(Translated by https://www.hiragana.jp/)
Австралия — Литва муносабатлари - Vikipediya Jump to content

Австралия — Литва муносабатлари

From Vikipediya
Австралия — Литва муносабатлари

Австралия

Литва
Дипломатик ваколатхона
Австралия элчихонаси Варшавада Литва элчихонаси Канберрада
Элчихона
Австралиянинг Литвадаги элчиси Ллойд Бродриcк Литванинг Австралиядаги элчиси Дариус Дегутис

Австралия ва Литва ўртасида ташқи алоқалар мавжуд. Австралия 1991-йил 27-августда Литва мустақиллигини қайта тан олган биринчи давлатлардан бири эди. Икки давлат дипломатик муносабатларни 1991-йил 6-ноябрда расмий равишда ўрнатган. Австралия Литвада Полшанинг Варшава шаҳридан бошқарилувчи элчихонасини (2013-йилдан) ва Вилнюсдаги фахрий консуллиги (1997-йилдан) фаолиятини йўлга қўйган. Литва 2021-йилдан бери Канберрада элчихонасига эга, шунингдек Сидней, Аделаида, Мелбурн ва Дарвинда фахрий консулликлари бор[1].

Мамлакатни таққослаш[edit | edit source]

Расмий номи Австралия Литва
Байроқ
Герб
Аҳолиси 25,992,800 2,835,988
Ҳудуди 7,692,024 км² 65,300 км²
Аҳоли зичлиги 3.4/км² 43/км²
Пойтахти Канберра Вилнюс
Ҳукумат Федератив Парламентар конституцион монархия Унитар ярим президентлик республикаси
Расмий тили Инглиз тили Литва тили
Диний э'тиқоди 43,9 % христианлик, 38,9 % динсиз, 3,2 % ислом, 2,7 % ҳиндуизм,

2,4 % буддизм, 1,7 % бошқалар, 7,2 % аниқланмаган

79,4% христианлик:

-74,2% католик -5,2% бошқа насронийлар 6,1% динсиз 0,8% бошқалар 13,7% аниқланмаган

ЯИМ (номинал) 1.748 триллион АҚШ доллари (67,464 $ аҳоли жон бошига) 68 миллиард АҚШ доллари (24,032 $ аҳоли жон бошига)
Инсон тараққиёти индекси 0,939 0.882
Халқаро қўнғироқ коди +61 +370
Пул бирлиги Австралия доллари Евро

Тарихи[edit | edit source]

Литва Россия империясининг бир қисми сифатида (Вилна ва Гродно губернаторликлари доирасида) Австралиядаги дастлабки дипломатик фаолиятини амалга оширган. 1894-йилда Россия империяси Ташқи ишлар вазирлиги Австралияга биринчи доимий консуллик вакилларини юборган пайтдан алоқалар бошланади. Литваликлар расмий статистикада рус ҳамжамиятининг бир қисми сифатида қаралган[2].

1918-йилдаги Литва Мустақиллик Декларациясидан сўнг, Австралия 1921-йил 22-сентябрда Литвани Миллатлар Лигасига қабул қилинганлиги сабабли тан олди. Бироқ, бошқа Болтиқбўйи республикалари, Эстония ва Латвиядан фарқли ўлароқ, Литва 1940-йилда СССР томонидан босиб олинишигача Австралияга консуллик вакилларини тайинламаган.

