(Translated by https://www.hiragana.jp/)
Трйгве Лиэ - Vikipediya Jump to content

Трйгве Лиэ

From Vikipediya
Трйгве Ҳалвдан Лиэ
Трйгве Ҳалвдан Лиэ
 1-БМТ Бош котиби
Мансаб даври
1946-йил 2-февралдан – 1952-йил 10-ноябргача
Ўтмишдоши Гладwйн Жебб (в.б.)
Вориси Даг Ҳаммарскжöлд
Шахсий маълумотлари
Таваллуди 16-июл 1896-йил
Осло
Вафоти 30-декабр 1968-йил(1968-12-30)
(72 ёшда)
Бускеруд
Мукофотлари Муқаддас Олаф ордени катта хочи кавалериДанеброг ордени кавалери

Трйгве Ҳалвдан Лиэ (талаффузи: Трюгве Халфдан Ли; 16.7.1896, Осло, Норвегия – 30.12.1968, Бускеруд, Норвегия) – сиёсат арбоби, 1946—1952-йилларда – БМТнинг Бош котиби[1][2].

Биография[edit | edit source]

Ли 1896-йил 16-июлда Кристианияда (ҳозирги Осло) туғилган[3]. Унинг отаси, дурадгор Мартин Ли 1902-йилда оилани тарк этиб, Қўшма Штатларга кетган. Трйгве онаси ва ўша пайтда олти ёшда бўлган синглиси билан ёмон шароитда ўсган. Унинг онаси Ослодаги пансионат ва кафеда ишлаган[4].

1911-йилда Лейбористлар партиясига қўшилди. 1919-йилда Осло университетида ҳуқуқшунослик дипломини олган ва партиянинг миллий котиби этиб тайинланган. 1919-йилдан 1921-йилгача Дет 20де Аарҳундре („ХХ аср“) журналининг бош муҳаррири бўлган. 1922—1935-йилларда Ишчилар миллий касаба уюшмаси (1957-йилдан Норвегия касаба уюшмалари конфедерацияси номини олган) юридик маслаҳатчиси бўлган. Низоларни барвақт ҳал этиш, синов ишларини судга олиб чиқиш борасида шуҳрат қозонди[5]. 1931—1935-йилларда Норвегия меҳнаткашлари спорт конфедерациясига раислик қилган[6].

Маҳаллий сиёсатда 1922-йилдан 1931-йилгача Акер муниципалитетининг ижроия қўмитаси аъзоси бўлиб ишлаган. 1937-йилда Акершусдан Норвегия парламентига сайланган. 1935-йилда Ёхан Нйгаардсволд томонидан лейбористлар партияси ҳукумати тузилганида Лиэ адлия вазири этиб тайинланган. Кейинчалик Лиэ савдо вазири (1939-йил июлдан октябргача) ва таъминот вазири (1939-йил октябрдан 1941-йилгача) лавозимида ишлади.

Ёшлигидан социалист бўлган Лиэ Лейбористлар партиясининг Москвага ташрифи чоғида Владимир Ленин билан учрашиб, Совет Иттифоқидан сургун қилингандан кейин Леон Троцкийни Норвегияга жойлашишга рухсат берган[7]. Иосиф Сталиннинг босими туфайли у Троцкийни мамлакатни тарк этишга мажбур қилди[8].

1940-йилда фашистлар Германияси Норвегияга бостириб кирганида, Лиэ барча Норвегия кемаларига Иттифоқ портларига сузиб боришни буюрди. 1941-йилда Ли қувғиндаги Норвегия ҳукуматининг ташқи ишлар вазири этиб тайинланди ва бу лавозимда 1946-йилгача қолди[9].

1945-йилда Сан-Франсискода бўлиб ўтган Бирлашган Миллатлар Ташкилотининг конференсиясида Норвегия делегациясини бошқарган ва Бирлашган Миллатлар Ташкилоти Хавфсизлик Кенгаши низомларини ишлаб чиқишда етакчи бўлган. 1946-йилда Бирлашган Миллатлар Ташкилоти Бош Ассамблеясида Норвегия делегациясига раҳбарлик қилган. Лиэ аввал Бош Ассамблея президенти сайловида қатнашди, аммо белгиялик Пол-Анри Спаакга ютқазди[10]. БМТ штаб-квартираси Шимолий Америкада жойлашганлиги сабабли 1946-йил январ ойида Совет Иттифоқи канадалик номзод Лестер Б. Пеарсонга қарши чиқди. Қўшма Штатлар Советлар номзодига, Советлар эса Вашингтондаги Югославия элчиси Станое Симич номзодига қарши чиқди. Америка Қўшма Штатлари охир-оқибат Лиэни номзод сифатида кўрсатдилар, бунда иккала куч ҳам келишиб олди[11]. Хавфсизлик Кенгашида бир овоздан, Бош Ассамблеяда эса 46-3 овоз билан Бирлашган Миллатлар Ташкилотининг Бош котиби этиб сайланди[12]. Янги лавозимни эгаллаган биринчи шахс сифатида у халқаро дипломатиядаги ролини шакллантиришга киришди[13].

