Әмир Солтангәрәев

Әмир Солтангәрәев
Туган	20 февраль 1958(1958-02-20) (66 яшь) Куергазы районы, БАССР, РСФСР, СССР
Ватандашлыгы	Россия  СССР
Әлма-матер	Башкорт дәүләт университеты
Һөнәре	сәясәтче, язучы
Әмир Солтангәрәев Викиҗыентыкта

Әмир Солтангәрәев (20 февраль 1958 ел) — хокук белгече, дәүләт һәм җәмәгать эшлелесе, язучы (документаль проза), публицист. Башкортстан Республикасының атказанган юристы (2010), Башкортстан Республикасы һәм Россия Федерациясе Журналистлар берлекләре әгъзасы (1997), Россия һәм Башкортстан Язучылар берлеге әгъзасы (2007).

Биографиясе

Әмир Миһран улы Солтангәрәев 1958 елның 20 февралендә Башкорт АССРның Куергазы районы Таймас авылында туган. 1975 елда Таймас урта мәктәбен тәмамлагач, Күмертау вертолет заводында бизәүче рәссам булып эшли.

Совет Армиясендә хезмәт итеп кайткач, Башкорт дәүләт университетының юридик факультетына укырга керә. Аннары студентларның җәмәгать берләшмәләрендә җитәкчелек итә.

- 1990 елда М.В.Ломоносов исемендәге Мәскәү дәүләт университетында аспирантура тәмамлагач, юстиция министрының консультанты була.

- 1994 елда Башкортстан Республикасының матбугат һәм мәгълүмат министры урынбасары итеп тәгаенләнә.

- 2003 елдан «Башнефть», «Уфа» халыкара аэропорты, «Башкиравтодор» ачык акционерлар җәмгыятьләрендә җитәкче вазифалар били

- 2018 елдан Башкортстан Третей Суды Президиумы рәисе .

Җәмәгать эшчәнлеге

Булат Солтангәрәев исемендәге иҗади конкурс премиясен тапшыру

- ХХ гасырның 90 нчы елларында Башкортостанның төп законнарын әзерләүдә катнаша.

- Башкортстан Республикасы Корылтае (БССР Югары Советы) кабул иткән берничә кодексның, шулай ук, «Башкортстан халыкларының телләре» турындагы закон проектының авторы-5

Башлап җибәрүче, оештыручы:

- БДУның юридик факультетының Сибай филиалын (1993 г.), (аннары БДУ-ның Сибай институты) ;

- Башкорт дәүләт университетының (1993 г.) юридик факультетында һәм Башкорт дәүләт университетының Хокук Институтында башкорт телен белүчеләрдән абитуриентлар төркемен булдыруны оештыра (2011 елда абитуриентлар (студентлар) кабул итү туктатыла. Шушы 18 ел эчендә башкорт телен белгән 540 югары белемле хокук белгече әзерләнә).

- 2009 елда Сибай аэропортын тергезүдә, «Аркаим» милли авиакомпаниясен ачуда әйдәп йөрүче (аэропорт 2011 елда ябыла) http://www.interfax-russia.ru/Povoljie/report.asp?id=223970&p=15

