Kırşehir
Kırşehir | |
|---|---|
 Kentpark in Kırşehir | |
  Turkiyadagi joylashuvi  Kırşehir (Turkiya Markaziy Anatoliya) | |
| Koordinatalari: 39°08′44″N 34°09′39″E / 39.14556°N 34.16083°E | |
| Davlat | Turkiya |
| Viloyat | Kırşehir |
| Tuman | Kırşehir |
| Hukumat | |
| • Mayor | Selahattin Ekicioğlu |
| Balandligi | 1 027 m (3 400 ft) |
| Aholisi (2022)[1] |
150 700 |
| Vaqt mintaqasi | TRT (UTC+3) |
| Pochta indeksi |
40000 |
| Hudud kodi | 0386 |
| Veb-sayt | kirsehir.bel.tr |
Kırşehir- tarixda 'Mocissos' yoki Mokissos[2] (qadimgi yunoncha: Μωκισσός) va qadimgi davrlarda Justinianopolis[2] (Ἰουστινιανούπολις) deb atalgan Turkiyadagi shahar. Shahar Kırşehir viloyati va Kirşehirs tumanini markazi hisoblanadi[3]. Uning aholisi 2022-yil holatiga koʻra 150,700 kishini tashkil etgan[1]. Shaharning dengiz sathidan balandligi 1,027 m (3,369 ft) ga teng[4]. Kırşehirning hokimi Selahattin Ekicioğlu hisoblanadi[5].
Tarixi
[tahrir | manbasini tahrirlash]
Kırşehir tarixi Xettlar davriga borib taqaladi. Xettlar davrida Kırşehir havzasi „Axeylar mamlakati“ degan maʼnoni anglatuvchi „Ahiyuva“ yurti deb tanilgan, yunonlar xettlarga maʼlum boʻlganidek. Bu hovuz Rim imperiyasi va Vizantiya imperiyasi davrida Kappadokiya degan nomni olgan.
Kırşehir bir vaqtlar Aquae Saravenae nomi bilan tanilgan. Saljuqiylar shaharni 1070-yillarda bosib olib, shaharga hozirgi nomini berishdi. Turk tilida „Kır Şehri“ soʻzi „dasht shahri“ yoki „choʻl shahri“ degan maʼnoni anglatadi. Bu shahar 1912-yilda aksariyati musulmon turklar boʻlgan, 8000 nafar aholi yashagan, Usmoniylarning Angora viloyatidagi[2] sanjakining bosh shahri boʻldi.
XIX asrda Kırşehir Anqaradagi sanjakga biriktirildi. 1867-yildan 1922-yilgacha Kırşehir Angora viloyati tarkibiga kirgan. 1924-yilda Kirşehir yangi Kirşehr viloyatining poytaxti etib belgilandi. Mustafa Kemal Ataturk 1921 va 1931-yillarda shaharga tashrif buyurgan.
Tarixiy binolari va tuzilmalari
[tahrir | manbasini tahrirlash]
Kesikköprü
[tahrir | manbasini tahrirlash]Kesikköprü – Markaziy Onadoʻlida Saljuqiylar imperiyasi tomonidan qurilgan koʻpriklardan biri. U Kırşehir-Konya yoʻlida, Kırşeyirdan janubda taxminan 20 km (12.43 mi) uzoqlikda va Kızılırmak daryosi boʻylab 13 qismdan iborat. Izmirdan kelgan va Tokatdan Sivas va Erzurumga yetib borishga harakat qilganlar Kesikköprüdan oʻtgan. XVII va XVIII asrlarda karvon yoʻllari qaroqchilar tomonidan kesib oʻtilgani uchun Kesikköprü nomini olgan.
Mesud I yoki Kilij Arslan II hukmronligi davrida qurilgan eski Saljuqiylar masjidi mavjud. Qishloqda Saljuqiylar yoki Usmoniylar davrida bir darvishning vayron qilingan qabri mavjud.
