Karfagen sahifasining manbasini koʻrish

{{Diqqatga sazovor joylar
| nomi =Karfagen
| mahalliy_nomi =
| tasvir =Montage ville de Carthage.png
| izoh =
| xarita =
| xarita_izohi =
| koordinatalari ={{coord|36.8528|10.3233|display=inline}}
| joylashuv =[[Tunis]]
| turi =
| material =
| binokor =
| bagʻishlangan
| qurila boshlangan =
| qurilish tamomlangan =
| balandligi =
| eni =
| ochilish =
| kengligi =
| vebsayt =
|lat_dir = |lat_deg = |lat_min = |lat_sec = 
|lon_dir = |lon_deg = |lon_min = |lon_sec = 
|CoordAddon               = 
|CoordScale               = 
}}

'''Karfagen''' (finikiycha Kartadasht — yangi shahar) — Shimoliy Afrikadagi qadimgi shahar-davlat (hozirgi, Tunis shahar atrofi). Finikiylar tomonidan mil.av. 825-yilda barpo qilingan. Karfagen mil. av. III asrning boshiga kelib [[Shimoliy Afrika]], [[Sitsiliya]] (Sirakuzadan tashqari), [[Sardiniya]] va Januniy [[Ispaniya]]ni bosib olgach, [[Oʻrta dengiz]] boʻyidagi qudratli davlatga aylangan, bu esa u bilan [[Qadimgi Rim|Rim]] oʻrtasidagi toʻqnashuvni keltirib chiqargan. [[Puni]] urushlari (mil.av. 264—146-yil)dagi magʻlubiyatdan keyin Karfagen rimliklar tomonidan vayron qilingan (146), uning asosiy hududi Rimning Afrika viloyati tarkibiga kiritilgan, qolgani Numidiyaga berilgan. Karfagen sanʼati va madaniyatiga oid moddiy madaniyat yodgorliklari oz miqdorda saqlanib qolgan<ref>[[OʻzME]]. Birinchi jild. Toshkent, 2000-yil</ref><ref>{{Cite web |url=https://www.smh.com.au/entertainment/carthage-the-roman-holocaust-20060907-gdoc4k.html |title=Источник |access-date=2023-08-25 |archive-date=2023-08-25 |archive-url=https://web.archive.org/web/20230825113057/https://www.smh.com.au/entertainment/carthage-the-roman-holocaust-20060907-gdoc4k.html |deadlink=no }}</ref>.
Karfagen— Karfagen muzeyi joylashgan shaharning zamonaviy nomi. Karfagen [[Tunis]] viloyatining bir qismidir. Hozirda Prezident qarorgohi va [[Karfagen universiteti]] Karfagenda joylashgan.

Qart-Hadasht nomi (pun yozuvida Qrt-ḥdšt unlilarisiz) Finikiya tilidan „yangi shahar“ deb tarjima qilingan.

Oʻzining butun tarixi davomida Karfagen eramizdan avvalgi birinchi ming yillikda [[Oʻrtayer dengizi]]ning janubi-gʻarbiy qismining katta qismida hukmronlik qilgan Finikiya tomonidan asos solingan Karfagen davlatining poytaxti boʻlgan<ref>{{cite web |url=http://pleiades.stoa.org/places/314921 |title=Places: 314921 (Carthago) |author=Hitchner, R. |coauthors=R. Talbert; S. Gillies; J. Åhlfeldt; R. Warner; J. Becker; T. Elliott |access-date=2013-04-07 |publisher=Pleiades |archive-date=2013-03-18 |archive-url=https://web.archive.org/web/20130318014615/http://pleiades.stoa.org/places/314921 |deadlink=no }}</ref>. Tiriyalik malika [[Alissa]], [[Elissa]] va Dido shaharning asoschilari hisoblanadi. Taorminalik Timeyning yozuvlariga koʻra, Dido oʻz vatanini tark etishga majbur boʻlgadi va Zamonaviy Tunis koʻrfazining qirgʻogʻiga kelib, u shahar qurish uchun mahalliy qabilalardan yer sotib olishga qaror qildi. Unga faqat bitta hoʻkiz terisi qoplagan yerni sotib olishga ruxsat berildi. Keyin Dido buqaning terisini olib, ingichka chiziqlar bilan kesib tashladi, ular bilan tik qirgʻoq tepaligini oʻrab oldi va u yerda Birsa nomi bilan mashhur qal’a qurdi. Aynan shu qal’adan Karfagen oʻz tarixini boshlaydi. Shuningdek, u imperiyaga asos soldi va mintaqada hokimiyatga daʼvo qila boshladi, bu esa bir necha asrlar oʻtib [[Vandallar]] kelguniga qadar [[Rim]] uchun yagona ekzistensial tahdidga aylandi<ref>{{cite news|title=F-LE Dido and the Foundation of Carthage|url=https://www.illustrativemathematics.org/content-standards/tasks/1822|access-date=2017-02-12|work=Illustrative Mathematics|publisher=Illustrative Mathematics|language=en|accessdate=2020-12-17|archivedate=2018-11-14|archiveurl=https://web.archive.org/web/20181114060435/https://www.illustrativemathematics.org/content-standards/tasks/1822}}</ref>.

