Dune (roman)

Dune

Birinchi nashr muqovasi
Muallif(lar)	Frank Herbert
Muqova artist(lar)i	John Schoenherr
Mamlakat	Qo'shma Shtatlar
Til	inglizcha
Qismlar	Dune series
Janr(lar)i	Ilmiy-fantastika
Nashriyot	Chilton Books
Keyingisi	Dune Messiah

Dune (oʻzbekcha: Dyuna) – amerikalik yozuvchi Frank Herbertning 1965-yilda nashr etilgan ilmiy-fantastika va drama uslubida yozilgan romani. Kitob Roger Zelaznyning „This immortal“ nomli asari bilan birgalikda eng yaxshi roman uchun beriladigan „Hugo“ mukofotiga loyiq koʻrilgan. 1966-yilda esa „Nebula“ mukofotini qoʻlga kiritgan. „Dune“ – dunyodagi eng koʻp sotilgan ilmiy-fantastika yoʻnalishidagi romanlardan biri hisoblanadi.

„Dune“ voqealar rivoji uzoq kelajakdagi feodal yulduzlararo jamiyatida boʻlib oʻtadi, unda turli zodagonlar sayyoraviy feodallarni boshqaradi. Ushbu roman yosh Paul Atreides haqida hikoya qiladi, uning oilasi Arrakis sayyorasini boshqarishni oʻz zimmasiga oladi. Sayyora yashash uchun qulay boʻlmagan va aholi kam yashaydigan choʻldan iborat boʻlsa-da, bu yer umrni uzaytiruvchi va aqliy qobiliyatlarni oshiruvchi melanj yoki „ziravorlar“ preparatining yagona manbai hisoblanadi. Melanj kosmik navigatsiya uchun ham zarur boʻlib, ushbu navigatsiyadan kelajak voqealaridan ogohlantirish va ularni bashorat qilishda foydalaniladi. Kosmik navigatsiyaning ishlashi uchun esa faqatgina melanjdan foydalaniladi. Melanj faqat Arrakisda ishlab chiqarilishi mumkinligi sababli sayyorani nazorat qilish hech kimga ishonilmaydigan va xavfli ish hisoblanadi. Asar siyosat, din, ekologiya, texnologiya va insoniy tuygʻularning oʻzaro taʼsirini oʻrganadi, chunki imperiya fraksiyalari Arrakis va uning ziravorlarini nazorat qilish uchun kurashda bir-biriga qarama-qarshilik koʻrsatadi.

Herbert asarning beshta davomiy qismlarini ham yozgan boʻlib, ular „Dune Messiah“, (Dyuna Masih) „Children of Dune“ (Dyuna bolalari), „God Emperor of Dune“ (Dyuna xudosi imperatori), „Heretics of Dune“ (Dyuna bid’atchilari) va „Chapterhouse: Dune“ (Chaphouse: Dyuna) seriyalaridir. 1986-yilda Herbertning vafotidan soʻng, uning oʻgʻli Brian Herbert va yozuvchi Kevin J. Andersonlar 1999-yildan beri oʻndan ortiq romanlarda ushbu asarlar seriyasini nashr ettirib kelishmoqda.

