Мәкъсүт Зарипов

Мәкъсүт Зарипов
Мәкъсүт Зарипов
Туган телдә исем	Мәкъсүт Мөхәмәтҗан улы Зарипов
Туган	8 сентябрь 1929; Подольск, Мәскәү өлкәсе, РСФСР, СССР
Үлгән	24 декабрь 2016 (87 яшь); Татарстан, Россия
Ватандашлыгы	СССР; Россия
Һөнәре	физик, математик
Гыйльми дәрәҗә:	физика-математика фәннәре докторы[d]
Гыйльми исем:	профессор[d]

Бу терминның башка аңлатмалары да бар, аларны карау өчен Зарипов битенә күчегез.

Мәкъсүт Мөхәмәтҗан улы Зарипов (1929 елның 8 сентябре, Подольск, Мәскәү өлкәсе, РСФСР, СССР — 2016 елның 24 декабре, Татарстан, Россия) — физик. Физика-математика фәннәре докторы (1966), профессор (1967). Татарстан Республикасы Фәннәр академиясе мөхбир әгъзасы (1992), ТАССР атказанган фән эшлеклесе (1979), ТАССР Югары Советы депутаты (1975—1980).

Тормыш юлы

Мәкъсүт Зарипов 1929 елның 8 сентябрендә Мәскәү өлкәсенең Подольск шәһәрендә туа. 1952 елда Казан университетының физика-математика факультетын, ә 1955 елда аспирантурасын тәмамлый.

1955 елда профессор С. А. Альтшулер җитәкчелегендә «Парамагнит резонанс спектрларының юка һәм үтә төгәл структурасы теориясе буенча» кандидатлык диссертациясен, ә 1966 елда физика-математика фәннәре докторы гыйльми дәрәҗәсен алу өчен «Кристаллларда ЭПР спектрларын өйрәнү» дигән докторлык диссертациясен яклый^[1]. Профессор (1967).

Казан университетының өлкән укытучысы, доцент, 1955—1957 елларда — физика-математика факультеты деканы урынбасары, 1968 елдан 1971 елга кадәр Физик факультеты деканы. 1963 елда Казан университетының квант электроникасы һәм радиоспектроскопия кафедрасына нигез сала һәм беренче мөдире була^[2]. 2009 елга кадәр кафедра профессоры була.

1971 елдан ССРБ Фәннәр академиясенең Казан филиалы Казан физика-техник институтына (КФТИ) күчә: электрон парамагнит резонансы лабораториясе мөдире (1971—1988), директоры (1972—1988), каты тән физикасы лабораториясе мөдире (1988—1993), 1993 елдан — баш фәнни хезмәткәр.

Микроскопик дәрәҗәдә парагнит комплексларында ион-лиганд элемтә механизмнарын билгели. Үз лабораториясе хезмәткәрләре белән берлектә көчле лазер импульсы ярдәмендә имплантацияләнгән ярымүткәргечнең өске катламын рекристализацияләү эффектын ача.

ССРБ Фәннәр Академиясенең Казан филиалына нигез салучыларның берсе, 1972—1982 елларда аның Президиумы рәисе була.

Ике чакырылыш (1975—1985) Татарстан АССР Югары Советы депутаты итеп сайлана.

2016 елның 24 декабрендә 88 нче яшендә вафат була^[3].

Каты җисемнәрдә электорн парамагнит резонансы турында фәнни хезмәләр авторы. Борис Козырев һәм Нургаяз Гарифҗанов белән (⁵⁷Fe) тимер изотопы спинен билгеләгән.

Бүләкләр

1975 — Кызыл Байрак Хезмәт ордены^[4];
1979 — Татарстан АССРның атказанган фән эшлеклесе;
1988 — Фән һәм техника өлкәсендә ССРБ Дәүләт премиясе;
2002 — Россия Федерациясенең атказанган фән эшлеклесе;
2006 — Фән һәм техника өлкәсендә Татарстан Республикасы Дәүләт премиясе лауреаты.

