Milala

Nkwakwa
Mbanzu	Tshurha
Switirhisiwa	Mafurha · byala · Tinhlamalala

Milala kumbe Ncindzu (Raphia australis), i nsinya lowu tiviwaka hi ku humesa Vusurha (byala byo basa) naswona wu kumekaka e ribuweni ra Kosi e Mozambhiki na Afrika Dzonga. Nsinya lowu wu le nghozini yo nyamalala leswi wu tsemiweke ngopfu, hiswona leswi vangeleke ribuwa ra Kosi ri sirheleriwa.

Byala bya Vusurha

Hikuya hi Henri Junod, Vatsonga a va teka nkarhi wavona ku pfelerisa byala bya Vusurha eka minsinya ya milala, ngopfungopfu a Pessene e Komati Poort, laha a tshameke nkarhinyana kona. Junod uhlamusele ndlela leyi byala lebyi abyi hlengeletiwa hayona:

"Khwati a ri tsemewa hi kuya hi tindhuna ta tiko, naswona ndhuna yin'wana na yin'wana yi hlengeleta Vusurha eka milala leyi nga e khwatini ra yona. Nsinya wa Mulala wuvatliwa hi le henhla, ivi andzhaku ka masiku yamune, wu ta vatliwa wu byekela ivi ku tsimbiwa xikhudya xankwakwa, leswaku xi hlengeleta Vusurha bya milala. Loko xikhudya xitele, n'wini wa xona u xiteka axihalatela eka Jomela ra yena ri kala ritala."

Vuxurha lebyi abyi hlayisiwa eka Jomela leri a ri vitiwa gandzelo. Swa yila ku khoma xikhudya, unwa hi xona. Munhu loyi a kumekaka ari kunweni eka xikhudya a a hlamuriwa hindlela leyi landzelaka:

"Xana hova nyoxi, leswi ungo nwa xikhudya xa vanhu?"

A.H Junod

Loko a kumeka hindlela leyi, a a bohiwa mavoko na milenge ivi a tshikiwa e handle vusiku hinkwabyo, rikala rixa leswaku a khatisiwa.

Tingula ta Xitsonga

Matluka ya milala yi vitiwa Tinhlamalala, naswona ma tirhisiwa ngopfu ku rhunga tingula to hambana hambana. Junod uhlamusele ndlela leyi tinhlamalala ti omisiwaka naswona tithlela ti lovekiwa eka mivala yo hambana hambana.