Китаплары

1. «Матбугат, мәгълүмат һәм хокук», уку әсбабы, Уфа, «Китап», 1997, 247 бит., 2.
2. «Язмыш», фәнни-популяр басма, Уфа, . «Идел-пресс» нәшрияты, 2013, 427 бит.,http://ebook.bashnl.ru/reader/bookView.html?params=UmVzb3VyY2UtMTUwOTE/0JrQvdC40LPQsCDQr9KZ0LzRi9GIINC00LvRjyDQt9Cw0LzQtdC90Ysg0J3QrdCR
3. «Башкортстан юллары», тарихи -мәгълүмати басма, Казан, «Идел-пресс» нәшрияты, 2014, 200 бит.,http://ebook.bashnl.ru/reader/bookView.html?params=UmVzb3VyY2UtMTUwOTM/0JrQvdC40LPQsCDQlNC-0YDQvtCz0Lgg0JHQsNGI0LrQvtGA0YLQvtGB0YLQsNC90LAg0L_RgNC-0YjQu9C-0LUg0Lgg0L3QsNGB0YLQvtGP0YnQtdC1
4. «Таймас — элеккесе һәм бүгенгесе», тарихи -мәгълүмати басма, Уфа, «Идел-пресс» нәшрияты, 2015, 265 бит.,http://ebook.bashnl.ru/reader/bookView.html?params=UmVzb3VyY2UtMTUwOTI/0JrQvdC40LPQsNCi0LDQudC80LDRgSAo0L_RgNC-0YjQu9C-0LUg0Lgg0L3QsNGB0YLQvtGP0YnQtdC1KSDQtNC70Y8g0J3QrdCR
5. «Ил курсалар ир иде...» башкорт җиренең сәләтле яшьләре сериясеннән фәнни-популяр басма, Уфа, «Идел-пресс» нәшрияты, 2016., 185 бит., http://ebook.bashnl.ru/reader/bookView.html?params=UmVzb3VyY2UtMTYwMTI/0JAu0JwuINCh0YPQu9GC0LDQvdCz0LDRgNC10LXQsiDQmNC7INKh0YPRgNGB0LDQu9Cw0YAg0LjRgCDQuNC90LXSow
6. «Русско-башкирский юридический словарь», Уфа, «Китап» нәшрияты,1994., 200 бит.
7. «Башкорт-рус юридик сүзлеге», Уфа, «Китап» нәшрияты, 1996,202 бит.,
8. «Башкортстанда дәүләт һәм хокук тарихы», уку әсбабы. Уфа, «Китап» нәшрияты, 1996, 224 бит.(автордаш).
9. Республика милли китапханәдәге китапларның электрон варианты — http://ebook.bashnl.ru/dsweb/View/ResourceCollection-3598
10. История башкирских родов (Бурзян), Уфа, 2018, том 31 (1), стр.435, 910-914 https://bashkirica.com/upload/iblock/8c2/8c22c52711e04585e0ac1017dbd19d5b.pdf 2019 елның 1 июнь көнендә архивланган.
11. История башкирских родов (Бурзян), Уфа, 2019, том 31 (2), стр.435, 773-777, 779-804 https://bashkirica.com/upload/iblock/7c7/7c7ec54ceaf12eb7c657ca0b9f424a8f.pdf 2019 елның 1 июнь көнендә архивланган.
12. "Истории, биографии, события и факты", Уфа, 2020, 216 бит http://ebook.bashnl.ru/reader/bookView.html?params=UmVzb3VyY2UtMjE0MDc/0JrQuNGC0LDQvw
13. "Ал да нур чәч халкыңа!", Уфа, 2020 ел, 260 бит http://ebook.bashnl.ru/reader/bookView.html?params=UmVzb3VyY2UtMjIyMjU/0JrQndCY0JPQkCDQkNCbINCU0JAg0J3Qo9CgINCh05jQoSDQpdCQ0JvSoNCr0qLQkCEg0Y3Qu9C10LrRgtGA0L7QvSDQstCw0YDQuNCw0L3RgiAoMSk