Romanni ekranlashtirish juda qiyin va murakkab kechgan. 1970-yillarda kinorejissyor Alejandro Jodorowskiy ushbu roman asosida film suratga olishga urinib koʻrgan. Uch yillik urinishlardan soʻng, loyihaga sarflanadigan budjetning doimiy ravishda oʻsib borayotganligi sababli loyiha bekor qilingan. 1984-yilda rejissyor David Lynch tomonidan suratga olingan film koʻplab tanqidchilarning salbiy fikrlari va sotuv boʻyicha muvaffaqiyatsizlikka uchragan boʻlsa-da, keyinchalik katta shuhratga ega boʻldi. Shuningdek, kitob asosida Sci-Fi ilmiy-fantastik kanalida 2000-yilda „Frank Herbertʼs Dune“ hamda 2003-yilda uning davomi sifatida „Children of Dune“ mini-seriali suratga olingan. Rejissyor Denis Villeneuve tomonidan suratga olingan ikkinchi filmning ekranlashtirilishi 2021-yil 21-oktyabrda ijobiy baholangan. Film butun dunyo boʻylab 434 million dollar daromad koʻrgan. Shuningdek, Oskar mukofotining oʻnta yoʻnalishi boʻyicha nomzodlikka qoʻyilib, shulardan oltitasida, jumladan, „Eng yaxshi film“ nominatsiyasi boʻyicha gʻolib deb topilgan. Denis Villeneuve tomonidan suratga olingan film romanning taxminan birinchi yarmida keltirilgan voqealarni qamrab oladi. Hikoyaning ikkinchi yarmini oʻz ichiga olgan filmning davomiy qismi esa 2024-yil 1-mart sanasida katta ekranlarga chiqarilib, tanqidchilar olqishiga sazovor boʻldi va butun dunyo boʻylab 705 million dollar daromad koʻrdi.

Shuningdek, „Dune“ seriyalari asosida bir nechta oʻyinlar ishlab chiqilgan.

2009-yildan beri „Dune“ romanlaridagi sayyoralarning nomlari Saturnning Titan yoʻldoshidagi tekisliklar va boshqa xususiyatlarning haqiqiy hayotiy nomenklaturasi uchun qabul qilingan.

Yaratilishi

Oregon shtatidagi Florensiya yaqinidagi Oregon qumtepalari Dune sagasi uchun ilhom manbai boʻlib xizmat qilgan.

1957-yilda „The Dragon in the Sea“ (Dengizdagi ajdaho) romani nashr etilgandan soʻng, Herbert Oregon qumtepalarining shimoliy chekkasida joylashgan Florensiyaga (Oregon shtati) sayohat qildi. Bu yerda Qoʻshma Shtatlar Qishloq xoʻjaligi departamenti qumtepalarni barqarorlashtirish uchun qasshoqlik oʻtlaridan foydalanishga harakat qilgan. Herbert oʻzining adabiy agenti Lurton Blassingamega yozgan maktubida harakatlanuvchi qumtepalar butun shaharlar, koʻllar, daryolar va magistrallarni yutib yuborishi mumkinligini aytgan. Herbertning qumtepalar haqidagi „They Stopped the Moving Sands“ maqolasi hech qachon oxiriga yetkazilmagan (oradan oʻn yillar oʻtgach, „The Road to Dune“ asarida nashr etilgan), qumtepalar haqidagi tadqiqotlar Herbertning ekologiya va choʻllarga boʻlgan qiziqishini uygʻotgan.

Qolaversa, Herbert super qahramon mistikasi va masihlar gʻoyasi bilan qiziqqan. Uning fikricha, feodalizm insoniyat duchor boʻlgan tabiiy holat boʻlib, bunda baʼzilar rahbar, boshqalar esa qaror qabul qilishda oʻz mas’uliyatidan voz kechib, buyruqqa amal qiluvchi oddiy shaxslar hisoblanadi. U choʻl muhitlari tarixan masihlik impulslari boʻlgan bir nechta asosiy dinlarning paydo boʻlishiga sababchi boʻlganligini aniqlagan. Bundan tashqari, unga T. E. Lawrence hikoyasi va Lawrencening Birinchi jahon urushi davrida arab qoʻzgʻoloniga qoʻshilishidagi „masihlik ohanglar“i ham taʼsir koʻrsatgan. „Dyuna“ning dastlabki versiyasida bosh qahramon arabistonlik Lawrencega juda oʻxshash boʻlgan, lekin Herbert ushbu syujetni juda sodda deb hisoblagan va unga koʻproq murakkab sahnalar va xarakterlarni qoʻshgan.

