Varda el testo de Forma de goerno

[[Imàjine:Forms of government 2021.svg|thumb|upright=1.8|Forme de goerno inte el mondo:
{{legend|#3355dd|[[Repùblica Presidensiałe|Repùbliche presidensiałi]]}}
{{legend|#66bb66|[[Repùblica Presidensiałe|Repùbliche presidensiałi]] (sistema de goerno presidensial, co dełeghe executive, vincołà da un parlamento)}}
{{legend|#f0e847|[[Republica semipresidensiałe|Repùbliche semipresidensiałi]]}}
{{legend|#ff9a33|[[Repùblica Parlamentar|Repùbliche parlamentari]]}}
{{legend|#e75353|[[Monarchìa parlamentar|Monarchìe parlamentari]] }}
{{legend|#ee1af9|[[Monarchìa Costitusionałe|Monarchìe costitusionałi]] }}
{{legend|#801a80|[[Monarchìa asołuta|Monarchìe asołute]]}}
{{legend|#aa6f33|[[Monopartitismo|Republiche monopartiteghe]]}}
{{legend|#6b8e23|Paexi andove łe norme costitusionałi par l'aministrasion del goerno łe xe stae fermae (ad exenpio [[Ditatura miłitare|ditature miłitari]])}}
{{legend|#b9b9b9|Paesi che no łe rientra inte i sistemi sora scriti}}]]

Ła '''forma de goerno''' xe el modeło organixativo che un [[Stato]] toe par metare a punto el [[sovranità|poder sovran]]. Pì in xenerałe połe intendarse come ła modałità che el njien ałocà el podere tra i organi portanti del Stato: [[Parlamento]], [[Goerno]] e [[Cao de Stato]]; ła forma de goerno ła xe streta ai raporti che i vien a nasare tra de łori e a i modi che vien d'oparà par ripartire e condividare łe rispetive competense.

== Fameje de forme de goerno ==
{{Varda anca|Lista de forme de goerno}}
Tute łe forme de goerno łe se połe dividare in do fameje:
* '''Presidensiałe''': se la lexitimasion del Goerno ła xe direta dal popoło.
* '''Parlamentare''': se a lexitimasion del Goerno ła xe indireta dal popoło, in fati, traerso un Parlamento che l'è el raprexentante del popoło.

Xe ciaro che tute łe forme de Goerno łe xe ligade anca masa a ła storia che ogni singoło stato ga avuo.

===Presidensiałixmo===

L'è nasuo so tre ponti:
* Elesion direta del cao de goerno.
* Lexitimasion divixa tra executivo e lexislativo.
* Cao de l'executivo nomena e cava i so ministri.

Ga el so maxor sviłupo inte i [[Stati Unii de ła Mèrica|Stati Unii d'America]]

In sto sistema:

* El presidente nol połe desfare el congreso
* El parlamento nol połe cavar ła fidusa al goerno.
* El parlamento połe metar in stato d'acuxo el Presidente co el ''[[impeachment]]''.

===Parlamentarismo===

Nase in [[Inghiltera]].
El raporto de fidusa el se fa tra Executivo e Parlamento.
El Parlamento połe sfidusar el Goerno co na mosion de sfidusa.

In Inghiltera ghe xe ła cusì dita ''Premiership''.
Qua vive i partii pułiteghi. El Premier xe anca el Leader del Partio pułitego vinsitore de łe elesion, tanto xe vero che se se perde ła Leadership del partio, de sołito el novo Leader se ciapa anca ła ''Premiership''. 
El sistema ełetorałe xe majoritario. Ghe xe anca un Goerno onbra composto da l'opoxision che se rełasiona col Goerno reałe.

In [[Germania|Xermania]] invese, sta forma ła ciapa el nome de Cansełierà.
El Cansełiere xe ełeto dal Bundestag (parlamento federałe). Ghe xe la sfidusa ma eła ła xe de tipo costrutivo, inte el senso che prima de poder sfidusar el cansełier in carega, el [[Bundestag]] el ga da elexare un novo cansełiere. El Sistema ełetorałe qua l'è proporsionałe co un limite minimo del 5%.

En [[Spagna]] el Cao de Goerno e i ministri i xe nominai dal Re dopo ła fidusa parlamentare. Ghe xe anca qua ła Sfidusa Costrutiva.

===Semipresidensiałismo===
Oltre a ste do grande fameje ghe n'è na tersa forma, che poemo dire un smisioto. El '''Semipresidensiałismo'''.

Sto qua ga el so sviłupo maxor in [[Fransa]].
Se elexe diretamente el Presidente de ła Republega che nomena el Cao del Goerno che el ga a so 'olta vere ła fidusa dal Parlamento.

El Presidente de ła Repubega:
* Połe desfar el Parlamento.
* połe fare el Referendum so tute łe lexi che consernene l'organixasion dei publisi poderi
* El ga poderi ecesionałi in caxo de pericułi par ła nasion.
* El negosia tuti i Tratai Internasionałi
{{Interprojeto}}
{{Controło de autorità}}

[[Categoria:Forme de goerno]]