Zadar

Zadar — Zadar (xorvatcha Zadar), Zara (ital. Zara, lotincha Jadera) — Xorvatiyadagi shahar, Dalmatsiyaningeng muhim tarixiy markazlaridan biri, Zadar arxieparxiyasi kafedrasi. Adriatika sohilining markaziy qismida, Zadar okrugining markazida joylashgan. Aholisi — 71471 kishi (2011).

Umumiy maʼlumot

Shahar Adriatika sohillari boʻyida joylashgan boʻlib, u koʻrfazlar bilan zich joylashgan. Katta madaniy va tarixiy qadriyatga ega eski Zadar shahri Rim shahri chegarasida joylashgan.Shahar aholisi turistik xizmat koʻrsatish, savdo, oziq-ovqat sanoati, baliqchilik va baliqni qayta ishlash, mashinasozlik, kemasozlikda band.Zadar universiteti 1396 yilda tashkil etilgan va Xorvatiyadagi eng qadimgi universitetlardan biridir.Shaharga yaqin joyda uchta milliy bogʻ mavjud — Kornati, Paklenitsa va Shimoliy Velebit.

Tarixi

Miloddan avvalgi 9-asrdan Yadera nomli iliriyaliklarning aholi punkti bor edi. Miloddan avvalgi 1-asrda shahar rimliklar tomonidan bosib olindi.

