Xorgas
| Xorgas | |
|---|---|
| qozoqcha: Қорғас | |
| Tavsif | |
| Uzunligi | 180 km |
| Daryolar havzasi | 1310 |
| Suv sarfi | 16,5 m³/s |
| Suv oqimi | |
| Boshlanishi | Bejintau tizmasining janubi-sharqidagi Xorgas togʻining shimoliy yon bagʻri. |
| Quyilishi | Ili |
| Joylashuvi | |
| Davlat | Qozogʻiston (Jetisu viloyati Panfilov tumani), Xitoy |
Xorgas — Ili havzasidagi daryo. Qozogʻiston va Xitoy oʻrtasidagi davlat chegara boʻyida joylashgan.
Geografik joylashuvi
[tahrir | manbasini tahrirlash]Yettisuv viloyatining Panfilov tumani yeri bilan oqadi. Uzunligi 176 km, suv yigʻiladigan havzasi 1310 km2. Umumiy uzunligi 270 km dan ortiq boʻlgan 170 dan ortiq filiallari mavjud. Qozogʻistondagi yirik filiallari: Kuzembaysay, Nanzishoqi (Qarasu), Shuqirbuloq, Jeldisoy va boshqalar.
Boshlanishi
[tahrir | manbasini tahrirlash]Boshlanishin Bejintau tizmasining janubiy-sharqidagi Qorgʻas togʻining (Xitoyda) shimoliy yon bagʻridan, Ili daryosining oʻng tomonidan quyadi.
Gidrologiyasi
[tahrir | manbasini tahrirlash]Daryo Qozogʻiston va Xitoy chegarasidan, Jo'ngʻor Olatau va Boro-Xoro tizmalarining baland togʻ tutashgan joyidan boshlanadi. Janubiy yo'nalishda oqadi. Og'izga yaqinroq daryo oqimi sekinlashadi va kanal kengayadi. Boshqinshi va Olmali qishloqlari yaqinida bir qancha kanallar yotqizilgan. Daryo sohillarida yaylovlar bor. Xorgosning uchta asosiy irmog'i bor: Qozonkol, Baskol va Qazantau. Oziq-ovqat muzlik, qor, kamroq yomg'ir va yer osti. Xorgas havzasidagi eng yirik muzlik Voyekova muzligidir. Daryoning uzunligi 180 km ga yaqin boʻlib, shundan 160 km ga yaqini Qozogʻiston va Xitoy oʻrtasidagi chegara hisoblanadi.
Xorgas daryosi keng va nihoyatda sel koʻp boʻladigan vodiy hosil qiladi. Sel oqimlarining manbalari ko'p (20 dan ortiq) alp ko'llari bo'lib, ulardan eng mashhuri 2-Kapkan ko'li deb ataladi. 2011-yili 18-19 may kunlari toshqin paytida daryodagi suv oqimi sekundiga 83 kub metrga etdi, garchi o'rtacha ko'rsatkich odatda 16,5 m³/s ni tashkil qiladi. "Kazselezashchita" ofatlarning oldini olish uchun daryo gidrografiyasini doimiy ravishda kuzatib borishga majbur. So‘nggi yillarda Qozog‘iston va Xitoy o‘rtasida suv taqsimoti, “Do‘stlik” GESi qurilishi, seldan himoya qiluvchi to‘g‘onlar, ko‘priklar qurish, daryoning ekologik holatini kuzatish va boshqa masalalar yuzasidan muzokaralar olib borilmoqda. Daryoda Xorgas issiq buloqlari joylashgan.[1][2]
Manbalar
[tahrir | manbasini tahrirlash]- ↑ Қазақ энциклопедиясы
- ↑ Qazaqstan tabigʻati:Ensiklopediya / Bas red. B.Ө.Jaqip. — Almati:" Қазақ энциклопедиясы" JShS, 2011. T. Z. — 304 bet. ISBN 9965-893-64-0 (T. Z.), ISBN 9965-893-19-5