Omina xotun
| Omina xotun | |
|---|---|
| turkcha: Emine Hatun | |
| Tavalludi |
noaniq |
| Vafoti |
noaniq Usmoniy imperiyasi |
| Fuqaroligi | Usmonli imperiyasi |
| Turmush oʻrtogʻi | Mehmed I |
| Bolalari | Murod II |
| Otasi | Suli Shabanbek yoki Mahmudbek |
Omina xotun (usmonli turkcha: امینه خاتون) – Dulkadiroğulları beyligi hukmdorining qizi, usmoniy sulton Mehmed I ning rafiqasi hamda taxminlarga koʻra sulton Murod II ning onasi boʻlgan. Ominaning tavalludi, vafoti va qayerga dafn etilgani haqida maʼlumotlar mavjud emas[1].
Hayoti
[tahrir | manbasini tahrirlash]Omina Marashda (Qahramonmarʼash) tavallud topgan[1]. Uning otasi Dulkadiroğulları beyligi hukumdori boʻlgan[2]. Bo‘stonzoda Ominaga „yulduzdek sof va benuqson“ deb taʼrif bergan[1]. Tarixchilar uning otasi kim ekanligi boʻyicha bahslashgan. Edvard von Zambaur, Frans Babinger, E. Alderson va Ismoil Uzuncharshili fikriga koʻra, uning otasi Suli Shabanbek boʻlgan. Ch. Uluchay esa uning otasi Sulibek deb yozgan. N. Sakaoʻgʻlining fikriga koʻra, Ominaning otasi Nasriddin Mehmedbek yoki Suli ismli shaxs boʻlishi mumkin. Tarixchilar R. Yunanch, J. Mordtman va K. Imber Ominaning otasi Mehmedbek boʻlgan deb yozishgan[2].
Nikohi
[tahrir | manbasini tahrirlash]Omina va Mehmedning turmush qurish vaqti ham aniq emas. Omina kelin boʻlib qayerga kelgani haqida ham maʼlumotlar yetarli emas, lekin taxminlarga koʻra Amasya yoki Bursa shaharlaridan biri boʻlishi mumkinligi tahmin qilingan. Chunki solnomachi Neshrining yozishicha toʻy haqida ham hech qanday maʼlumot berilmagan[3]. Mehmed Chalabiyning oldiga, u Tokatda ovqatlanayotgan paytda Dulkadiroğludan elchi kelgan. Ular uzoq vaqt gaplashishgan hamda nizoni tugatishga qaror qilishgan. Shundan soʻng ular oʻrtasidagi munosabatlar yaxshilangan. Keyin sulton Dulkadiroğluning qizi bilan unashtirilgan. Keyinchalik unga sulton tomonidan sovgʻalar va nikoh uzugi olib kelingan[3]. E. Alderson unashtiruv 1399-yilda Boyazid Dulqodirni boʻysundirganidan soʻng sodir boʻlgan deb hisoblagan, biroq nikoh keyinroq, yaʼni 1404-yilda Mehmedning holati nisbatan yaxshilanganidan soʻng tuzilgan[4].
Ayrim tarixchilar bu nikohni 1403-yilda, yaʼni Mehmed Chalabiy markazi Anqarada joylashgan Boyazidga tegishli sobiq Anadolu mulklarining bir qismini boshqara boshlagan va Chamurlu jangida ukasi Iso Chalabiyni magʻlubiyatga uchratgandan keyin amalga oshirilganiga ishonishadi. Mazkur nikoh Mehmed Chalabiy hamda otliq qoʻshinlari va chavandozlari bilan mashhur boʻlgan Dulkadiroğulları beyligi bilan ittifoqini mustahkamlashga turtki boʻlgan. Bu ittifoq Mahmud Chalabiyga Iso Chalabiyni yengishga imkon bergan[5][6]. Dulqodirbek uchun Mehmed bilan ittifoq tuzish zarur boʻlgan, chunki Dulkadiroğulları mamluklar bilan chegarada bir necha marta urush keltirib chiqarishgan. Beylik hukmdorlari Xalilbek va Suli mamluklar tomonidan uyushtirilgan qotilliklarning qurboni boʻlishgan[1].