5-asrda G‘arbiy Rim imperiyasi qulagandan soʻng shahar muntazam ravishda turli bosqinchilar tomonidan hujumga uchragan. 7-asrda slavyanlar bu erga, shuningdek, butun Dalmatsiya qirgʻoqlariga kelishdi va oʻsha davrda shahar Vizantiya imperiyasi hukmronligi ostiga tushib, Vizantiya Dalmatsiya viloyatining poytaxtiga aylandi. 9-asrning boshlarida shahar franklar tomonidan bosib olindi, ammo 812 yilda u yana Vizantiyaga berildi. Zadar strategning (Vizantiya prokonsuli) qarorgohi edi. 1000-1024 yillarda VenetsiyaRespublikasining qisqa muddatli hukmronligidan keyin Vizantiya yana shaharni qaytardi.1069 yilda Xorvatiya qiroli Petar Kreshimir IV Xorvatiya qirolligining uzoq yillar davomida muvaffaqiyatsiz kurashgan koʻp yillik maqsadini amalga oshirishga muvaffaq boʻldi. Petar Kreshimir Vizantiya bilan shartnoma tuzdi, unga koʻra Adriatika qirgʻogʻi muhim port shaharlari, shu jumladan Zadar Xorvatiya hukmronligi ostiga oʻtdi. Oʻsha paytdan boshlab, Zadarning deyarli faqat Roman aholisi asta-sekin atrofdagi slavyan aholi punktlaridan Zadarga koʻchib oʻtgan xorvatlar bilan suyultira boshladi. 1105 yilda Zadar, Trogir kelishuviga koʻra, Vengriya-Xorvatiya qirolining hokimiyatini juda keng avtonomiya shartlarida tan oldi. Shundan soʻng shahar qirollik va Venetsiya Respublikasi oʻrtasidagi doimiy urushlarga aralashib qoldi, buning natijasida u koʻp marta qoʻl almashtirdi. Adriatikadagi Venetsiya savdo yoʻllari uchun Zadar asosiy nuqta edi, shuning uchun Venetsiya shahar uchun qattiq kurashdi. Shahar aholisi qirollik tomonida edi, bu Zadarchanlarga Venetsiyaga qaraganda sezilarli darajada koʻproq avtonomiyalarni taqdim etdi. XII asrning oʻrtalarida venetsiyaliklar Zadarni boʻysundirdilar, Vengriya-Xorvatiya qiroli Stefan IIIarmiyasi tomonidan qoʻllab-quvvatlangan shahar aholisining ularga qarshi ikkita qoʻzgʻoloni (1164 va 1168 yillarda) 1170 yilda Venetsiya tomonidan bostirildi. Biroq, 10 yildan soʻng Zadar yangi qoʻzgʻolon koʻtaradi va Bela IIIni oʻz hukmdori sifatida tan oladi. Bu qoʻzgʻolon yanada muvaffaqiyatli boʻldi, 1190 yilda Zadar floti dengiz jangida hatto venetsiyaliklarni magʻlub etdi. 1202 yilda venetsiyalik Enriko Dandolo oʻziga qarzdor boʻlgan salibchilarni, IV salib yurishi ishtirokchilarini Zadarga yuborishga muvaffaq boʻldi. Shaharni qamal qilish shiddatli edi, oxir-oqibat, Zadar boʻronga uchradi va butunlay talon-toroj qilindi. Papa Innokentiy III Xristian Zadarni talon-toroj qilishning barcha ishtirokchilarini cherkovdan chiqarib yubordi. 1205 yilda tiklangan Zadar Venetsiya bilan avtonomiya shartlari toʻgʻrisida shartnoma tuzdi va 1216 yilda qirol Andrash II Vengriya-Xorvatiya qirolligining Zadarga boʻlgan daʼvolaridan voz kechdi.Ammo bu koʻp asrlik kurashda faqat pauza edi. Shaharliklarning ruhi sinmaganligini ular 1242 yilda yangi qoʻzgʻolon koʻtarib isbotladilar. U bostirilgandan soʻng, venetsiyaliklar shaharda qatʼiy qonunlarni oʻrnatdilar — shaharda xorvatlar joylashishi, xorvatlar bilan nikohlar taqiqlangan va barcha Zadar aholisi Venetsiyaga tashrif buyurishlari kerak edi, u yerda ular tavba qilishdi. Choralar yordam bermadi, 1311 yilda yangi anti-Venetsiya qoʻzgʻoloni 1313 yilda bostirildi.Adriatikadagi Vengriya va Venetsiya oʻrtasidagi qarama-qarshilik 14-asrning oʻrtalarida, baquvvat va isteʼdodli Lyudovik Buyuk Avliyo Stefan tojini qabul qilganda yangi bosqichga kirdi. Urush paytida Lui shahar aholisining koʻmagida Dalmatiyaning barcha asosiy shaharlarini, shu jumladan Zadarni ham zabt etishga muvaffaq boʻldi; va keyin, oʻz armiyasining Italiya shimoliga toʻgʻridan-toʻgʻri hujumidan soʻng, Venetsiya qiyin Zadar tinchligini (1358) imzolashga majbur boʻldi, unga koʻra u butun Dalmatsiyani yoʻqotdi. Biroq, Lyudovik qirolligining kuchi uning oʻlimi bilan tugadi. Toj uchun daʼvogarlar oʻrtasidagi oʻzaro urushlar tezda uning kuchini pasaytirdi. 1409 yilda daʼvogarlardan biri Vladislav butun Dalmatiyani Venetsiyaga 100 000 dukatga sotdi. Keyingi 400 yil davomida Zadar va boshqa Dalmatiya shaharlari uning bir qismiga aylandi.Venetsiyaning Zadarda mustahkam oʻrnatilishi, bir tomondan, uzoq kutilgan barqarorlik va tinchlik olib keldi, ikkinchi tomondan, shaharning tijorat ahamiyatining pasayishiga yordam berdi, chunki Venetsiya Zadarni sharqiy savdoda tranzit nuqtasi deb hisoblagan. va mustaqil ravishda biznes yuritish uchun har qanday urinishlarni qattiq bostirdi. Bu asrlar davomida Zadar bir necha marta Sharqdan savdo kemalarida olib kelingan vabo epidemiyasi tufayli vayron boʻlgan. 16-asrdan boshlab Adriatikada Venetsiya va Usmonlilar imperiyasi oʻrtasida raqobat boshlandi. Ushbu urushlarda Zadar venetsiyaliklarning asosiy istehkom markazi rolini oʻynagan, shu sababli shaharda koʻplab mudofaa inshootlari qurilgan. 1797 yilda Venetsiya Respublikasi qulagandan soʻng, Zadar, butun Dalmatiya singari, Avstriyaga qoʻshildi. 1813 yilda qisqa fransuz hukmronligidan soʻng, u yana Avstriya tojining hokimiyatiga oʻtdi. Napoleon hukmronligi davrida xorvat tilida birinchi gazeta Zadarda nashr etilgan. 19-asrning ikkinchi yarmida Zadar Xorvatiya madaniy va milliy tiklanishining markazi edi. Birinchi jahon urushi paytida Zadar Italiya tomonidan bosib olingan va urushdan keyin Istriya va Cres, Losinjva Lastovo orollari bilan birga uning tarkibiga kirdi, Dalmatsiyaning qolgan qismi esa serblar, xorvatlar va slovenlar qirolligi tarkibiga kirdi (keyinchalik Yugoslaviya qirolligi).1943-1944 yillardagi urush paytida Zadar Britaniya va Amerika samolyotlari tomonidan havodan 72 marta ommaviy bombardimon qilindi, natijada shahar deyarli butunlay vayron boʻldi.Ikkinchi Jahon urushidan keyin Zadar Xorvatiyaning bir qismi sifatida Yugoslaviya tarkibiga kirdi, bu esa Italiya aholisining shahardan ommaviy chiqib ketishiga olib keldi.1991-yilda Xorvatiya mustaqillikka erishgach, Zadar yana, bu safar Serbiya armiyasi tomonidan bombardimon qilindi. Zadar va Xorvatiyaning qolgan qismi oʻrtasidagi barcha quruqlik aloqalari uzilgan shaharni qamal qilish 1993 yil yanvarigacha butun shahar va uning atrofi Xorvatiya armiyasi nazoratiga oʻtgunga qadar davom etdi. Shaharga alohida hujumlar 1995 yilgacha, yaʼni Xorvatiyadagi urush tugaguniga qadar davom etdi.

