Forma de goerno

Forme de goerno inte'l mondo:      Repùbliche presidensiałi      Repùbliche presidensiałi (sistema de goerno presidensial, co dełeghe executive, vincołà da on parlamento)      Repùbliche semipresidensiałi      Repùbliche parlamentari      Monarchìe parlamentari      Monarchìe costitusionałi      Monarchìe asołute      Republiche monopartiteghe      Paexi andove łe norme costitusionałi par l'aministrasion del goerno łe xé stae fermae (ad exenpio ditature miłitari)      Paesi che no łe rientra n'tei sistemi sora scriti

Ła forma de goerno xé el modeło organixativo che on Stato toe par metare a punto el poder sovran. Pì in xenerałe połe intendarse come ła modałità che el njien ałocà el podere tra i organi portanti de el Stato: Parlamento, Goerno e Capo de Stato; ła forma de goerno ła xé streta ai raporti che i vien a nasare tra de łori e a i modi che vien d'oparà par ripartire e condividare łe rispetive competense.

Fameje de forme de goerno

Tute łe forme de goerno łe se połe dividare in do fameje:

• Presidensiałe: se la lexitimasion del Goerno ła xé direta da el popoło.

• Parlamentare: se a lexitimasion del Goerno ła xé indireta dal popoło, in fati, traerso on Parlamento che l'è el raprexentante del popoło.

Xé ciaro che tute łe forme de Goerno łe xé ligade anca masa a ła storia che ogni singoło stato ga avuo.

Presidensiałixmo

L'è nasuo so tre ponti:

• Elesion direta del capo de goerno.
• Lexitimasion divixa tra executivo e lexislativo.
• Capo de l'executivo nomena e cava i so ministri.

Ga el so maxor sviłupo n'tei Stati Unii d'America

In sto sistema:

• El presidente nol połe desfare el congreso
• El parlamento nol połe cavar ła fidusa al goerno.
• El parlamento połe metar in stato d'acuxo el Presidente co 'l impeachment.

Parlamentarismo

Nase in Inghiltera. El raporto de fidusa el se fa tra Executivo e Parlamento. El Parlamento połe sfidusar el Goerno co na mosion de sfidusa.

In Inghiltera ghe xé ła cusì dita Premiership. Qua vive i partii pułiteghi. El Premier xé anca el Leader del Partio pułitego vinsitore de łe elesion, tanto xé vero che se se perde ła Leadership del partio, de sołito el novo Leader se ciapa anca ła Premiership. El sistema ełetorałe xé majoritario. Ghe xé anca on Goerno onbra composto da l'opoxision che se rełasiona col Goerno reałe.

In Xermania invese, sta forma ła ciapa el nome de Cansełierà. El Cansełiere xé ełeto dal Bundestag (parlamento federałe). Ghe xé la sfidusa ma eła ła xé de tipo costrutivo, n'tel senso che prima de poder sfidusar el cansełier in carega, el Bundestag el ga da elexare on novo cansełiere. El Sistema ełetorałe qua l'è proporsionałe co on limite minimo de el 5%.

En Spagna el Capo de Goerno e i ministri i xé nominai dal Re dopo ła fidusa parlamentare. Ghe xé anca qua ła Sfidusa Costrutiva.

Semipresidensiałismo

Oltre a ste do grande fameje ghe n'è na tersa forma, che poemo dire on smisioto. El Semipresidensiałismo.

Sto qua ga el so sviłupo maxor en Fransa. Se elexe diretamente el Presidente de ła Republega che nomena el Capo del Goerno che el ga a so 'olta vere ła fidusa dal Parlamento.

El Presidente de ła Repubega:

• Połe desfar el Parlamento.
• połe fare el Referendum so tute łe lexi che consernene l'organixasion dei publisi poderi
• El ga poderi ecesionałi in caxo de pericułi par ła nasion.
• El negosia tuti i Tratai Internasionałi