizce). Geological Oceanography. 2007

Wikimedia Commons'ta Okyanusal kabuk ile ilgili ortam dosyaları bulunmaktadır.