Харбин

Харбин
кыт. 哈尔滨
Нигезләнү датасы	1898
Рәсми исем	哈尔滨市 һәм ᡥᠠᡵᠪᡳᠨ
Демоним	Harbinite
Нигезләүче	Свиягин, Николай Сергеевич[d]
Дәүләт	Кытай
Нәрсәнең башкаласы	Хейлуңҗаң һәм Биньцзян[d]
Башкала	Сунбэй[d]
Административ-территориаль берәмлек	Хейлуңҗаң
Сәгать поясы	UTC+08:00
Фирка сәркәтибе	Ван Чжаоли[d]
Хөкүмәт башлыгы	Сунь Чжэ[d]
Канунбирү органы	Q106967276?
Әгъзалык	Бөтендөнья туристик шәһәрләр федерациясе[d]
Халык саны	10 009 854 (2020)
Административ бүленеше	Даоли[d], Наньган[d], Даовай[d], Пинфан[d], Сунбэй[d], Сянфан[d], Хулань[d], Ачэн[d], Илань[d], Фанчжэн[d], Биньсянь[d], Баянь[d], Мулань[d], Тунхэ[d], Яньшоу[d], Шуанчэн[d], Шанчжи[d] һәм Учан[d]
Диңгез дәрәҗәсе өстендә биеклек	150 ± 1 метр
Кардәш шәһәр	Пучон, Гиватаим[d], Магдебург, Миннеаполис, Краснодар, Винер-Нойштадт, Витебск, Эдмонтон, Чиаңмай, Плоешт, Әңкориҗ, Якутск, Варшау, Хабаровск, Орһус, Ниигата, Асахикава, Гриффит[d], Ньиредьһаза, Гомель, Даугавпилс, Красноярск, Мурманск, Ужитсе, Ндола[d], Владивосток һәм Сумы
Моның хуҗасы	Line 3[d], Line 1[d] һәм Line 2[d]
Мәйдан	53 076,48 км²
Почта индексы	150000
Рәсми веб-сайт	harbin.gov.cn
Нинди веб-биттә тасвирланган	baike.sogou.com/v68695.htm
Һәштәге	Harbin
Көппенның климат классификациясе	dry-winter continental climate[d]
Беренче язма телгә алу	1898
Җирле телефон коды	0451
Номер тамгасы коды	黑くろA
Монда җирләнгәннәр төркеме	[d]
Объектның күренешләре өчен төркем	[d]
Харбин Викиҗыентыкта

Харби́н (哈爾濱はま|哈尔滨, Hā'ěrbīn) — Хейлоңҗаң чик буе Кытай провинциясенең административ үзәге. Кытайның төньяк-көнчыгышында урнашкан иң зур шәһәрләрнең берсе. Халкы алты миллион кешегә якын, шәһәр янындагыларны да исәпкә алсаң — ун миллион.

Тарихи белешмә

Кытай-Көнчыгыш тимер юлын төзегән вакытта нигез салынган Харбин шәһәре кайчандыр Россиянең Кытай территориясендәге бер өлеше була. ХХ йөз башларында Ерак Көнчыгышта сәүдә белән шөгыльләнгән татарларның үз эшләрен юлга куя алуларын ишеткән яшьләрнең кайберләре авылларын ташлап Ерак Көнчыгышка киләләр һәм шулай итеп, анда татар районнары барлыкка килә башлый. Манчжуриянең мәдәният һәм сәүдә үзәге булган Харбин шәһәрендә дә бер татар районы корыла һәм анда мәчет, мәктәп төзелә, әдәби түгәрәк тә корыла. Бу эшләрне оештыруда күп хезмәтләр куйган кеше Гыйнаятулла мелла булган. Татар мәхәлләсе елдан-ел үсә, көчәя барган, чөнки 1917 елгы Октябрь инкыйлабыннан соң килгән качаклар да шушында урнашып калырга тырышканнар. Шулай итеп, Харбин шәһәре илләреннән аерылган татарларның мәркәзенә әверелгән.