Iqlimi

Zadar nam subtropik (Cfa) va Oʻrta yer dengizi (Csa) iqlimi chegarasida joylashgan. Qishda oʻrtacha harorat 8 ° C atrofida, yozda esa 23 ° C atrofida. {

Transporti

Zadar Xorvatiyaning barcha yirik shaharlari, Bosniya va Gersegovina shaharlari va baʼzi Yevropa poytaxtlari bilan muntazam avtobus qatnovi bilan bogʻlangan. Shahar milliy dengiz parom liniyalari orqali sohilboʻyi shaharlari, Zadar arxipelagining orollari bilan bogʻlangan; shuningdek, Italiyaning Ancona shahri bilan xalqaro parom liniyasi.

Aholisi

2011 yilda shahar aholisi 71 471 kishini tashkil qilgan

Madaniyati

Zadar madaniy hayotining markaziy voqeasi Muqaddas Donat soboridagi xalqaro musiqa festivali,1960 yildan esa musiqa kechalari.

Diqqatga sazovor joylari

• Shahar darvozasi (Kopnena vrata) — qadimgi Rim zafar archasi koʻrinishidagi inshoot. 1543 yilda Verona meʼmori Mishel Sammicheli tomonidan qurilgan. Uygʻonish davri uslubidagi darvozalarda Venetsiyalik qanotli sher va Zadar shahar gerbi tasvirlangan.

• Rim forumi — Rim forumi xarobalari orasida 14 metrlik ustun, Trayan zafar arki qoldiqlari, koʻprik koʻchasining parchalari bor. saqlanib qolgan.

• Zadar arxeologiya muzeyi — muzey kollektsiyasining bir qismi Zadar arxeologiya muzeyi Dalmatsiyadagi ikkinchi eng qadimiy muassasadir.

• Antik shisha muzeyi —qadimiy shishalarning keng kolleksiyasiga ega boʻlgan muzey boʻlib, antik va o‘rta asrlarda shisha ishlab chiqarish tarixi haqida hikoya qiladi.

• Avliyo Donat cherkovi — 9-asrda Vizantiya uslubida Rim saroyi poydevorida qurilgan. Cherkovda oʻrta asrlardagi Dalmatsiyalik hunarmandlarning boy metall buyumlari toʻplami mavjud.

• Avliyo Anastasiya sobori — 12-asrda Romanesk uslubida qurilgan. „Kichik bazilika“ maqomiga ega yetti Xorvatiya soboridan biri. Zadar arxeparxiyasi sobori. Soborda Avliyo Anastasiyaning yodgorliklari saqlanadi.

• Bibi Maryam cherkovi — Roman cherkovi 11-asrda qurilgan, ammo asl binodan faqat Dalmatsiyadagi eng qadimgi qoʻngʻiroq minorasi boʻlgan qoʻngʻiroq minorasi (1105) saqlanib qolgan. Cherkovga tegishli Benedikt monastirida cherkov sanʼati koʻrgazmasi mavjud.

• Fransisk monastiri — Zadardagi eng qadimgi gotika binosi hisoblanadi. XII asrda qurilgan, XVIII asrda qayta qurilgan

• Avliyo Simeon cherkovi  — barokko uslubidagi cherkov. XVII asr.

• "Narodni trg" maydoni —Uygʻonish davri binolari, jumladan, sobiq shahar munitsipaliteti bilan qurilgan.

• "Morske orgulje" dengiz organi toʻlqin energiyasini tovushga aylantiruvchi inshootdir.

Taniqli mahalliy aholisi

Yana qarang: [[::Kategoriya:Shaxslar:Zadar]]

• Yuriy Barakovich(1548-1628), xorvat shoiri.

• Spiridion Brusina (xorvat Spiridion Brusina; 1845-1909) — xorvat tabiatshunosi, malakolog va oʻqituvchi.

• Anton Pashko Kazalich (1815-1894) — Dalmatiyalik shoir, nosir va tarjimon.

• Vittorio Krivelli (taxminan 1440 — 1501/1502) — XV oxiri — XVI asr boshlaridagi italyan rassomi, mashhur Karlo Krivellining ukasi. Sanʼatshunoslar uning asarini kech Gotika yoki Uygʻonish davriga bogʻlashadi.

• Giorgio Schiavone(1436-1504) — Padua maktabiga mansub italyan-xorvat rassomi.

• Vladimir Popovich (1910-1995) — xorvat yozuvchisi, akademik.

• Simeon Stratigos(1733-1824), yunon-italyan matematiki va dengiz olimi.

• Petr Zoranich— xorvat shoiri Aka-uka Katalinichi: Ante (1895-1981), Franye (1891-1976) va Shimun (1889-1977) — italiyalik eshkak eshishchilar, Olimpiya oʻyinlari sovrindorlari.

• Luka Modrich — xorvatiyalik futbolchi, Xorvatiya terma jamoasi sardori. JCH-2018ning eng yaxshi futbolchisi.

Havolalar

• Zadar
• Zadardagi turizm haqidagi veb-sayt^{(ingl.)(xor.)(frans.)(olm.)}Andoza:Ref -bu
• Zadar shahar yangiliklari^(xor.)