Herbert Lesley Blanchning XIX asr oʻrtalarida Kavkazdagi qoʻpol Kavkaz musulmon qabilalari va kengayib borayotgan Rossiya imperiyasi oʻrtasidagi mojaro haqida hikoya qiluvchi „The Sabres of Paradise“ (Jannat qilichlari) (1960-yil) asaridan ham katta ilhom olgan. Ushbu mojaroning har ikki tomonida qoʻllaniladigan til Herbert dunyosida atamalarga aylangan. Kavkazliklarning ov tili boʻlgan chakobsa galaktika boʻylab tarqalgan odamlarning jangovar tiliga aylanadi. XIX asr Kavkazidagi qonli adovatni bildiruvchi kanly soʻzi „Dune“ zodagon xonadonlari oʻrtasidagi adovatni ifodalaydi. Har ikkala sietch va tabir soʻzlari Ukraina kazaklaridan (Qora dengiz-Kaspiy kengliklaridan) olingan lager uchun qoʻllangan soʻzlardir.

Herbert keyingi besh yilini tadqiqot, asarni yozish va uni qayta koʻrib chiqish bilan oʻtkazgan. 1963-yil dekabridan 1964-yilning fevraligacha boʻlgan davrda oylik Analo jurnalida uch qismdan iborat „Dune World“ seriyasini nashr etgan. Ushbu seriyaga yana boshqa nashr etilmagan bir nechta rasmlar qoʻshilgan. Bir yillik tanaffusdan soʻng, yozuvchi 1965-yil yanvar-may oylarida besh qismli „The Prophet of Dune“ asarini nashr ettirgan. Romanning tugallangan nashridan „Book One: Dune“ (Birinchi kitob: Dune), ikkinchi seriya „Book Two: Muad’dib“ (Ikkinchi kitob: Muaddib) va „Book Three: The Prophet“ (Uchinchi kitob: Paygʻambar) seriyalari oʻrin olgan. Ushbu versiya kengaytirilgan, qayta ishlangan va yigirmadan ortiq nashriyotchilarga topshirilgan boʻlib, barcha nashriyotlar kitobni rad etgan. „Dune“ romani, nihoyat, 1965-yil avgust oyida avtoulovlarni taʼmirlash boʻyicha qoʻllanmalarni nashr etish bilan mashhur boʻlgan Chilton Books bosmaxonasi tomonidan qabul qilingan va nashr etilgan. Chilton Books muharriri Sterling Lanier Herbertning qoʻlyozmasini koʻrgan va oʻz kompaniyasini kitobni nashr etishda tavakkal qilishga undagan. Biroq narxi 5.95 dollar (2023-yilda 57.53 dollarga teng) boʻlgan birinchi nashr yaxshi sotilmagan va oʻsha paytdagi ilmiy-fantastikaga xos boʻlmagani uchun tanqidchilar tomonidan yomon qabul qilingan. Shundan keyin Chilton „Dune“ nashrini hisobdan chiqarish kerak degan xulosaga kelgan va Lanierni ishdan boʻshatgan. Vaqt oʻtishi bilan kitob tanqidiy eʼtirofga sazovor boʻlgan va uning mashhurligi ogʻizdan-ogʻizga tarqalgan. Bu esa Herbertga „Dune“ romani bilan bir qatorda allaqachon yozib boʻlingan „Dune“ filmining davomiy qismlarini ishlash imkonini bergan.

Avvaliga Herbert oʻz romani voqealar rivojida Mars sayyorasidan foydalanishni oʻylagan, lekin oxir-oqibat uning oʻrniga boshqa xayoliy sayyoradan foydalanishga qaror qilgan. „Sayyoralar haqida yozilgan hikoyalar sababli kitobxonlarda ularga nisbatan juda koʻp gʻoyalar paydo boʻldi“, deydi uning oʻgʻli Brian.