Совет истилоси давридаги муносабатлар[edit | edit source]

1940-йил июн ойида Болтиқбўйи давлатларининг Совет томонидан босиб олиниши билан Австралия ҳукумати раиси Роберт Мензис худди Британия ҳукумати каби, бу ҳаракатни тан олмади. Аммо ташқи ишлар вазири сер Фредерик Стюарт 1941-йил июн ойида норасмий мунозаралар бўлганлигини тасдиқлади. Бу „Бирлашган Қироллик ҳукуматининг Болтиқбўйи давлатларининг Совет Иттифоқига қўшилишидан келиб чиқадиган турли масалаларни амалий асосда ҳал қилишга тайёрлигини“ назарда тутган[3]. 1948-йилда Канберрадаги Совет элчихонаси „Болтиқбўйи давлатларидан ҳозир Австралияда яшовчи барча шахслар Совет фуқаролари сифатида рўйхатга олинади“ деб эълон қилди. Болтиқбўйи давлатлари ва ушбу давлатларнинг Австралияда яшовчи ҳар қандай фуқаролари бу борада ҳеч қандай муносабат билдирмайди[4].

1949-йил мартига келиб, Бирлашган Миллатлар Ташкилоти Бош Ассамблеясининг учинчи сессияси бўйича Сенатдаги мунозарада Соғлиқни сақлаш ва ижтимоий хизматлар вазири, сенатор Ник МакКенна вазиятнинг статус-квосини қайд этди[5]:

„Австралия ҳукумати собиқ мустақил Латвия, Литва ва Эстония республикаларининг СССР таркибига сингиб кетишини тан олмади ва тан олишни ҳам ният қилмайди. Австралия ҳукумати фикрича, Совет Иттифоқининг ушбу қо'шилишларини қнуний деб бо'лмайди. Ўша мамлакатлар халқининг аниқ ифодаланган истаги натижасида амалга оширилди. Мен Сенат эътиборини Иммиграция бўйича вазир (жаноб Калвелл)нинг ҳаракатларига қаратаман. Совет Россияси номидан ушбу мамлакатлар фуқаролари Австралияда Совет Республикаси а'золари сифатида ро'йхатдан о'тишлари кераклиги то'г'рисида қарор қабул қилинди. Сенат эслатиб о'тадики, улар буни қилиш мажбурияти ё'қлиги ва агар улар буни қилишни хоҳласалар шундай қабул қилинади деб э'лон қилинган. Бу ҳукуматнинг ҳар қандай босими ёки Австралия ҳукумати уларга юкланган ҳар қандай мажбурият натижасида эмас, балки уларнинг ихтиёри билан бо'лади. Совет Россияси томонидан амалга оширилган ҳақиқат. Мен советлар ҳукумати яқин келажакда о'згаришларга олиб келадиган чоралар ко'ришига шубҳа қиламан“.

1970-йил март ойида Гортон ҳукумати ташқи ишлар вазири Wиллиам Макмахон парламентда шундай нутқ сўзлади: „Ҳуқуқий позиция шундан иборатки, Австралия СССРнинг 1940-йилдаги босқинидан кейин сургунга мажбур бўлган Эстония, Латвия ва Литва ҳукуматларини тан олишдан ҳеч қачон қайтмаган. Австралия ўзини 1940-йилда Австралия тан олган ҳукуматлардан бирининг вориси сифатида кўриши мумкин бўлган бирон бир ҳукуматни аниқ тан олмаган“[6].

1975-йил ноябр ойида Малколм Фрейзернинг янги консерватив коалиция ҳукумати сайланганидан сўнг, Литванинг Совет Иттифоқи таркибига қўшилиши тан олинишини бекор қилди. Ўша йилнинг 17-декабрида Австралия ҳукумати Австралиянинг Москвадаги элчисига Литва ССРга ҳеч қандай расмий ташрифлар қилмаслик тўғрисида кўрсатма берди[7][8]. 1991-йил 27-августда Бош вазир Боб Хок Австралиянинг Литва билан тўлиқ дипломатик муносабатларни тиклаш қарорини эълон қилди. Австралиянинг Даниядаги элчиси Жон Бургесс 1991-йил 6-ноябрдан бошлаб Австралиянинг Литвадаги биринчи элчиси сифатида норезидент аккредитация олган[9].

1991-йилдан кейинги муносабатлар[edit | edit source]

Вилнюсдаги Австралия консуллиги, Литва.