1949 елда бөтен Ерак Көнчыгыш һәм Харбин коммунистлар кулына күчә. Россиядән күчеп киткән мөһәҗирләрнең дә хәлләре начарлана, чөнки алар арасында кулга алулар, ә кулга алынганнарны Россия төрмәләренә озату башлана. Мөһаҗирләр моннан котылу юлын яки төрле илләргә качу юлларын эзли башлыйлар, чөнки һәр киләчәк көн аларга куркынычлар һәм малларын югалту белән яный иде.

Административ бүленеш

Харита	#	Исем	Кытайча Гадиләштерелгән/Гадәти	Пиньинь	Халык саны (2010-11-01)	Мәйдан (км²)
	Шәһәр районнары
	1	Даоли районы	道みち里さと区く/道みち里さと區く	Dàolǐ Qū	923,762	479.2
	2	Нәнгаң районы	南みなみ岗区/南みなみ崗區	Nángǎng Qū	1,343,857	182.9
	3	Даувай районы	道外みちそと区く/道外みちそと區く	Dàowài Qū	906,421	618.6
	4	Чаңфаң районы	香こう坊ぼう区く/香こう坊ぼう區く	Xiāngfáng Qū	916,408	339.5
	5	Пиңфаң районы	平房ひらぼう区く/平房ひらぼう區く	Píngfáng Qū	190,253	98.0
	6	Суңбей районы	松まつ北きた区く/松まつ北きた區く	Sōngběi Qū	236,848	736.3
	7	Хулән районы	呼よび兰区/呼よび蘭あららぎ區く	Hūlán Qū	764,534	2,185.9
	8	Ачың районы	阿おもね城ぐすく区く/阿おもね城ぐすく區く	Àchéng Qū	596,856	2,452.1
	9	Шуаңчың районы	双そう城ぐすく区く/雙そう城ぐすく區く	Shuāngchéng Qū	825,634	3,112.0
	Шәһәр өязләре
	10	Шаңҗи	尚なお志しむら市し/尚なお志しむら市し	Shàngzhì Shì	585,386	8,824.9
	11	Вучаң	五常ごじょう市し/五常ごじょう市し	Wǔcháng Shì	881,224	7,502.0
	Өязләр
	12	Илан өязе	依よ兰县/依よ蘭あららぎ縣けん	Yīlán Xiàn	388,319	4,616.0
	13	Фаңҗың өязе	方正ほうせい县/方正ほうせい縣けん	Fāngzhèng Xiàn	203,853	2,968.6
	14	Бин өязе	宾县/賓まろうど縣けん	Bīn Xiàn	551,271	3,844.7
	15	Баянь өязе	巴ともえ彦县/巴ともえ彥縣	Bāyàn Xiàn	590,555	3,137.7
	16	Мулән өязе	木き兰县/木蘭もくれん縣けん	Mùlán Xiàn	277,685	3,600.0
	17	Туңхы өязе	通つう河かわ县/通つう河かわ縣けん	Tōnghé Xiàn	210,650	5,675.5
	18	Яньшу өязе	延寿えんじゅ县/延壽えんじゅ縣けん	Yánshòu Xiàn	242,455	3,149.6

Икътисад

Транспорт төене, аэропорт. Машиналар төзү, нефть һәм химия сәнәгатьләре өчен җиһазлар эшләп чыгару, көймәләр төзү, әсбаплар төзү, станоклар төзү, вагоннар төзү, шарлы подшипникларны җитештерү. Химия, фармацевтика, тукыма, күн, азык-төлек, агач эшкәртү, кәгазь сәнәгатьләре, төзелеш матиалларны җитештерү.

Чыганак

• Әлеге язма 1970 елларда Төркиядә татар эшмәкәре Ә.Мәңгәр булышлыгы белән чыккан “Казан” журналында (1975 ел, 16 сан) басылган. Язманың авторы – профессор Сәгадәт Чагатай. 2016 елның 5 март көнендә архивланган.