Syujeti

Atreides uyi gersogi Leto Atreides – Caladan okeanining hukmdori, Podishoh imperator Shaddam IV tomonidan Arrakis sayyorasining hukmdori etib tayinlanadi. Arrakis qattiq va yashash uchun qulay boʻlmagan choʻl sayyorasi boʻlsa-da, juda katta ahamiyatga ega edi, chunki Arrakisda melanjning yagona sayyoraviy manbai, insonning yoshligi, hayotiyligi va uning umrini uzaytiradigan noyob va nihoyatda qimmatli modda boʻlgan „ziravorlar“ mavjud. Spacing Guild navigatorlari ziravorlar isteʼmoli orqali yulduzlararo xavfsiz sayohatni amalga oshirishi mumkin. Landsraadda gersogning mashhurligi ortib borayotganiga hasad qilgan imperator Atreides uyini kelajakdagi potensial raqib va tahdid sifatida koʻradi, shuning uchun Arrakisning sobiq boshqaruvchilari va Atreidlarning azaliy dushmanlari boʻlgan Harkonnen uyi bilan til biriktirib, Leto va uning oilasini yoʻq qiladi. Leto imperatorning topshirigʻi qandaydir tuzoq ekanligini bilgan edi, lekin baribir imperatorning buyrugʻiga boʻysunishga majbur boʻladi.

Letoning kanizagi Ledy Jessika Bene Gesseritning yordamchisi boʻlib, sirli siyosiy maqsadlarni koʻzlagan va oʻz tanalari hujayralarigacha boshqarish, shuningdek, jinsini aniqlash kabi gʻayritabiiy jismoniy va aqliy qobiliyatlarga ega boʻlgan ayollar guruhining yordamchisi hisoblangan. Jessika Bene Gesserit tomonidan naslchilik dasturining bir qismi sifatida qiz tugʻishi uchun moʻljallangan boʻlsa-da, Letoga boʻlgan muhabbat tufayli Paul ismli oʻgʻil koʻradi. Paul yoshligidan Letoning yordamchilari, elita askarlar Duncan Idaho va Gurney Halleck tomonidan urush koʻnikmalarini oladi. Dukening Mentati Thufir Hawat (katta hajmdagi maʼlumotlarni saqlash va talab boʻyicha ilgʻor hisob-kitoblarni amalga oshirishga qodir inson kompyuterlari) Paulga siyosiy intriga yoʻllarini oʻrgatadi. Jessica, shuningdek, oʻgʻliga Bene Gesserit fanlarida ham taʼlim beradi.

Paulning bashoratli tushlari Jessicaning boshligʻi, Muhtaram onasi Gaius Helen Mohiamni qiziqtirib qoʻyadi. U Paulni halokatli sinovga duchor qiladi. Paulning boʻyniga zaharlangan ignani yaqin olib kelib, gom jabbarni ushlab turadi, agar Paul qoʻlini qutidan tortib olsa, uning boʻyniga ignani sanchishga tayyor turadi. Unga asabni qoʻzgʻatish orqali kuchli ogʻriqni keltirib chiqaruvchi, lekin hech qanday jismoniy shikast yetkazmaydigan sinov beradi. Igna orqali Paulning ogʻriqqa chidamlilik qobiliyati sinab koʻriladi, bu esa uning insoniy kuchlari hayvon instinktlarini yengishi mumkinligini tasdiqlaydi. Paul sinovdan oʻtgan har qanday ayoldan koʻra koʻproq azob-uqubatlarga chiday oladi.

Paul va uning ota-onasi Arrakis poytaxti Arrakeenni egallab olish uchun oilasi bilan sayohatni boshlaydi. Leto bahaybat qum qurtlari tomonidan himoyalangan ziravorlarni yigʻishtirib olish bilan bogʻliq xavf-xatarlarni bilib oladi va sayyoraning tub aholisi Fremenlar bilan muzokaralar olib borishga intiladi. Ularni dushman emas, balki qimmatli ittifoqchi sifatida koʻradi. Atreidlar kelganidan koʻp oʻtmay, Harkonnen kuchlari hujumga oʻtishadi, unga imperatorning niqoblangan shafqatsiz Sardaukar qoʻshinlari ham qoʻshiladi. Leto oʻzining shaxsiy shifokori, Suk maktabi doktori Wellington Yueh tomonidan xiyonatga uchraydi. Yueh Baron Vladimir Harkonnenga zaharlangan Letoni topshiradi.