Вакытлы матбугаттагы мәкаләләре

1. «Советская Башкирия» — Амир Султангареев, «Только тот самый народ» 7 сентября 1990 г.;
2. «Яшьлек» — Әмир Солтангәрәев, «Хокуклар тиң булсын», 23 март 1991 ел ;
3. «Яшьлек» — Әмир Солтангәрәев, "Телне дәүләт якласын ", 25 апрель 1991.;
4. «Яшьлек», — Әмир Солтангәрәев, «Дәүләт теле: таләпләр нигезлеме?» 13 август 1991;
5. «Яшьлек» — Әмир Солтангәрәев, «Бер халыкны да империя көч белән тотып тора алмый», 15 февраль 1992;
6. «Яшьлек» — Әмир Солтангәрәев, «Андый конституцияне бер республика да хупламас иде»,18 ноябрь 1993.;
7. «Известия Башкортостана» — Амир Султангареев, «Чего опасается депутат Бигнов», 28 февраль 1991.;
8. «Известия Башкортостана» — Амир Султангареев, «Кто закладывает мину?», 23 март 1991.
9. «Башкортстан» — Әмир Солтангәрәев, «Бөлер илнең бөкересе булмыйк», 9 февраль 1993.;
10. «Истоки» — Амир Султангареев, «Жива проблема языков», август 1991 г.;
11. «Истоки»- Амир Султангареев, «Что же нам делать?» (размышления о судьбе народа) — июль 1992 й.).
12. «Сәнәк» журналы, Ә.Солтангәрәев, «Свежий бака», гыйнвар 2006 ел.
13. «Сәнәк» журналы, «Ә.Солтангәрәев, Сибәт бабай хикмәтләре», февраль 2006 ел.
14. «Сәнәк» журналы, Ә.Солтангәрәев, «Әхтәм авызы аптырамый», май 2006 ел.
15. «Сәнәк» журналы, Ә.Солтангәрәев, «Безнең авыл мәзәкләре», июль 2006 ел.
16. «Яшьлек» гәзите, Ә.Солтангәрәев, «Башкирияме, Башкортстанмы?», 19 февраль 2011 ел.
17. «Юшатыр» гәзите, Ә.Солтангәрәев, «Таймасым турында фарыз», 14 февраль 2013 ел,
18. «Яшьлек» гәзите, Ә.Солтангәрәев, "Мин әйттем, беттене" акыл белән әйтегез", яки Россия Федерациясе Президенты В.Путинның «башкорт телен өйрәнегез»-дигәнне ник ишетмиләр, 6 ноябрь 2015 ел.
19. «Юшатыр» гәзите, Ә.Солтангәрәев, Ялан Бөрҗән «Даһи хәлфә»се
20. «Яшьлек» гәзите, Ә.Солтангәрәев, «Алтын тавышлы зәңгәр экран патшасы»http://www.ye02.ru/ob/ht/12650-altyn-tauyshly-zgr-ekran-batshay.html
21. «Республика Башкортостан» № 84, 20.07.18. «Прихоть или законное право?» Вопросы национальных языков https://resbash.ru/stat_m/2/11960 2018 елның 20 июль көнендә архивланган.
22. «Яшьлек» гәзите, 15 март 2019 й. Әмир Солтангәрәев, әңгәмә, Башкорт теле... Хокук... Милләт язмышы…http://www.ye02.ru/obschestvo/15519-bashort-tele-hou-millt-jamyshy.html
23. «Республика Башкортостан» 53, 10.05.2019. «Отчаянный секретарь» https://resbash.ru/stat_m/2/20982 2019 елның 31 май көнендә архивланган.
24. «Куюргаза» гәзите, 11 май 2019 й., «Правда через 60 лет»,https://kurgaza.rbsmi.ru/articles/istoriya/pravda-cherez-60-let/ 2019 елның 31 май көнендә архивланган.

Мактаулы исемнәре һәм дәрәҗәләре

• Башкортстан Республикасының атказанган юристы (2010) https://base.garant.ru/17725290/
• Юстиция советнигы (1992)
• Башкортстан Республикасының икенче класслы Төп дәүләт советнигы (1998).
• Халык инструментларында башкаручы студентларның Бөтенрәсәй конкурсы лауреаты (курай, Саранск, 1983 г.) https://vk.com/audio?performer=1&q=%D0%90%D0%BC%D0%B8%D1%80%20%D0%A1%D1%83%D0%BB%D1%82%D0%B0%D0%BD%D0%B3%D0%B0%D1%80%D0%B5%D0%B5%D0%B2%2C%20%D0%BA%D1%83%D1%80%D0%B0%D0%B9

Шөгыльләре

• графика һәм сынлы сәнгать
• флейтада уйнау
• курайчы
• гармунчы.