1997-йил 13-ноябрда Австралия Фахрий консулликларини сезиларли даражада кенгайтириш доирасида ташқи ишлар вазири Александр Даунер 1991-йилдан буён Литвада истиқомат қилиб келаётган италян-австралиялик ишбилармон Салваторе Антонио Месчино Австралиянинг Вилнюсдаги биринчи фахрий консули этиб тайинланганлигини эълон қилди[10][11]. Бош вазир Жон Ҳоварднинг янги ҳукумати 1996-97-йилларда Ташқи ишлар ва савдо департаменти бюджетини қисқартирди. Натижада 1997-йил май ойида Дания, Исландия, Латвия ва Литва учун фаолият олиб борувчи Копенгагендаги элчихонани ёпишга мажбур қилди ва ваколатларини Швециядаги элчихонага топширилди[12][13]. 2013-йилда Литва билан муносабатлар учун мас’улият Полшадаги элчига ўтказилди.

2021-йил феврал ойида Литва ҳукумати Канберрада Литванинг Япониядаги норезидент элчиларининг аввалги тартиби ўрнига Австралияда резидент элчихона ташкил этди[14]. 2021-йил август ойида Литванинг Австралиядаги биринчи доимий элчиси Дариус Дегутис тайинланди[15][16]. Дегутис 2021-йил 30-ноябрда Австралия генерал-губернаторига ишонч ёрлиқларини топширди[17]. 2022-йил феврал ойида Литва ташқи ишлар вазири Габриэлиус Ландсбергис Австралияга расмий ташриф билан келди ва Литванинг янги элчихонасини расман очди[18].

Австралия элчилари[edit | edit source]

Литва элчилари[edit | edit source]

Исм Давр бошланиши Муддат охири Манбалар
Даиниус Камаитис (Токиода яшовчи) 2008-йил 2011-йил [19]
Албертас Алгирдас Дамбраускас (Токиода яшовчи) 2011-йил 2012-йил
Эгидижус Меилūнас (Токиода яшовчи) 2012-йил 2017-йил [20]
Гедиминас Варвуолис (Токиода яшовчи) 2017-йил 2021-йил [21]
Дариус Дегутис 2021-йил 1-октябр [17]

Миграция[edit | edit source]

Йил 2016[22] 2020[23] 2021[24] 2022[25]
Литвада яшовчи Австралия фуқаролари 19 43 55 62
Йил 2013[22] 2021[25]
Австралияда истиқомат қилувчи Литва фуқаролари 650 551

Биринчи литваликлар Австралияга 1830-1831-йиллардаги ноябр қўзғолони бостирилгандан сўнг, ишлаб чиқариш саноати билан шуғулланувчи кичик гуруҳлар ҳолида келишган. 1929-йилда Сиднейда Австралия Литва жамияти ташкил топди. 1933-йилга келиб унинг 100 га яқин аъзолари бўлган. 1939-йилда Австралияда 1000 га яқин литваликлар яшаган. 1950-йилда Австралия Литва Жамияти ўрнига Австралия Литва Жамияти (Аустралижос Лиэтувиų Бендруоменė — АЛБ) ташкил этилди[26].

1940-йилдан Литванинг босиб олиниши ва 1945-йилда Европадаги урушнинг тугаши Австралияга қочқинларнинг катта оқимига олиб келди. 1947-1952-йиллар оралиғида 10 000 га яқин литвалик қочқинлар Халқаро қочқинлар ташкилоти назорати остида кўчирилган шахслар сифатида Австралияга келишди[27].

Австралия чет элдаги литваликларнинг энг йирик ҳамжамиятларидан бири ҳисобланади. 2021-йилги Австралияда аҳолини рўйхатга олишда 2582 киши Литвадан келиб чиққан ва 19430 киши литвалик экани аниқланган[28].

