Диагенез

Диагенез (диа... — тугалланганни билдирувчи олд қўшимча ва генесис — ҳосил бўлиш) — сув ҳавзалари тубида бўш чўкиндиларнинг Ер пўстининг юқори қатламлари муҳитида чўкинди тоғ жинсларига айланиш табиий жараёнлари мажмуи. Д. чўкиндиларнинг қайта кристалланиши, коллоидларнинг вақт ўтиши билан ўзгариши, аутиген минераллар (глауконит, родохрозит, сидерит ва б.), ғуддаларнинг ҳосил бўли-ши, барқарор минерал турларининг таркиб топиши, дегидратация (сувсизланиш) ёки гидратация ва чўкиндиларнинг сементланишидан иборат. Д. тушунчасини фанга немис геологи В. Гюмбел (1888) киритган. Унинг фикрича, Д. чўкиндиларнинг дастлабки ҳолатидан метаморфик жинсга айланишига қадар бўладиган ўзгаришлар тушунилади. Д. океан, денгиз ва даре тубида ҳосил бўлган чўкиндилар таркибидаги ўзаро ва улар атрофидаги мувозанатнинг бузилишидан юзага келади. Мувозанатнинг йўқолиши ички ва ташки ўзгаришларни келтириб чиқаради. Бу эса тарқоқ ҳолдаги қум ва гил зарраларининг бир-бирига ёпишиб, зич, яхлит ва қаттиқ тоғ жинсларига айланишига сабаб бўлади. Масалан, Д.да чўкинди гиллардан термал сувлар таъсирида кристалли сланеилар ҳосил бўлади. Эрта Д. (чўкиндилар таркибининг физик-кимёвий мувозанатлашуви) ва кечки Д. (моддаларни қайта тақсимланиб турли минерал тўпламларини ҳрсил қилиши) фарқ қилинади. Чўкиндиларнинг дастлабки шакли, таркиби ва хусусиятларини аниқлашда Д.нинг аҳамияти муҳим.

Адабиёт

• ЎзМЕ. Биринчи жилд. Тошкент, 2000-йил