Искәрмәләр

Сылтамалар

Татарский энциклопедический словарь. Казань: Институт татарской энциклопедии АН РТ, 1999. ISBN 0-9530650-3-0
Татарстан Республикасы Фәннәр академиясе сайтында

Шулай ук карагыз

Шәхесләр порталы

[1] Максут Мухамедзянович Зарипов. К 80-летию со дня рождения

[2] Кафедра квантовой электроники и радиоспектроскопии. История кафедры и лаборатории

[3] На 88-м году жизни скончался член-корреспондент Академии наук РТ Максут Зарипов

[4] Скончался профессор Максут Мухаметзянович Зарипов

[1]

[2]

[3]

[4]

к б ү Татарстан Республикасы Фәннәр академиясе
Президентлары	Рифкать Миңнеханов (2023-гамәлдә) • Мәгъсүм Сәлахов (2014―2023) • Әхмәт Мазһаров (2006–2014) • Мансур Хәсәнов (1992–2006)
Фәнни-тикшеренү оешмалары	Г.Ибраһимов исемендәге Тел, әдәбият һәм сәнгать институты • А.Х.Халиков исемендәге Археология институты • Татар энциклопедиясе һәм төбәкне өйрәнү институты • Шиһабетдин Мәрҗани исемендәге Тарих институты • Экология һәм җир асты байлыкларыннан файдалану проблемалары институты • Гамәли эзләнүләр институты • Гамәли семиотика институты • Исламны өйрәнү үзәге • Гаилә һәм демография үзәге
Фәнни-методик җитәкчелек астында эшләүче оешмалар	Бөтенроссия куллану күләмен үлчәү^[d] фәнни-тикшеренү институты • «Татарстан авыл хуҗалыгы фәнни-тикшеренү институты» (РФА КФҮ) • «Татар агрохимия һәм туфрак белеме фәнни-тикшеренү институты» (РФА КФҮ) • «Татарстан фәнни-техник мәгълүмат үзәге» • «НИИтурбокомпрессор» • «Педагогика, психология һәм социаль проблемалар институты» (РМА^[d]) • «Бөтенроссия нефть геологиясе фәнни-тикшеренү институты^[d]»ның Казан бүлекчәсе • Перспектив икътисади тикшеренүләр үзәге • Гамәли оптика дәүләт институты • «КНИАТ» Инновацион-технологик үзәге» сәнәгый технологияләр технопаркы • Идел буе углеводород чималы фәнни-тикшеренү институты • Татар агробизнес хезмәткәрләрен әзерләү институты • Үзәк руда булмаган файдалы казылмалар геологиясе фәнни-тикшеренү институты • Нефть ятмаларны эшкәртү ысулларын камилләштерү үзәге • Федераль токсикологик, радиацион һәм биологик иминлек үзәге • «Союзхимпроект» (КНИТУ) • Традицион мәдәниятне үстерү үзәге • «Идел-Чулман дәүләт табигый бисфера тыюлыгы» (РФ Табигый ресурслар һәм экология министрлыгы) • «ТатНИПИнефть» (Татнефть) • Химик продукциясе дәүләт фәнни-тикшеренү институты • ТР Уйлап табучылар һәм рационализаторлар җәмгыяте • «ТИСБИ» идарә институты
Басмалары	«Научный Татарстан» журналы • Татар энциклопедиясе (Tatarica) • Татар энциклопедиясе сүзлеге • «Фән» нәшрияте • «Фәнни Татарстан» журналы
Тану ысуллары	Алтын медале • Көмеш медале • Шиһабетдин Мәрҗани премиясе (гуманитар фәннәр) • Хәмид Мөштәри премиясе (математика, механика һәм техник фәннәр) • Гыйлем Камай премиясе (химия) • Владимир Энгелһардт премиясе (биология) • Әбүбәкер Терегулов премиясе (медицина һәм сәламәтлек саклау) • Карл Боль премиясе (ветеринария) • Василий Мосолов премиясе (авыл хуҗалыгы) • Андрей Адо премиясе (аллергология, иммунология һәм гомуми патология) • Виктор Попов премиясе (табигатьне рациональ куллану һәм тирә-як мохитне саклау) • Галимҗан Ибраһимов премиясе (татар телен һәм әдәбиятын өйрәнү)