Чыганаклар

1. Сайт «Замечательные люди Башкортостана». Биографии, очерки и воспоминания. Султангареев Амир Мигранович 2019 елның 7 апрель көнендә архивланган. (рус.) (Тикшерелгән 7 май 2019)
2. Башкортстан телевидениесе, «Инсан»- Ә.Солтангәрәев, телефильм, 45 мин. 2008 йыл.,https://vk.com/videos175299499?z=video175299499_171675473%2Fpl_175299499_-2
3. Калып:Ашҡаҙар радио «Ижади портрет» — Ә.Солтангәрәев, 2015. [1] 2016 елның 20 декабрь көнендә архивланган.
4. Калып:Ашҡаҙар радио, «Яңа китап» программасы, 14 мин., 2015.http://ashkadarfm.ru/programms/%C2%ABya%D2%A3y-kitap%C2%BB?page=5
5. АШКАЗАР РАДИОСЫ, «Безнең дөнья», 45 мин. 2018.http://ashkadarfm.ru/programms/be%D2%99%D2%99e%D2%A3-donya-5?page=2
6. Калып:БГ «Хезмәт җимеше татлы», 25 март 2010.
7. «Вечерняя Уфа» гәзите, «Заветная звезда по имени талант», 25 март 2010.
8. «Юшатыр» гәзите, «Киң мәгънә салынган», 3 июнь 2014.
9. «Юшатыр» гәзите, «Таймаҫ тарихлы булды», 17 март 2014
10. ШАЛТЫРАН ШАЛТЫРАР "Юшатыр"
11. Якташыбыз Россия Яҙыучылары сафында
12. «Йәшлек» гәзите, 16 март 2018, «Ил хәсрәтен иңнәрендә күтәреп…» — күренекле хокуҡ белгесе, дәүләт һәм җәмәгать эшлеклесе Әмир Солтангәрәевкә 60 яшь. http://www.ye02.ru/news/rb/13583-il-hstren-idren-ykmp.html
13. «Куюргаза» гәзите, 2 март 2018, «Его кредо — жить во благо народа» — свой юбилей — 60-летие — отметил наш выдающийся земляк Амир Султангареев, юрист, писатель и журналист. http://rbsmi.ru/kurgaza/articles/sotsium/ego-kredo-zhit-vo-blago-naroda/ 2018 елның 13 март көнендә архивланган.
14. «Куюргаза» гәзите, 11 май 2019, "Правда через 60 лет",https://kurgaza.rbsmi.ru/articles/istoriya/pravda-cherez-60-let/ 2019 елның 31 май көнендә архивланган.

Искәрмәләр

• Башкортстан телевидениесе, «Инсан — Әмир Солтангәрәев», телефильм, 45 мин. 2008 ел.,https://vk.com/videos175299499?z=video175299499_171675473%2Fpl_175299499_-2
• Юшатыр 17.03.2015. Тәлгать Шаһманов. Таймаслар тарихлы булды.
• Юшатыр 03.06.2014. Тәлгать Шаһманов. Киң мәгънә салынган.
• -«Яшьлек» гәзите, «Ил курсалар ир идең...» http://www.ye02.ru/konkurs/premia/11305-il-ursalar-ir-ine.html
• — Сокровища народов мира, А. М. Султангареев, Размышления… 2018 елның 29 апрель көнендә архивланган.
• — ТВ программа Башкортстан третей суды рәисе урынбасары Ә.Солтангәрәев 2021 елның 30 сентябрь көнендә архивланган.(недоступная ссылка)
• — Таймас мәзәкләре, Әмир Солтангәрәевhttp://bash-portal.ru/news/newsotavtora/4724-tayma1195-m124111771241kt1241re.html 2017 елның 10 гыйнвар көнендә архивланган.
• — Булат Солтангәрәев исемендәге республика премиясе http://www.ye02.ru/konkurs/premia/page/4/ 2018 елның 18 октябрь көнендә архивланган.
• -«Яшьлек», «Мин әйттем, беттене» акыл белән әйтегез,Әмир Солтангәрәев.http://www.ye02.ru/news/rb/10806-min-yttem-bttn-ayl-menn-ytege.html 2017 елның 10 гыйнвар көнендә архивланган.
•  — Таймас чишмәсе тәртипкә китерелде " «Яшьлек» гәзите http://www.ye02.ru/online/11954-tayma-shishme-trtipk-kilterelde.html

Ялан Бөрҗән «Даһи хәлфә» се http://yshatir.ru/yemgiet/4814-yalan-bryn-dai-hlfe.htmlhttp://yshatir.ru/yemgiet/4814-yalan-bryn-dai-hlfe.html(недоступная+ссылка)

1. [2] 2018 елның 18 октябрь көнендә архивланган.Булат Солтангәрәев исемендәге республика премиясе «Башинформ» мәгълүмат агентлыгы, 2015, 14 октябрь
2. Газета «Йэшлек» учредилка премию имени Булата Султангареева — Информационно-аналитическая газета «Уфимские вести» (рус.)
3. Изгелекнең онытылмас эзләре 2018 елның 16 сентябрь көнендә архивланган.
4. Энциклопедия «Печать и журналистика Башкортостана» Амир Султангареев 2018 елның 14 август көнендә архивланган.
5. Список членов Союза писателей Башкортостана https://ru.wikipedia.
6. В Уфе издана новая книга прозаика — документалиста Амира Султангареева. ИА Башинформhttp://www.bashinform.ru/news/1422822-v-ufe-izdana-novaya-kniga-prozaika-dokumentalista-amira-sultangareeva/