Puni urushlaridan keyin Karfagen miloddan avvalgi 146-yilda rimliklar tomonidan bosib olingan va vayron qilingan, ammo keyinchalik qayta qurilgan Rim imperiyasining Afrika provinsiyasidagi eng muhim shahri, yirik madaniy, keyin esa ilk xristian va cherkov markazi boʻlgan. Keyin shahar vandallar tomonidan bosib olindi va Vandallar qirolligining poytaxtiga aylandi. [[Vizantiya]]liklar Vandal urushida uni qaytarib olgandan keyin bu maqomini yoʻqotdi<ref>{{cite book|url=https://books.google.com/books?id=UB4uSVt3ulUC&q=carthage+walls+aqueducts+698&pg=PA536|last=Bosworth|first=C. Edmund|title=Historic Cities of the Islamic World|year=2008|publisher=Brill Academic Press|isbn=978-9004153882|page=536}} {{Cite web |url=https://books.google.com/books?id=UB4uSVt3ulUC&q=carthage+walls+aqueducts+698&pg=PA536 |title=Источник |access-date=2020-12-17 |archive-date=2021-04-18 |archive-url=https://web.archive.org/web/20210418002311/https://books.google.com/books?id=UB4uSVt3ulUC&q=carthage+walls+aqueducts+698&pg=PA536 |deadlink=unfit }}</ref>.

Biroq [[arab]]lar istilosidan keyin Karfagen yana tanazzulga yuz tutdi. Shahar Sharqiy [[Rim imperiyasi|Rim imperiyasiga]] qaytmasligi uchun 698-yilgi Karfagen jangidan keyin [[Umaviylar]] qoʻshinlari tomonidan talon-taroj qilingan va vayron qilingan. [[Hafsid]]lar shahardan dushman kuchlar uchun tayanch boʻlib qolmasligi uchun uni butunlay vayron qilishga qaror qildilar<ref>{{cite book|url=https://books.google.com/books?id=qO7mlDvtuZ0C&pg=PA179|title=Changing Townscapes in North Africa from Late Antiquity to the Arab Conquest|author=Anna Leone|work=Edipuglia srl.|pages=179–186|isbn=9788872284988|year=2007}} {{Cite web |url=https://books.google.com/books?id=qO7mlDvtuZ0C&pg=PA179 |title=Источник |access-date=2020-12-17 |archive-date=2020-12-12 |archive-url=https://web.archive.org/web/20201212051328/https://books.google.com/books?id=qO7mlDvtuZ0C&pg=PA179 |deadlink=unfit }}</ref>.