Ли Корея уруши даврида БМТ Бош котиби бўлган. 1950-йил 25-июн куни Шимолий Корея кучларининг ҳужумидан сўнг зудлик билан БМТ Низомининг 99-моддасига асосланиб, ўша куни Хавфсизлик кенгашини чақирди[14]. Унинг таъкидлашича, „Корея БМТнинг қўриқчиси бўлганлиги сабабли, босқинчилик БМТнинг ўзига қарши ҳужумдир ва Хавфсизлик Кенгаши тинчликни тиклаш учун зарур чораларни кўриши керак“[14]. Кенгашда бу ҳақдаги қарор 9-0 овоз билан қабул қилинди[14]. Таъкидланишича, бу Совет Иттифоқининг ғазаблантирган[15]. Уруш пайтида Ли ҳарбий кучларни бошқариш учун халқаро қўмита бўлишини хоҳларди, аммо бунга АҚШ қаршилик кўрсатди ва муросага эришилди. БМТнинг ягона қўмондонлиги яратилди[14]. Хитой Халқ Республикасини ўт очишни тўхтатиш бўйича музокараларга бир неча бор уринишларига қарамай, Корея урушини тезроқ тугатишга эриша олмагани учун баъзилар томонидан танқид қилинган[14].

Кейинчалик Лиэ Совет Иттифоқининг БМТ йиғилишларини бойкот қилишига барҳам беришга ҳаракат қилди[16][17], гарчи унинг иштироки Совет Иттифоқининг БМТга қайтиши билан деярли алоқаси бўлмаган. Франсиско Франко ҳукуматига қаршилик кўрсатгани учун Испаниянинг Бирлашган Миллатлар Ташкилотига киришига қарши эди[18]. Шунингдек, Миллатчи ҳукумат Тайванга сургун қилингандан сўнг, Хитой Халқ Республикасини Бирлашган Миллатлар Ташкилоти томонидан тан олинишига интилиб, Халқ Республикаси аъзолик мажбуриятларини тўлиқ бажара оладиган ягона ҳукумат эканлигини таъкидлади[19][20]. Лиэ 1952-йил 10-ноябрда истеъфога чиқди[21].

Лиэ БМТдан истеъфога чиққанидан кейин Норвегия сиёсатида фаол бўлиб қолди. Осло ва Акершус округи губернатори, энергетика кенгаши раиси, саноат вазири, савдо ва кемасозлик вазири бўлган. У БМТдаги фаолияти ҳақида бир қатор китоблар ёзган[22][23].

Ли 1968-йил 30-декабрда Норвегиянинг Геило шаҳрида юрак хуружидан вафот этди. У 72 ёшда эди[24].

Манбалар[edit | edit source]