Koʻprikdagi yozuvga koʻra, u 646-yilda, Hijriy hisobga koʻra 1248-yilda nasroniylik davrida Kayxusravning oʻgʻli Kaykovus hukmronligi davrida Atabeg Izzu’d-Din Muhammed tomonidan qurilgan. Bu yozuv 1953-yilda daryoga botgan. Tosh poydevordagi uch satrli yozuvni qiyinchilik bilan oʻqish mumkin:
Ressame bi-imaret hazihi el-kantara el-mubareke (fi eyyam khan) dawlet es-sultan el-azam, izzu-d dunya wa-d din, ebu'l feth Kaykaus bin Kaykhusraw Burhan emir el-mu’munin. El-mawla el-sahibu el-azam, atabek el-muazzam, nazım mesalih el-'alem, nasır el-enam, zubdet el-eyyam, Izz-eddin ebu'l meli Muhammed Zahir Ali Seljuk wa emir el-mu’minin a'azzellahu nasrahu wa a'la kadrehu fi shuhuri sene sitte wa arba'in wa sitte mia [646], hamiden li-Llah wa musallian 'ala nebiyyihi Muhammed wa aalihi wa sellem teslimen kethiran.
Ashik Paşa maqbarasi
[tahrir | manbasini tahrirlash]Aşık Pasha maqbarasi – XIV asrdagi 1332-yilda vafot etgan tasavvuf taʼlimoti shoiri Aşık Pashaning qabri[6].
Kırşehir qalʼasi
[tahrir | manbasini tahrirlash]Tepalikda joylashgan Kırşehir qalʼasi IV asrda qurilgan deb ishonishadi. Qal`a 10 akr maydonni oʻz ichiga oladi. Bu Vizantiya imperiyasi imperatori Yustinian I tomonidan qurilgan degan taxmin bor. Qal`adan hech narsa qolmagan[7][8].
Dunyoning geografik markazi
[tahrir | manbasini tahrirlash]
Kırşehir tumanida joylashgan Seyfe qishlogʻi Yerning geografik markazi hisoblanadi, chunki u 39-shimoliy parallel va 34-shimoli meridian kesish nuqtasida joylashgan[9].
Diniy tarixi
[tahrir | manbasini tahrirlash]Mocissusning metropoliten arxiyepiskopi
[tahrir | manbasini tahrirlash]Mocissus ham xristian yepiskopi edi va metropolisga aylandi, Prokopius (De ædif., V, iv) bizga xabar berganidek, Yustinian I Kappadokiyani uchta viloyatga boʻlib, Kapadokiya Tertia shimoli-gʻarbiy Kappadokiya metropolisidagi joyni mustahkamlab, unga Justinianopolis nomini berdi. Uning tarixi haqida boshqa hech narsa maʼlum emas va uning ismi ehtimol Mocessus deb yozilishi kerak. Moissus yoki Mocessusning joyida zamonaviy Kırşehir shahri joylashganligiga hech shubha yoʻq[10]. U Notitiæ episcopatuumida XII-XIII asrlarga qadar mavjud edi.
Faqatgina bir nechta yepiskoplari maʼlum: eng qadimgisi, Peter, Beshinchi ekumenik kengashga (Konstantinopolning Ikkinchi Kengashida, 536) qatnashgan; oxirgisi, uning ismi nomaʼlum, katolik edi va XV asrning oʻrtalaridan keyin Florensiya katolik kengashidan Konstantinopol patriarxi Metrophan II tomonidan muqaddaslashtirilgan.