Гуманитар фәннәр бүлеге	Җитәкче: Радик Салихов • Хакыйкый әгъзалар: Искәндәр Гыйләҗев • Мирфатыйх Зәкиев • Дания Заһидуллина • Рүзәл Йосыпов • Рәфыйк Мөхәммәтшин • Наил Вәлиев • Айрат Ситдыйков • Индус Таһиров • Рафаил Хәким • Мөхбир-әгъзалар: Мөхәммәтгали Арсланов • Тәлгать Галиуллин • Ким Миңнуллин • Айнур Тимерханов • Фаяз Хуҗин • Шәрәфле әгъзалар: Хәнисә Алишина • Әлфис Гаязов • Михаил Пиотровский^[d] • Фрид Рәшитев • Равил Фәйзуллин • Чит илләрдән әгъзалар: Әкмәлетдин Ихсаноглу^[d] • Юлай Шамилоглы
Социаль-икътисади һәм хокук фәннәре бүлеге	Җитәкче: Роза Әхмәдиева • Хакыйкый әгъзалар: Илшат Гафуров • Михаил Щелкунов • Анатолий Краснов • Фәрит Мөхәммәтшин • Марат Сафиуллин • Җәүдәт Сөләйманов • Мидхәт Фарукшин • Александр Яковенко^[d] • Мөхбир-әгъзалар: Роза Әхмәдиева • Флүр Баһаутдинов • Валерьян Габделхаков • Елизавета Демидова-Петрова • Рәдиф Җамалетдинов • Сергей Киселев • Газиз Мингалиев • Вадим Хоменко • Сәлимҗан Шәрипов^[d] • Шәрәфле әгъзалар: Руслан Гринберг^[d] • Талия Хәбриева • Касыйм Йосыпов
Медицина һәм биология фәннәре бүлеге	Җитәкче: Альберт Ризванов • Хакыйкый әгъзалар: Рәсим Абдрахманов • Динә Гайнетдинова • Альберт Галәвич • Рамил Гәрәев • Ольга Ильинская • Игорь Игнатьев • Андрей Киясов • Марс Михайлов • Алексей Созинов • Альберт Суфианов • Игорь Тарчевский • Рөстәм Хәйруллин • Мөхбир-әгъзалар: Сергей Бойчук • Гөлнар Ваһапова • Илгиз Гатауллин • Хәйдәр Гафаров • Венера Латыйпова • Станислав Мальцев • Эльмира Минһаҗева • Илдус Низамов • Марина Патяшина • Альберт Ризванов • Сергей Рыжкин • Динара Садыйкова • Рифгать Шәһидуллин • Шәрәфле әгъзалар: Ринат Акчурин • Ренад Жданов • Фёдор Севрюков^[d] • Чит илләрдән әгъзалар: Абдулла Аббас^[d] • Клаус Теодор Прайсснер^[d] • Элизабет Танзи^[d] • Ганс Хогерзайл^[d]
Авыл хуҗалыгы фәннәре бүлеге	Җитәкче: Айрат Вәлиев • Хакыйкый әгъзалар: Анатолий Краснов • Марсель Таһиров • Җәүдәт Фәйзрахманов • Мөхбир-әгъзалар: Айрат Вәлиев • Роберт Ильязов • Фәнүзә Кадыйрова • Харис Мусин^[d] • Рөстәм Равилов • Радик Сафин • Рөстәм Сәхәпов • Шәрәфле әгъзалар: Нәҗип Мәҗитов^[d] • Феофан Самуилов • Чит илләрдән әгъзалар: Камиль Окйай Сындыр^[d]
Математика, механика һәм машина белеме^[d] фәннәре бүлеге	Җитәкче: Рәшит Низамов • Хакыйкый әгъзалар: Марат Арсланов^[d] • Геннадий Дегтярёв • Юрий Гортышов • Илдус Закиров • Рифкать Миңнеханов • • Виталий Паймушин^[d] • Ирек Фәхретдинов • Мөхбир-әгъзалар: Фәрит Әбләев • Фаил Әхмәдиев • Семён Насыйров^[d] • Игорь Попов • Альфред Сөләйманов • Ибраһим Хисамиев • Шәрәфле әгъзалар: Станислав Васильев • Юрий Ершов^[d] • Роберт Нигъмәтуллин • Рафаил Йосыпов • Чит илләрдән әгъзалар:
