Khác biệt giữa bản sửa đổi của “Ung thư phổi”
Nội dung được xóa Nội dung được thêm vào
Không có tóm lược sửa đổi Thẻ: Đã bị lùi lại Sửa đổi di động Sửa đổi từ trang di động |
Thay tập tin Cancerous_lung.jpg bằng Tập tin:Pathology_of_the_lung_(cancer).jpg (yêu cầu bởi CommonsDelinker với lý do: Duplicate: Exact or scaled-down duplicate: [[:c::File:Pathology of the lung |
||
| (Không hiển thị 7 phiên bản của 5 người dùng ở giữa) | |||
Dòng 16:
|MeshID = D002283
}}
'''Ung thư phổi''' là căn bệnh trong đó xuất hiện một khối u ác tính được mô tả qua sự [[tăng sinh tế bào]] không thể kiểm soát trong các [[mô]] [[phổi]].<ref>{{chú thích web|title=Non-Small Cell Lung Cancer Treatment –Patient Version (PDQ®)|url=http://www.cancer.gov/types/lung/patient/non-small-cell-lung-treatment-pdq|website=NCI|access-date =ngày 5 tháng 3 năm 2016|date=ngày 12 tháng 5 năm 2015}}</ref> Nếu người bệnh không được điều trị, sự [[tăng trưởng tế bào]] này có thể lan ra ngoài [[phổi]] đến các mô hoặc bộ phận khác của cơ thể, quá trình này gọi là [[di căn]].<ref>{{chú thích sách | last1=Falk | first1=S | last2=Williams | first2=C | title=Lung Cancer—the facts | url=https://archive.org/details/lungcancer0000falk | edition=3rd | chapter=Chapter 1 | pages=[https://archive.org/details/lungcancer0000falk/page/3 3]–4 | publisher=Oxford University Press | year=2010 | isbn=978-0-19-956933-5 }}</ref> Hầu hết các loại [[ung thư]] khởi nguồn từ trong phổi (ung thư phổi nguyên phát) là [[ung thư biểu mô]],.<ref name=WCR2014Chp5.1>{{chú thích sách|title=World Cancer Report 2014|url=https://archive.org/details/worldcancerrepor0000unse_p0u5|date=2014|publisher=World Health Organization|isbn=92-832-0429-8|pages=Chapter 5.1}}</ref> Ung thư phổi được chia làm hai loại chính là [[ung thư phổi tế bào nhỏ]] (SCLC) và [[ung thư phổi không phải tế bào nhỏ]] (NSCLC).<ref name=NCI2016Pt>{{chú thích web|title=Lung Cancer—Patient Version|url=http://www.cancer.gov/types/lung|website=NCI|access-date =ngày 5 tháng 3 năm 2016}}</ref> Triệu chứng phổ biến nhất của căn bệnh này là ho (bao gồm cả [[ho ra máu]]), sụt cân, khó thở, và [[đau ngực]].<ref name="Harrison">{{chú thích sách | last1=Horn | first1=L | last2=Lovly | first2=CM | last3=Johnson | first3=DH | title=Harrison's Principles of Internal Medicine | url=https://archive.org/details/isbn_9780071842327 | publisher=McGraw-Hill | editor-last=Kasper | editor-first=DL | editor-last2=Hauser | editor-first2=SL | editor-last3=Jameson | editor-first3=JL | editor-last4=Fauci | editor-first4=AS | editor-last5=Longo | editor-first5=DL | editor-last6=Loscalzo | editor-first6=J | year=2015 | chapter=Chapter 107: Neoplasms of the lung | edition=19th | isbn=978-0-07-180216-1 }}</ref>▼
▲]] không thể kiểm soát trong các [[mô]] [[phổi]].<ref>{{chú thích web|title=Non-Small Cell Lung Cancer Treatment –Patient Version (PDQ®)|url=http://www.cancer.gov/types/lung/patient/non-small-cell-lung-treatment-pdq|website=NCI|access-date =ngày 5 tháng 3 năm 2016|date=ngày 12 tháng 5 năm 2015}}</ref> Nếu người bệnh không được điều trị, sự [[tăng trưởng tế bào]] này có thể lan ra ngoài [[phổi]] đến các mô hoặc bộ phận khác của cơ thể, quá trình này gọi là [[di căn]].<ref>{{chú thích sách | last1=Falk | first1=S | last2=Williams | first2=C | title=Lung Cancer—the facts | url=https://archive.org/details/lungcancer0000falk | edition=3rd | chapter=Chapter 1 | pages=[https://archive.org/details/lungcancer0000falk/page/3 3]–4 | publisher=Oxford University Press | year=2010 | isbn=978-0-19-956933-5 }}</ref> Hầu hết các loại [[ung thư]] khởi nguồn từ trong phổi (ung thư phổi nguyên phát) là [[ung thư biểu mô]],.<ref name=WCR2014Chp5.1>{{chú thích sách|title=World Cancer Report 2014|url=https://archive.org/details/worldcancerrepor0000unse_p0u5|date=2014|publisher=World Health Organization|isbn=92-832-0429-8|pages=Chapter 5.1}}</ref> Ung thư phổi được chia làm hai loại chính là [[ung thư phổi tế bào nhỏ]] (SCLC) và [[ung thư phổi không phải tế bào nhỏ]] (NSCLC).