Letoni majburan oʻgʻirlab ketgan Yueh Jessika va Paulni choʻlga qochib ketishlari uchun imkoniyat yaratadi. Duncan ularga qochishga yordam berayotganda oʻldiriladi va keyinchalik ular ham Harkonnenlar tomonidan qum boʻronida oʻlgan deb taxmin qilinadi. Yueh Letoning tishlaridan birini zaharli gaz kapsulasi bilan almashtiradi, Leto ularning uchrashuvi paytida baronni oʻldirishiga umid qiladi. Piter Yuehni oʻldiradi va Baron (mudofaa qalqoni tufayli) gazdan qochadi, bu esa Leto, Piter va xonadagi boshqalarning oʻlimiga sabab boʻladi. Baron Thufirni Piterning oʻrnini egallashga majbur qiladi, unga uzoq davom etadigan, oʻlimga olib keladigan zahar yuboradi. Agar Thufit bunga itoat qilmasa, antidotning muntazam dozalarini rad etish bilan tahdid qiladi. Baronning buyrugʻini bajarar ekan, Thufir Harkonnenlarni buzish uchun yashirincha ish olib boradi.

Choʻlga qochib ketgan Paul ziravorlarning yuqori konsentratsiyasiga duch keladi va kelajakni koʻrishdek muhim kuchga ega ekanligini tushunadi (Bene Gesseritning naslchilik sxemasi natijasida). U Fremenlar orasida yashaydigan potensial kelajakni, ularni maʼlum koinot boʻylab muqaddas urushga olib borishini oldindan bashorat qiladi.

Jessika Baronning qizi ekanligini Bene Gesserit undan sir saqlagan. Fremenlar tomonidan qoʻlga olingandan soʻng, Paul va Jessika Sietch Tabr jamoasiga qabul qilinadi va Fremenlarga „gʻalati yoʻl“ deb nomlanuvchi Bene Gesserit jangovar texnikasini oʻrgatadi. Paul Jamis ismli Fremenni ritualistik pichoq jangida oʻldirish orqali erkakligini isbotlaydi. Jessika zaharli hayot suvini ichish orqali Muhtaram ona boʻlish marosimini oʻtkazishni afzal koʻradi. Paul Fremenning sevgilisi Chaniga uylanadi. Chani unga Leto ismli oʻgʻil tugʻib beradi.

Oradan ikki yil oʻtib, Paulning kuchli aql-idroki namoyon boʻladi, bu esa Fremenlar uchun uning bashorat qilingan „Lisan al-Gaib“ masihi ekanligini tasdiqlaydi. Paul otasining fremenlar Arrakisni qaytarib olish uchun kuchli jangovar kuch boʻlishi mumkinligiga ishonadi, lekin agar ularni nazorat qilmasa, ularning jihodi butun koinotni yutib yuborishi mumkinligini ham koʻradi. Yangi Fremen rahbarining soʻzlari Baronga ham, imperatorga ham yetib boradi, chunki ziravorlar ishlab chiqarish ularning tobora halokatli reydlari tufayli pasayib ketadi. Baron oʻzining shafqatsiz jiyani Glossu „Yirtqich“ Rabbanni hukmronlik qilishga undaydi. Uning aqlli jiyani Feyd-Rautha bilan boʻlgan ziddiyat oxir-oqibat Rabban bilan almashadi. Shu orqali u Arrakis xalqi orasida mashhur boʻlishiga umid qiladi. Imperator Baronni hokimiyatni qoʻlga kiritish uchun Sardaukardan kuchliroq qoʻshinlar yaratishga urinayotganlikda gumon qilib, Arrakisdagi faoliyatni kuzatish uchun josuslarni yuboradi. Thufir imkoniyatdan foydalanib, Baronga imperatorning haqiqiy rejalari haqida shubha urugʻini sepib, ularning ittifoqini yanada ogʻirlashtiradi.

Harkonnen toʻntarishidan omon qolgan va kontrabandachiga aylangan Gurney, Fremenlar oʻz kombayniga bostirib kirganidan soʻng, Paul va Jessika bilan yana birlashadi. Jessikaning xoin ekanligiga ishongan Gurney uni oʻldirish bilan tahdid qiladi, lekin Paul tomonidan bu harakat toʻxtatiladi. Paul Gurnining hujumini oldindan koʻra olmaydi va anʼanaviy ravishda erkaklar uchun halokatli boʻlgan Hayot suvini ichish orqali zehnini oshirishi kerak degan xulosaga keladi. Paul zaharni ichganidan keyin uch hafta davomida hushini yoʻqotadi, lekin uygʻonganida vaqt va makon boʻylab aql-idrokka ega boʻladi.