Физика, энергетика^[d] һәм Җир турында фәннәр бүлеге	Җитәкче: Наил Кашапов^[d] • Хакыйкый әгъзалар: Айрат Абдуллин • Илфан Бикмаев • Альберт Гыйльметдинов • Равил Ибәтуллин • Әхәт Ильясов • Ренат Мөслимов • Валерий Песошин • Кев Салихов • Роальд Сәгъдиев • Мәкъзүм Сәләхов • Наил Сәхибуллин • Рәис Хисамов • Ленар Таһиров • Мөхбир-әгъзалар: Линар Әминов • Анастас Бохараев • Владимир Иванов • Адель Надеев • Морат Таһиров • Борис Тимеркәев • Шәрәфле әгъзалар: Илдар Габитов • Марат Гыйльфанов • Михаил Залиханов^[d] • Игорь Колодезников • Ирина Ларочкина • Илдус Мәстүкев • Рәшит Сөнәев • Шәфәгать Тәхәветдинов • Чит илләрдән әгъзалар: Любитц Вольфганг^[d] • Клаус Мёбиус^[de] • Юрген Хенниг^[d] • Уве Айххофф^[de]
Химия һәм химик технологияләр^[d] бүлеге	Җитәкче: Рифгать Шәһидуллин • Хакыйкый әгъзалар: Сергей Дьяконов • Әхмәт Мазһаров • Рафинат Яруллин • Мөхбир-әгъзалар: Вильям Барабанов • Эльвира Батыева • Фаат Гарифуллин • Герман Дьяконов • Марат Җиһаншин • Александр Копылов • Лилия Никитина • Геннадий Романов • Исмәгыйль Хөснетдинов • Сергей Юшко • Шәрәфле әгъзалар: Александр Берлин • Ренад Сәгъдиев • Илшат Теләшев • Чит илләрдән әгъзалар: Владимир Агабеков^[d]
Хәтер	Яхъя Абдуллин • Сәйяр Айдаров • Вячеслав Алемасов • Николай Алёшин • Жорес Алфёров • Борис Арбузов • Азат Әхмәдуллин • Наил Әхмәтов • Габделхан Әхтәмҗан • Илдар Бәдриев • Шәүкәт Биктимеров • Әгъдәс Борһанов • Эдвард Дж. Бюргер^[en] • Солтан Вәлиев • Камил Вәлиев • Гадел Вахитов • Леонид Волгин^[d] • Билсур Габделхәев • Илшат Гайсин • Владимир Галкин • Фуат Ганиев • Мәхмүт Гәрәев • Рауис Гәрәев • Миркасыйм Госманов • Үзбәк Госманов • Марат Гыймадиев • Гали Даутов • Надир Дәүләт • Анатолий Дрегалин • Владимир Ефимов^[d] • Габдулла Җиһаншин • Мәкъсүт Зарипов • Лидия Зарипова • Диләвер Зөбәеров • Азат Зыятдинов • Борис Иванов • Виктор Иванов • Владимир Иванов • Газыйм Идрисов • Зинфәр Исмәгыйлев • Әбрар Кәримуллин • Петр Кирпичников • Василий Киршин • Сергей Кляшторный^[d] • Юрий Кожевников • Александр Коновалов • Юрий Коноплёв • Аркадий Кузнецов • Инна Лещинская • Василий Лихачев • Валерий Лузгин • Валерий Лунин^[d] • Фёдор Мадякин • Валерий Максимов • Фоат Мансуров • Герман Марченко • Мирза Мәхмүтов • Туфан Миңнуллин • Сергей Михайлов • Әзһәр Мөхәммәдиев • Данияр Мөштәри • Рәфыйк Нәфыйков • Энгель Неттевич^[d] • Рәшид Нугаев • Илдус Нуретдинов • Аркадий Пудовик • Габделхәмит Равилов • Александр Рябов • Илдар Салихов • Ренат Сәйфуллин^[d] • Марсель Сәлимҗанов • Ибраһим Сафин • Фатыйх Сибәгатуллин • Тәлгат Сираҗетдинов • Эдуард Ситдыйков • Всеволод Талантов • Илтөзәр Терегулов • Валентин Тронов • Диләрә Тумашева • Алексей Тунаков • Владимир Федотов • Иштван Фодор^[d] • Сәламбәк Хаҗиев • Альфред Халиков • Илдус Хәйбуллин • Филзә Хәмидуллин • Мансур Хәсәнов • Теодор Хелльбрюгге^[d] • Шамил Чабдаров • Ягъсуф Шәфыйков • Томас Штрайль • Нил Юзиев • Алмаз Юлдашев • Фәйзерахман Юнысов • Разил Вәлиев