Titulga qarang
[tahrir | manbasini tahrirlash]Yeparxiya 1895-yilda eng yuqori darajadagi arxiyepiskop (metropolitan) sifatida tiklandi. Quyidagi amaldorlar boʻlgani sababli u boʻsh:
Iqlimi
[tahrir | manbasini tahrirlash]Kırşehirda Oʻrta yer dengiz iqlimi (Köppen iqlimi klassifikatsiyasi: Csa) yoki kontinental iqlim (Trewartha iqlimi klassifikasiyasi: Dc) sovuq, qorli qishlari va issiq, quruq yozlari mavjud. Yil davomida yengil yomgʻir yogʻadi, faqat yoz oxirida deyarli yomgʻirlar yoʻq.
| Kırşehir (1991–2020, extremes 1930–2020) iqlim koʻrsatkichlari | |||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Oy | Yanvar | Fevral | Mart | Aprel | May | Iyun | Iyul | Avgust | Sentyabr | Oktyabr | Noyabr | Dekabr | Yil |
| Yuqori harorat °C (°F) | 19.0 (66.2) |
20.6 (69.1) |
28.0 (82.4) |
30.9 (87.6) |
34.5 (94.1) |
36.2 (97.2) |
40.2 (104.4) |
40.5 (104.9) |
39.0 (102.2) |
33.6 (92.5) |
26.2 (79.2) |
19.9 (67.8) |
40.5 (104.9) |
| Oʻrtacha yuqori harorat °C (°F) | 4.9 (40.8) |
7.2 (45.0) |
12.2 (54.0) |
17.5 (63.5) |
22.5 (72.5) |
26.9 (80.4) |
30.7 (87.3) |
30.9 (87.6) |
26.7 (80.1) |
20.6 (69.1) |
13.0 (55.4) |
6.9 (44.4) |
18.3 (64.9) |
| Kunlik oʻrtacha harorat °C (°F) | 0.1 (32.2) |
1.5 (34.7) |
5.9 (42.6) |
10.8 (51.4) |
15.7 (60.3) |
20.0 (68.0) |
23.7 (74.7) |
23.9 (75.0) |
19.2 (66.6) |
13.5 (56.3) |
6.5 (43.7) |
2.1 (35.8) |
11.9 (53.4) |
| Oʻrtacha past harorat °C (°F) | −3.8 (25.2) |
−3.0 (26.6) |
0.5 (32.9) |
4.7 (40.5) |
9.2 (48.6) |
13.2 (55.8) |
16.5 (61.7) |
16.8 (62.2) |
12.1 (53.8) |
7.2 (45.0) |
1.2 (34.2) |
−1.7 (28.9) |
6.1 (43.0) |
| Minimum past harorat °C (°F) | −28.0 (−18.4) |
−25.3 (−13.5) |
−21.8 (−7.2) |
−8.2 (17.2) |
−1.4 (29.5) |
2.6 (36.7) |
5.1 (41.2) |
5.0 (41.0) |
−1.2 (29.8) |
−6.6 (20.1) |
−21.5 (−6.7) |
−24.3 (−11.7) |
−28.0 (−18.4) |
| Oʻrtacha yogʻingarchilik sm (dyuym) | 43.8 (1.72) |
31.2 (1.23) |
37.9 (1.49) |
42.7 (1.68) |
46.2 (1.82) |
37.5 (1.48) |
8.9 (0.35) |
11.8 (0.46) |
14.9 (0.59) |
30.6 (1.20) |
35.0 (1.38) |
44.9 (1.77) |
385.4 (15.17) |
| Yogʻingarchilik kuzatiladigan oʻrtacha kunlar | 11.07 | 9.57 | 11.70 | 11.87 | 13.07 | 8.77 | 2.37 | 2.40 | 4.13 | 7.27 | 7.90 | 11.27 | 101.4 |
| Oylik o‘rtacha quyoshli soatlar | 102.3 | 130.0 | 176.7 | 210.0 | 272.8 | 318.0 | 368.9 | 347.2 | 288.0 | 226.3 | 165.0 | 102.3 | 2 707,5 |
| Mean daily sunshine hours | 3.3 | 4.6 | 5.7 | 7.0 | 8.8 | 10.6 | 11.9 | 11.2 | 9.6 | 7.3 | 5.5 | 3.3 | 7.4 |
| Manba: Turkish State Meteorological Service[11] | |||||||||||||
Kırşehirning mashhur odamlari
[tahrir | manbasini tahrirlash]- Ugur Mumcu, tergov jurnalisti