Paul imperator va Maron Fremen qoʻzgʻolonini bostirish uchun Arrakis atrofida flotlarni tayyorlayotganini sezadi. Fremenlarni Harkonnen qoʻshinlariga qarshi katta hujumga tayyorlaydi. Imperator baron bilan Arrakisga keladi. Sardukar Fremen postini egallab, koʻpchilikni, shu jumladan, yosh Letoni ham oʻldiradi, Alia qoʻlga olinadi va imperator huzuriga olib ketiladi. Sardukarning mudofaa qalqonlarini qisqartiradigan elektr boʻroni ostida Paul va Fremenlar ulkan qum qurtlariga minib, atomlar va hujumlar bilan poytaxtning qoya istehkomlarini vayron qilishadi, Alia esa Baronni oʻldiradi va qochib ketadi. Fremenlar Harkonnen va Sardaukar qoʻshinlarini tezda magʻlub etib, Rabbanni oʻldirishadi. Bu vaqtda Thufir Paulni oʻldirishga majbur boʻladi va Mentatning xizmati uchun unga minnatdorchilik tariqasida xohlagan narsasini olish imkoniyatini beradi. Thufir esa buning oʻrniga zahar berilishini tanlaydi.

Paul imperatorga duch keladi va agar Shaddam taxtdan voz kechmasa, ziravorlar ishlab chiqarishni abadulabadga yoʻq qilish bilan tahdid qiladi. Feyd-Rautha Paulni ritualistik pichoq jangiga chaqirib, uni toʻxtatishga urinib koʻradi, bu vaqtda u kamariga zaharli shpat solib, hiyla yoʻli bilan raqibini oʻldirishga harakat qiladi. Kurashda Paul gʻalaba qozonadi va Feyd-Rauthani oʻldiradi. Imperator ilojsiz holda taxtni Paulga topshiradi va qizi malika Irulanni unga turmushga chiqishini vaʼda qiladi. Paul imperiya ustidan nazoratni qoʻlga kiritar ekan, oʻz maqsadiga erishgan boʻlsa-da, endilikda Fremen jihodini toʻxtata olmasligini tushunadi, chunki ularning Paulga boʻlgan ishonchi shunchalik kuchliligidan, uni jilovlash imkonsiz boʻlib qoladi.

Qahramonlar

Atreides uyi:

• Paul Atreides – Dukening oʻgʻli va romanning asosiy qahramoni
• Duke Leto Atreides – Atreides uyi boshligʻi
• Lady Jessika – Bene Gesserit va Dukening qoʻriqchisi, Paul va Alianing onasi
• Alia Atreides – Paulning singlisi
• Thufir Hawat – Atreidlar uyidagi qatl marosimlari ustasi
• Gurney Halleck – Atreidlarning sodiq troubadour jangchisi
• Duncan Idaho – Atreides uyi qilich ustasi, Ginaz maktabi bitiruvchisi
• Wellington Yueh – Atreideslar shifokori, Harkonnen uyida yashirincha ishlaydigan Suk maktabi shifokori

Harkonnen uyi:

• Baron Vladimir Harkonnen – Harkonnen uyi boshligʻi
• Piter De Vries – buzilgan Mentat
• Feyd-Rautha – Baronning jiyani va merosxoʻri
• Glossu „Beast“ Rabban (shuningdek Rabban Harkonnen deb nomlanadi) – Baronning katta jiyani
• Iakin Nefud – qoʻriqchilar kapitani

Corrino uyi:

• Shaddam IV – Tanilgan Koinot (Imperiya) Podishoh imperatori
• Princess Irulan – Shaddamning katta qizi va merosxoʻri, tarixchi
• Count Fenring – imperatorning eng yaqin doʻsti, maslahatchisi