Иқтисодий алоқалар[edit | edit source]

2021-йилда Австралия ва Литва ўртасидаги умумий ўзаро савдо ҳажми 117,25 миллион еврони (168,857 миллион Австралия доллари) ташкил этди[29]. 2020-йилда Австралия Литвага 12 миллион доллар тўғридан-тўғри хорижий инвестициялар киритди[30]. Австралия ва Литва ўртасидаги товар савдоси қисман мамлакатлар ўртасидаги катта масофа туфайли беқарор бўлган. Литванинг энг катта импорти таълим/дам олиш учун саёҳатлар, ҳайвонлар учун озуқа ва компютер қисмлари/аксессуарлар, Австралияники эса ўғитлар, қайта ишланган нефт ва турли хил кимёвий маҳсулотлардир[30].

Манбалар[edit | edit source]

  1. „Фореигн эмбассиэс анд cонсулатес ин Аустралиа - Литҳуаниа“. Аустралиан Департмент оф Фореигн Аффаирс анд Траде. Қаралди: 2022-йил 13-август.
  2. А Неw Ривал Стате? Аустралиа ин Царист Дипломатиc Cоммуниcатионс Массов: . Аcтон, АCТ: АНУ Пресс, 2018 — 119 бет. ИСБН 9781760462291. 2022-йил 13-августда қаралди. 
  3. „Қуэстионс Ин Парлиамент“. Лабор Cалл (1941-йил 26-июн), с. 10. Қаралди: 2020-йил 2-май.
  4. „НЕWС ИН БРИЭФ“. Греат Соутҳерн Ҳералд (1948-йил 14-май), с. 1. Қаралди: 2020-йил 2-май.
  5. МcКенна. „Ҳансард - Парлиаментарй Дебатес - Тҳе Сенате - Унитед Натионс Генерал Ассемблй Фирст Парт оф Тҳирд Аннуал Сессион, Парис, Септембер Деcембер, 1948“. ПарлИнфо. Парлиамент оф Аустралиа (1949-йил 17-март). Қаралди: 2020-йил 2-май.
  6. МcМаҳон. „Ҳансард - Парлиаментарй Дебатес - Ҳоусе оф Репресентативе - АНСWЕРС ТО ҚУЭСТИОНС УПОН НОТИCЕ - Элеcторал (Қуэстион Но. 11)“. ПарлИнфо. Парлиамент оф Аустралиа (1970-йил 17-март). Қаралди: 2020-йил 2-май.
  7. „НО ВИСИТС ТО БАЛТИC СТАТЕС“. Тҳе Cанберра Тимес (1976-йил 8-январ), с. 1. Қаралди: 2022-йил 4-август.
  8. Антонио Cассесе, Селф-Детерминатион оф Пеоплес, Cамбридге Университй Пресс, 1995, ИСБН 0-521-63752-Х, п259
  9. „Билатерал Релатионс, Аустралиа“. Министрй оф Фореигн Аффаирс оф тҳе Републиc оф Литҳуаниа. 2022-йил 5-февралда асл нусхадан архивланган. Қаралди: 2022-йил 13-август.
  10. Доwнер, Алехандер. „Аппоинтмент оф Аустралиан Ҳонорарй Cонсул Литҳуаниа“ (Медиа Релеасе). Министер фор Фореигн Аффаирс, Аустралиан Говернмент (1997-йил 13-ноябр). Қаралди: 2022-йил 13-август.
  11. Росс, Дариус Жамес. „Энтрепренеурс серве уп тҳреэ неw рестауранц“. Тҳе Балтиc Тимес (2000-йил 3-феврал). Қаралди: 2022-йил 13-август.
  12. Cросио. „ҚУЭСТИОНС ОН НОТИCЕ - Аустралиан Эмбассй: Cопенҳаген“. Ҳоусе Ҳансард. Парлиамент оф Аустралиа (1999-йил 29-сентябр).
  13. "Cорпорате Овервиэw - Оверсеас Посц". Аннуал Репорт 1996/1997 (Департмент оф Фореигн Аффаирс анд Траде) (259): 21. 1997. https://nla.gov.au/nla.obj-2141203691/. Қаралди: 22 Жулй 2022. Австралия — Литва муносабатлари]]
