Скалат
Скáлат ( украинча: Ска́лат ; полякча: Скаłат ) — Украина ғарбидаги Тернопил вилояти ( вилояти ) нинг Тернопил шаҳридаги шаҳар. Унда Украинанинг ҳромадаларидан бири бўлган Скалат урбан ҳромада ма'мурияти жойлашган.[1] Аҳолиси 3,814 кишидан иборат
Тарих
[edit | edit source]Файл:Алех К Флаг оф тҳе Кингдом оф Поланд.свг Cроwн оф тҳе Кингдом оф Поланд беф. 1512–1569 |
Скалат биринчи марта 16-аср бошларида тилга олинган. О'ша пайтда қишлоқ Полша Қироллигининг Рутения водийси Ҳалйч Ландга тегишли эди. c йилда. 1600-йилда, Скалат қал'а қурилишини бошлаган зодагон Сиэниэнскилар оиласига тегишли эди. Люблин кастелланаси Збигнев Сиэниэнски янги шаҳарчага асос солди ва уни оиланинг герби номи билан Дебно деб атади. Бироқ, бу ном тушунилмади ва 1602-йилда Скалатни Чодкиэвичлар оиласи сотиб олди. О'н икки йил о'тгач, қишлоқ Кореcки оиласининг қо'лида эди ва 1627- йилда уни Ҳалиcз миэcзник Крзйсзтоф Wичроwски сотиб олди.
Wичроwски қал'ани кенгайтирди ва 1632-йилда Рим-католик черковига асос солди. Унинг қизи Вероника Фирлей оиласига турмушга чиқди ва Скалат унинг сепи эди. Қал'а Хмелницкий қо'зг'олони пайтида вайрон қилинган ва 1657-йил 26-июлда Скалат жанги пайтида Полша билан иттифоқдош бўлган Қрим татарлари бир неча ой олдин Полшага бостириб кирган Жорж ИИ Ракочсининг Трансилвания армиясини ё'қ қилишган. Татарлар 500 Трансилванияни о'лдириб, 11,000 кишини асирга олди.
Скалат 1675-йилда Полша-Усмонли уруши (1672-76) пайтида яна вайрон қилинган. Вайронага айланган шаҳар жуда секин тикланди. 1699-йилда Ян Фирлей қал'ани та'мирлаб, уни деворлари ичида қурилган сарой билан о'зининг қароргоҳига айлантирди. 18-асрнинг бошларида Скалат Калиновскилар оиласига тегишли эди ва 1766-йилда қирол Станислав Август Понятовски 1600 ёки 1634-йилда чиқарилган шаҳар низомини тасдиқлади.
Полшанинг биринчи бўлинишидан сўнг (Полшанинг бўлинишига қаранг) Скалат 1772-йилда Габсбурглар империяси томонидан қўшиб олинган ва 1918-йил охиригача Австрия Галициясида қолган. О'ша пайтда, шаҳар Австрия монархиясининг бир қисми эди (Австрия томони 1867 йил муросаси ), худди шу номдаги округнинг бошлиг'и, 1900 -йилда Австриянинг Галисия провинсиясидаги 78 Безиркшауптманнсчафтендан бири (Тож ери)[2] 1809-йил май ойининг охирида, Полша-Австрия уруши пайтида, Шарқий Галисиянинг ко'п қисми Пиотр Стрзйзеwски бошчилигидаги Полша армияси томонидан босиб олинди. Руслар бу ҳудудга кирганларида, Полша қо'шинлари г'арбга чекинди. Шёнбрунн шартномасидан со'нг, Австрия Скалат билан биргаликда Тарнопол ҳудудини 1815-йилги Вена Конгрессигача назорат қилган русларга берди. О'ша пайтда шаҳар Понятовскилар оиласига тегишли бо'либ, 1821-йилда бу ерда мактаб очган ва 1827-йилда г'ишт черковини молиялаштирган. 1857-йилда Скалат аҳолиси апп эди. 4000. Қадимги қал'а Розенсток яҳудий оиласига тегишли бо'либ, кейинчалик номини фон Розстокига о'згартирди.
19-аср охирида Скалат аста-секин о'сиб, округнинг марказига айланди. 1870-йилда унинг аҳолиси 4500 киши, яҳудийлар 2600 киши эди. 1897-йилда у Тарнопол / Тернопил билан поэзд алоқасини олди, аммо кейинги йили деярли бутун шаҳар катта ёнг'инда ёниб кетди. 1914-йилда аҳоли сони 6300 кишига ко'пайди.
Биринчи жаҳон урушидан кейинги даврда Скалат маҳаллий украиналик фаоллар томонидан босиб олиниб, шаҳар Г'арбий Украина Халқ Республикасининг бир қисми эканлигини э'лон қилди. Полша-Украина танглиги кескинлашди ва Полша-Украина урушида авжига чиқди. 1919-йил 23-апрелда украиналик фаоллар Скалат шаҳридан машҳур Рим-католик черкови руҳонийсини о'лдиришди. Валериан Раба ва 1919-йил 16- июлда шаҳар Полша армияси томонидан босиб олинди.
1923-йилда Скалат Тарнопол воэводелигидаги округнинг марказига айланди. Бу, шунингдек, чегара қо'риқлаш корпусининг Скалат баталони гарнизони эди. 1939 йилда Мантява, Ксиэзи Кат ва Тарговица чеккалари билан биргаликда Скалатда 7000 дан ортиқ поляк-яҳудий-украина аралаш аҳоли яшаган. Совет қо'шинларининг Полшага бостириб киришининг дастлабки босқичида Қизил Армия бо'линмалари шаҳарни айланиб о'тиб, Тарнопол томон ё'л олдилар. Совет қо'шинлари босқиндан то'рт кун о'тгач, 1939- йил 21-сентябргача Скалатга кирмади. Волин қирг'ини пайтида Скалат украин миллатчилари томонидан ҳужумга учраган полшалик қишлоқ аҳолиси учун бошпана бўлган. 1944-йил 22-мартда шаҳар Қизил Армия томонидан қайтариб олинди.
Холокост ва унинг Полша аҳолиси қувилганидан со'нг, Скалат аҳолиси 2000 кишига қисқарди ва шаҳар округ ( раён ) маркази мақомини ё'қотди. 1963-йилда маҳаллий католик черкови Совет ҳукумати томонидан портлатилган.
2020-йил 18-июлгача Скалат Пидволочйск туманига тегишли эди. 2020-йил июл ойида Украинанинг ма'мурий ислоҳоти доирасида бу туман тугатилди, бунинг натижасида Тернопил вилоятининг туманлари сони 3 тагача қисқартирилди. Пидволочйск тумани ҳудуди Тернопил туманига бирлаштирилди.[3][4]
- ↑ „Скалатская городская громада“ (Руссиан). Портал об'єднаних громад України.
- ↑ Диэ посталисчен Абстемпелунген ауф ден öстерреичисчен Постwертзеичен-Аусгабен 1867, 1883 унд 1890, Wилҳелм КЛЕИН, 1967
- ↑ „Про утворення та ліквідацію районів. Постанова Верховної Ради України № 807-ІХ.“ (ук). Голос України (2020-йил 18-июл). Қаралди: 2020-йил 3-октябр.
- ↑ „Нові райони: карти + склад“ (Украиниан). Міністерство розвитку громад та територій України (2020-йил 17-июл).