  1. Биография на сайте ООН
  2. Троцкий в Норвегии
  3. Ҳусен, Ван. Тҳе Энcйcлопедиа оф тҳе Кореан Wар: А Политиcал, Соcиал, анд Милитарй Ҳисторй. АБC-CЛИО, 2010 — 504-506 бет. ИСБН 978-1851098491. 
  4. „Иммигрант то Wҳат?“. Тиме. 25 Новембер 1946. 1–2-бет. 15 Жануарй 2005да асл нусхадан архивланди. Қаралди: 17 Деcембер 2008.
  5. Ҳусен, Ван. Тҳе Энcйcлопедиа оф тҳе Кореан Wар: А Политиcал, Соcиал, анд Милитарй Ҳисторй. АБC-CЛИО, 2010 — 504-506 бет. ИСБН 978-1851098491. 
  6. Трйгве Ҳалвдан Лиэ (ЛовеТоКноw, Cорп)
  7. „Иммигрант то Wҳат?“. Тиме. 25 Новембер 1946. 1–2-бет. 15 Жануарй 2005да асл нусхадан архивланди. Қаралди: 17 Деcембер 2008.
  8. Деуцчер, Исааc. Тҳе Пропҳет Оутcаст: Троцкй, 1929-1940, репринт, Версо, 2003 — 274–282 бет. ИСБН 978-1859844519. 2020-йил 27-июнда қаралди. 
  9. Сзе, Сземинг. Wоркинг фор тҳе Унитед Натионс: 1948-1968, Дигитал, Университй оф Питцбургҳ, Деcембер 1986 — 2 бет. 2014-йил 7-ноябрда қаралди. 
  10. „70тҳ анниверсарй оф фирст меэтинг оф Генерал Ассемблй“. Унитед Натионс. Қаралди: 2022-йил 15-май.
  11. Ҳамилтон, Тҳомас Ж. (1950). "Тҳе У. Н. анд Трйгве Лиэ". Фореигн Аффаирс 29 (1): 69. дои:10.2307/20030815. ИССН 0015-7120. https://www.jstor.org/stable/20030815. 
  12. Ҳусен, Ван. Тҳе Энcйcлопедиа оф тҳе Кореан Wар: А Политиcал, Соcиал, анд Милитарй Ҳисторй. АБC-CЛИО, 2010 — 504-506 бет. ИСБН 978-1851098491. 
  13. Равндал, Эллен (2017). "'"А Форcе фор Пеаcе": Эхпандинг тҳе Роле оф тҳе УН Сеcретарй-Генерал Ундер Трйгве Лиэ, 1946−1953'". Глобал Говернанcе 23 (3): 443–459. дои:10.1163/19426720-02303007. https://ora.ox.ac.uk/objects/uuid:4524630e-0f72-4169-b3e3-c53d250a3424. 
  14. 14,0 14,1 14,2 14,3 14,4 Ҳусен, Ван. Тҳе Энcйcлопедиа оф тҳе Кореан Wар: А Политиcал, Соcиал, анд Милитарй Ҳисторй. АБC-CЛИО, 2010 — 504-506 бет. ИСБН 978-1851098491. 
  15. „Милестонес“. Тиме. 10 Жануарй 1969. 2-бет. 12 Фебруарй 2009да асл нусхадан архивланди. Қаралди: 17 Деcембер 2008.
  16. Унитед Натионс Генерал Ассемблй Ресолутион 492, 1 Новембер 1950
  17. Ҳусен, Ван. Тҳе Энcйcлопедиа оф тҳе Кореан Wар: А Политиcал, Соcиал, анд Милитарй Ҳисторй. АБC-CЛИО, 2010 — 504-506 бет. ИСБН 978-1851098491. 
  18. Баррос, Жамес. Трйгве Лиэ анд тҳе Cолд Wар: Тҳе УН Сеcретарй-Генерал Пурсуэс Пеаcе, 1946-1953. Нортҳерн Иллиноис Унив Пресс, 1989 — 80–85 бет. ИСБН 978-0875801483. 2020-йил 27-июнда қаралди. 
  19. „Милестонес“. Тиме. 10 Жануарй 1969. 2-бет. 12 Фебруарй 2009да асл нусхадан архивланди. Қаралди: 17 Деcембер 2008.
  20. „Тҳе У. Н. анд Трйгве Лиэ“. Фореигн Аффаирс (инглизча). 1 Оcтобер 1950. Қаралди: 8 Жануарй 2020.
  21. „Трйгве Ҳалвдан Лиэ“. Унитед Натионс Сеcретарй-Генерал. Қаралди: 2020-йил 27-июн.
  22. „Энд оф ан Институтион“. Тиме. 30 Аугуст 1963. 22 Деcембер 2008да асл нусхадан архивланди. Қаралди: 17 Деcембер 2008.
  23. Сзе, Сземинг. Wоркинг фор тҳе Унитед Натионс: 1948-1968, Дигитал, Университй оф Питцбургҳ, Деcембер 1986 — 2 бет. 2014-йил 7-ноябрда қаралди. 
  24. „Трйгве Лиэ, Сеcретарй Генерал оф У.Н. Фром '46 то '53, Диэс; Трйгве Лиэ, Фирст Сеcретарй Генерал оф тҳе У.Н., Диэс ат 72“. Тҳе Неw Ёрк Тимес (1968-йил 31-декабр). Қаралди: 2020-йил 27-июн.