  14. „Литҳуаниа то опен эмбассй ин Аустралиа“. Литҳуаниан Натионал Радио анд Телевисион (2020-йил 20-феврал). Қаралди: 2022-йил 13-август.
  15. „Амбасадориуми Аустралижоже паскиртас Д.Дегутис, приэ УНЕСCО – Ж.Балčиūниэнė“ (Литҳуаниан). 15мин (2021-йил 15-август). Қаралди: 2022-йил 13-август.
  16. „Лиэтувос амбасадориуми Аустралижоже сиūлома скирти Дариų Дегутį“. Делфи (2021-йил 10-июл). Қаралди: 2022-йил 13-август.
  17. 17,0 17,1 „Тҳе Говернор-Генерал'с Програм 30 Новембер 2021“. Говернор-Генерал оф Аустралиа (2021-йил 30-ноябр). Қаралди: 2022-йил 13-август.
  18. Пайне, Марисе; Теҳан, Дан. „Висит то Аустралиа бй Литҳуаниан Фореигн Министер“ (Медиа Релеасе). Министер фор Фореигн Аффаирс, Аустралиан Говернмент (2022-йил 9-феврал). Қаралди: 2022-йил 13-август.
  19. „Тҳе Говернор-Генерал'с Програм 2 Оcтобер 2008“. Говернор-Генерал оф Аустралиа (2008-йил 2-октябр). Қаралди: 2022-йил 13-август.
  20. „Тҳе Говернор-Генерал'с Програм 17 Фебруарй 2014“. Говернор-Генерал оф Аустралиа (2014-йил 17-феврал). Қаралди: 2022-йил 13-август.
  21. „Тҳе Говернор-Генерал'с Програм 1 Новембер 2018“. Говернор-Генерал оф Аустралиа (2018-йил 1-ноябр). Қаралди: 2022-йил 13-август.
  22. 22,0 22,1 Мигратион Еарбоок 2015 (Wайбаcк Мачине сайтида 2022-07-05 санасида архивланган), Министрй оф тҳе Интериор оф Литҳуаниа, Мигратион Департмент.
  23. Мигратион Еарбоок 2019 (Wайбаcк Мачине сайтида 2022-09-20 санасида архивланган), Министрй оф тҳе Интериор оф Литҳуаниа, Мигратион Департмент.
  24. Мигратион Еарбоок 2020 (Wайбаcк Мачине сайтида 2021-11-21 санасида архивланган), Миграcижос департаментас приэ ВРМ
  25. 25,0 25,1 Мигратион Еарбоок 2021 (Wайбаcк Мачине сайтида 2022-07-05 санасида архивланган), Министрй оф тҳе Интериор оф Литҳуаниа, Мигратион Департмент.
  26. „Тҳе биртҳ оф ан Аустралиан/Литҳуаниан cоммунитй“. Аустралиан Литҳуаниан Cоммунитй. Қаралди: 2022-йил 13-август.
  27. „Фирст оф тҳе Фифтҳ Флеэт“. Қаралди: 2017-йил 22-феврал.
  28. „Cултурал диверситй: Cенсус“. 2021 Cенсус. Аустралиан Буреау оф Статистиcс (2022-йил 28-июн). Қаралди: 2022-йил 13-август.
  29. „Билатерал эcономиc релатионс wитҳ Аустралиа“. Министрй оф Фореигн Аффаирс оф тҳе Републиc оф Литҳуаниа. 2022-йил 5-февралда асл нусхадан архивланган. Қаралди: 2022-йил 13-август.
  30. 30,0 30,1 „Литҳуаниа Cоунтрй/Эcономй Фаcт Шеэт“. Литҳуаниа - Эcономиc анд траде информатион. Департмент оф Фореигн Аффаирс анд Траде. Қаралди: 2022-йил 13-август.

Ҳаволалар[edit | edit source]