Oʻrta asrlarda mintaqaviy hokimiyat Kayruanga oʻtdi. XX asrning birinchi oʻn yilliklarida Karfagen munitsipaliteti sifatida birlashtirilgan Tunisning qirgʻoq chekkasiga aylana boshladi<ref>{{cite book |url=https://books.google.com/books?id=BHlUDwAAQBAJ&q=carthage+mustansir+walls&pg=PA113 |title=Crusades – Medieval Worlds in Conflict |editor=Thomas F. Madden |editor2=James L. Naus |editor3=Vincent Ryan |pages=113, 184 |isbn=9780198744320 |year=2018 }} {{Cite web |url=https://books.google.com/books?id=BHlUDwAAQBAJ&q=carthage+mustansir+walls&pg=PA113 |title=Источник |access-date=2020-12-17 |archive-date=2021-04-18 |archive-url=https://web.archive.org/web/20210418020047/https://books.google.com/books?id=BHlUDwAAQBAJ&q=carthage+mustansir+walls&pg=PA113 |deadlink=unfit }}</ref>.

Arxeologik joylar birinchi marta 1830-yilda [[Daniya]] konsuli [[Kristian Tuxen Falbe]] tomonidan tekshirilgan. 1831-yilda [[Parij]]da Karfagenni oʻrganish jamiyati ochildi. XIX asrning ikkinchi yarmida [[Charlz Ernest Boehle]] va [[Alfred Lui Delattre]] tomonidan qazish ishlari olib borilgan. 1874-yildan beri Karfagenda qazishmalar Frantsiya Yozuvlar akademiyasi rahbarligida olib borilmoqda. Karfagen milliy muzeyi 1875-yilda kardinal Charlz Lavigeri tomonidan tashkil etilgan. Karfagen paleo-xristian ochiq osmon ostidagi muzeyida 1975-yildan 1984-yilgacha [[YUNESKO]] homiyligida qazilgan ashyolar saqlanadi<ref>Skeletal Remains from Punic Carthage Do Not Support Systematic Sacrifice of Infants</ref><ref>[http://www.ox.ac.uk/news/2014-01-23-ancient-carthaginians-really-did-sacrifice-their-children Ancient Carthaginians really did sacrifice their children.] {{Webarxiv|url=https://web.archive.org/web/20240427140516/https://www.ox.ac.uk/news/2014-01-23-ancient-carthaginians-really-did-sacrifice-their-children |date=2024-04-27 }} University of Oxford News</ref>.
== Joylashuvi ==
[[Fayl:Ruines de Carthage.jpg|thumb|287x287px|Karfagen]]
Karfagen [[O'rta Yer dengizi]]ning [[Afrika]] qirgʻogʻida, Tunis shimolidagi zamonaviy Tunis shahridan taxminan oʻn kilometr sharqda joylashgan. Shahar sharqda Tunis koʻrfazi, shimolda [[Sebxet Ariana]] lagunasi va janubda Tunis koʻli bilan chegaradosh yarim orolda joylashgan. Karfagen [[Levant]] va [[Gibraltar]] oʻrtasidagi eng muhim Finikiya savdo yoʻlida joylashgan. Uning [[Sitsiliya]] boʻgʻozida joylashgani Oʻrta yer dengizidagi dengiz savdosini nazorat qilish imkonini berdi. Bu shaharning iqtisodiy va harbiy hukmronligining asosiy sababi edi. Shu bilan birga, Sitsiliya va [[Tirren dengizi]] va Shimoliy Oʻrta yer dengizi oʻrtasida aloqa mavjud edi. Shaharda ikkita yirik sunʼiy bandargoh qurilgan boʻlib, ulardan biri 220 ta harbiy kemadan iborat ulkan flotni oʻz ichiga oladi. [[Devor]] bilan oʻralgan minora ikkala portga qaragan. Shaharda 23 milya (37 km) uzunlikdagi ulkan devorlar bor edi, ular oʻxshash shaharlarning devorlaridan uzunroq edi. Taxminan 3 milya (4,8 km) gʻarbdagi Isthmusdagi devorlar haqiqatan ham katta edi va hech qachon buzilmagan. Joylashuv strategik jihatdan qulay edi, chunki bu shaharni quruqlikdan himoya qilishni osonlashtirdi.

== Manbalar ==
{{manbalar}}


{{chala}}

[[Turkum:Tunis]]
[[Turkum:Finikiya shaharlari]]