Bene Gesserit:

• Muhtaram ona Gaius Helen Mohiam – Bene Gesserit maktabining prokurori va imperatorning Haqiqatgoʻyi
• Lady Margot Fenring – Bene Gesseritning rafiqasi

Fremen:

• Fremen – Arrakisning mahalliy aholisi
• Stilgar – Sietch Tabr Fremen rahbari
• Chani – Pavlusning Fremen kanizagi va Sietch Tabrning Sayyadinasi (ayol yordamchisi)
• Doktor Liet-Kynes – Arrakisdagi imperatorlik planetologi va Chanining otasi, shuningdek, Fremenlar orasida hurmatga sazovor shaxs
• Shadout Mapes – Arrakisdagi imperatorlik qarorgohining bosh uy xodimi
• Jamis – Fremen, Pavlus tomonidan ritual duellari paytida oʻldirilgan
• Harah – Jamisning xotini va keyinchalik Pavlusning xizmatkori, Aliaga Fremenlar orasida tarbiya berishga yordam beradi
• Ramallo hazrati ona – Sietch Tabr diniy rahbari

Kontrabandistlar:

• Esmar Tuek – kuchli kontrabander va Staban Tuekning otasi
• Staban Tuek – Esmar Tuekning oʻgʻli va kuchli qaroqchi, Gurney Hallek va uning tirik qolgan odamlarini Atreidesga hujumdan keyin doʻst qilib, oʻzlariga qabul qilgan

Mavzu va faktorlar

„Dune“ seriyasi ilmiy-fantastik yoʻnalishda yozilgan. Romanning bugungi kungacha boʻlgan asosiy tarixiy voqeasi „Butlerian jihodi“ boʻlib, ushbu qismda barcha robotlar va kompyuterlar yoʻq qilingan. Bu esa romandagi texnologiyaga oid umumiy elementlarni yoʻq qilib, uning oʻrniga insoniyatga koʻproq eʼtibor qaratish imkonini beradi. „Dune“ asarida vaqt oʻtishi bilan odamlar va ularning jamiyatlari qanday tarzda oʻzgarishi mumkinligini koʻrib chiqilgan. Syfy kanalida 2000-yilda ekranlashtirilgan mini-serial rejissyori John Harrison romanni „inson holati va axloqiy dilemmalari“ning universal va abadiy aksi deb atagan. Shuningdek John Harrison asar haqida shunday deydi:

— Koʻp odamlar „Dune“ni ilmiy-fantastika deb atashadi. Men esa hech qachon bunday hisoblamayman. Men „Dune“ni klassik uslubda anʼanaviy ravishda yaratilib kelinayotgan sarguzasht, Morte dʼArthur yoki turli xildagi Masihiy rivoyatlarga oʻxshamaydigan mif va afsonalarni hikoya qiluvchi asar deb bilaman. Bu shunchaki kelajakda sodir boʻladi... Hikoya Herbert yozgan davrdan koʻra koʻproq bugungi kun uchun dolzarbdir. Oʻtgan asrning 60-yillarida bu ikki buyuk kuch uni yoʻq qilgan. Bugun biz Herbert yozgani kabi alohida oilalar, kuch markazlari va biznes manfaatlaridan iborat koinotga oʻxshash feodal, korporatsiyalashgan dunyoda yashayapmiz, ularning barchasi bir-biri bilan bogʻliq boʻlib, hamma uchun zarur boʻlgan yagona mahsulot bilan birga saqlanadi.

Ammo „Dune“ asariga ilmiy va fantastika yoʻnalishlarining qorishmasi deya baho beriladi, chunki asarda turli xildagi ogʻir va yengil ilmiy-fantastik obraz, element va voqealar keltirilgan. Asardagi ogʻir elementlarga Arrakis ekologiyasi, suspensor texnologiyasi, qurol tizimlari va ornitopterlar kirsa, yengil elementlarga din, jismoniy va ruhiy tayyorgarlik, madaniyatlar, siyosat va psixologiya bilan bogʻliq masalalar kiradi.