Bolalari
[tahrir | manbasini tahrirlash]Omina xotunning farzandlari borligi haqida ham aniq maʼlumot yoʻq[1]. Bu masala boʻyicha turli manbalar va fikrlar mavjud[1]. E. Alderson va X. Lourining yozishicha, Omina 1403–1404-yillarda tavallud topgan sulton Murod II ning onasi boʻlgan[7][8][9]. Murod 1421-yilda sulton boʻlgan, Entoni Alderson Omina oʻgʻlining taxtga oʻtirishidan oldin vafot etganini taxmin qilgan[10]. Ammo baʼzi tarixchilar Murodni Ominaning oʻgʻli ekanligiga shubha qilishadi. H. Inaljik Murodning onasini Mehmedning xotini emas, kanizak sifatida tariflagan. Turk tarixchisi H.Husameddin esa oʻzining „Tarixi Amasiya“ kitobida Murodning onasini aslzoda turk ayoli, Divitdor Ahmad poshoning qizi Shahzoda xotun deb yozgan[11].
Yana qarang
[tahrir | manbasini tahrirlash]Manbalar
[tahrir | manbasini tahrirlash]- ↑ 1,0 1,1 1,2 1,3 1,4 1,5 Sakaoğlu 2015.
- ↑ 2,0 2,1 Alderson 1956; Uzunçarşılı 1969; Kastritsis 2007; Yinanç 1988; MORDTMANN-MANAGE 1991; Imber 1993; Uluçay 2001; Sakaoğlu 2015.
- ↑ 3,0 3,1 Нешри 1984.
- ↑ Alderson 1956, table XXV, comm.4.
- ↑ Alderson 1956; Uzunçarşılı 1969.
- ↑ Kastritsis 2007, s. 80.
- ↑ Alderson 1956, table XXVI.
- ↑ Lowry 2003, s. 153.
- ↑ Süreyya, 1 Cild 1996; Uluçay 2001.
- ↑ Alderson 1956, s. 83 (прим.).
- ↑ İnalcık 2006.
Adabiyotlar
[tahrir | manbasini tahrirlash]- Мехмед Нешри. Огледало на света: История на османския двор. София: ОФ, 1984.
- Alderson, Anthony Dolphin. The Structure of the Ottoman Dynasty, Andoza:Oxf..
- Süreyya Mehmed Bey. Sicill-i Osmani. Istanbul: Tarih Vakfi Yurt Yayınlar, 1996 — 15-bet. ISBN 975-333-049-5, 975-333-038-3.
- Uluçay M. C.. Padişahların Kadınları ve Kızları, 2001 — 27-bet. ISBN 978-975-437-840-5.
- Uzunçarşılı İsmail Hakkı „Dulkadir oğulları“, . Anadolu beylikleri ve Akkoyunlu, Karakoyunlu devletleri. Türk Tarih Kurumu Basımevi, 1969 — 169—175-bet. (turk.)
- Yinanç R.. Dulkadir Beyliği. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 1988. (turk.)
- Imber C. Musa Celebi // The Encyclopaedia of Islam, New Edition / ed. by C. E. Bosworth, E. van Donzel, W. P. Heinrichs and Ch. Pellat, Assisted by F. Th. Dijkema, P. J. Bearman and Mme S. Nurit. — Leiden: E.J. Brill, 1993. — Vol. VII: Mif–Naz. — P. 644—645. — ISBN 90-04-09419-9.
- İnalcık H. Murad II // Islam Ansiklopedisi. — 2006. — Vol. 31. — S. 164—172.
- Kastritsis Dimitris J.. The Sons of Bayezid: Empire Building and Representation in the Ottoman Civil War of 1402-1413. Leiden: BRILL, 2007. ISBN 978-9-004-15836-7.
- Lowry Heath W.. The Nature of the Early Ottoman State, Suny Series in the Social and Economic History of the Middle East. Albany: SUNY Press, 2003. ISBN 978-0-791-45636-1.
- Mordtmann J. H.[de]-Ménage V. L.. — 239—240-bet.
- Sakaoğlu N.. Bu mülkün kadın sultanları. İstanbul: Oğlak Yayıncılık, 2015 — 100—102-bet.