- Haşim Kiliç, Turkiyaning Konstitutsiyaviy sudining prezidenti 2007-yil 22-oktabrdan, 2015-yil 10-fevralgacha
- Mustafa Bumin, Turkiya Konstitutsiyaviy sudining prezidenti 2000-yil 31-maydan, 2005-yil 26-iyungacha
- Lütfi Müfit Özdeş, siyosatchi
- Osman Bölükbaşı, siyosatchi
- Deniz Bölükbaşı , siyosatchi
- Nezaket Ekici , ijrochi rassom
- Muharrem Ertaş, xalq musiqachi
- Şemsi Yastıman , xalq musiqachi
- Neşet Ertaş, xalq shoiri
- Ahi Evren, vaʼzxon – Kırşehirda vafot etdi
- Caca Bey , siyosatchi
- Asik Pasa, Sufiylik maʼnaviy rahbari, turk shoiri[12]
- Silahdar Seyyid Mehmed Pasha, XVIII asrdagi Usmoniylar buyuk vaziri
- Yasin Öztekin, futbolchi
- Nuri Shahin, futbolchi
Galereyasi
[tahrir | manbasini tahrirlash]-
Ahi Evran qabrining oldindan koʻrinishi -
Ahi Evran qabrining koʻrinishi -
Kırşehirdagi olma fermasi -
Cügün (Cogun) koʻli -
Üçayak Vizantiya imperiyasi cherkovining vayronalari -
Kent park tungi manzaralari -
Kun davomida shahar koʻrinishi -
Hilla Parkda Qish -
Turkiyaning Kirshehir shahridagi yangi Özbağ masjidi qurilishi
.jpg)
Manbalar
[tahrir | manbasini tahrirlash]- ↑ 1,0 1,1 „Address-based population registration system (ADNKS) results dated 31 December 2022, Favorite Reports“ (en) (XLS). TÜİK. Qaraldi: 2023-yil 13-mart.
- ↑ 2,0 2,1 2,2
Chisholm, Hugh, ed. (1911) "Kir-Sheher" Encyclopædia Britannica 15 (11chi nashri) Cambridge University Press p. 834
- ↑ İl Belediyesi, Turkey Civil Administration Departments Inventory. Retrieved 1 March 2023.
- ↑ Falling Rain Genomics, Inc. „Geographical information on Kırşehir, Turkey“. Qaraldi: 2023-yil 14-aprel.
- ↑ Gazete, Banka. „Ankara'dan Kırşehir Belediyesi'ne destek“. Gazete Banka (2021-yil 21-noyabr), s. https://gazetebanka.com/.+2021-yil 21-dekabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2021-yil 21-noyabr.
- ↑ Eyice, Semavi. „Âşık Paşa Türbesi“ (tr). İslam Ansiklopedisi. Qaraldi: 2020-yil 1-may.
- ↑ T.C. Kırşehir Valiliği. „TARİHİ VE KÜLTÜREL DEĞERLER“ (tr). Qaraldi: 2023-yil 14-fevral.
- ↑ Geoview. „Kırşehir Kalesi“ (tr). Qaraldi: 2023-yil 14-fevral.
- ↑ Tüfekçi. „Is Türkiye Center Of The World? Where Is The Center? -“ (en-GB). Destinations in Turkey (2022-yil 27-dekabr). Qaraldi: 2023-yil 10-iyul.
- ↑ Herbermann, Charles, ed (1911). "Mocissus". Catholic Encyclopedia. 10. New York: Robert Appleton Company.
- ↑ „Resmi İstatistikler: İllerimize Ait Mevism Normalleri (1991–2020)“ (tr). Turkish State Meteorological Service. Qaraldi: 2021-yil 6-iyul.
- ↑ „Aşık Paşa | Ottoman Empire, Poetry, Sufism“. Encyclopedia Britannica (1998-yil 20-iyul). Qaraldi: 2023-yil 15-oktyabr.