<ref name=NCI2016Pt>{{chú thích web|title=Lung Cancer—Patient Version|url=http://www.cancer.gov/types/lung|website=NCI|access-date =ngày 5 tháng 3 năm 2016}}</ref> Triệu chứng phổ biến nhất của căn bệnh này là ho (bao gồm cả [[ho ra máu]]), sụt cân, khó thở, và [[đau ngực]].<ref name="Harrison">{{chú thích sách | last1=Horn | first1=L | last2=Lovly | first2=CM | last3=Johnson | first3=DH | title=Harrison's Principles of Internal Medicine | publisher=McGraw-Hill | editor-last=Kasper | editor-first=DL | editor-last2=Hauser | editor-first2=SL | editor-last3=Jameson | editor-first3=JL | editor-last4=Fauci | editor-first4=AS | editor-last5=Longo | editor-first5=DL | editor-last6=Loscalzo | editor-first6=J | year=2015 | chapter=Chapter 107: Neoplasms of the lung | edition=19th | isbn=978-0-07-180216-1 }}</ref>
Đa phần các ca ung thư phổi (85%) có nguyên nhân bắt nguồn từ việc [[hút thuốc lá]] trong một thời gian dài.<ref name="Merck">{{chú thích web|url=https://www.merckmanuals.com/professional/pulmonary-disorders/tumors-of-the-lungs/lung-carcinoma#sec05-ch062-ch062b-1405|title=Lung Carcinoma: Tumors of the Lungs|tác giả=|họ=Keith|tên=Robert L|ngày=2018-03|website=Merck Manual|publisher=Merck Manual Professional Edition, Online edition|archiveurl=https://archive.today/20191217063807/https://www.merckmanuals.com/professional/pulmonary-disorders/tumors-of-the-lungs/lung-carcinoma%23sec05-ch062-ch062b-1405#sec05-ch062-ch062b-1405|archive-date = ngày 17 tháng 12 năm 2019 |url-status=dead|access-date =ngày 17 tháng 12 năm 2019|df=}}</ref> Khoảng 10–15% trường hợp còn lại bệnh xảy ra ở những người chưa từng hút thuốc.<ref name="Thun">{{Chú thích tạp chí |vauthors=Thun MJ, Hannan LM, Adams-Campbell LL, etal | title=Lung cancer occurrence in never-smokers: an analysis of 13 cohorts and 22 cancer registry studies | journal=PLoS Medicine | volume=5 | issue=9 | pages=e185 |date=September 2008 | doi=10.1371/journal.pmed.0050185 | pmid=18788891 | pmc=2531137 }}</ref> Đối với những trường hợp này, nguyên nhân là do sự kết hợp của các [[di truyền|nhân tố di truyền]], việc tiếp xúc trực tiếp với khí [[radon]], [[amiăng]], [[hút thuốc thụ động]], hay [[ô nhiễm không khí|không khí ô nhiễm]].<ref name="O'Reilly">{{Chú thích tạp chí | last=O'Reilly | first=KM | author2=Mclaughlin AM | author3=Beckett WS | author4=Sime PJ | title=Asbestos-related lung disease | journal=American Family Physician | volume=75 | issue=5 | pages=683–688 | date=March 2007 | url=http://www.aafp.org/afp/20070301/683.html | pmid=17375514 | access-date=2016-03-06 | archive-date=2007-09-29 | archive-url=https://web.archive.org/web/20070929083111/http://www.aafp.org/afp/20070301/683.html }}</ref><ref name="MurrayNadel46">{{chú thích sách | author=Alberg AJ, Samet JM | title=Murray & Nadel's Textbook of Respiratory Medicine | publisher=Saunders Elsevier | year=2010 | chapter=Chapter 46 | edition=5th | isbn=978-1-4160-4710-0 }}</ref><ref name="AUTOREF">{{chú thích web |url=http://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK44324/ |author=Carmona, RH |publisher=U.S. Department of Health and Human Services |title=The Health Consequences of Involuntary Exposure to Tobacco Smoke: A Report of the Surgeon General |date=ngày 27 tháng 6 năm 2006 |quote=Secondhand smoke exposure causes disease and premature death in children and adults who do not smoke.}} Retrieved 2014-06-16</ref><ref name="AUTOREF1">{{Chú thích tạp chí |url=http://monographs.iarc.fr/ENG/Monographs/vol83/mono83.pdf |format=PDF |publisher=WHO International Agency for Research on Cancer |title=Tobacco Smoke and Involuntary Smoking |journal=IARC Monographs on the Evaluation of Carcinogenic Risks to Humans |volume=83 |year=2004 |quote=There is sufficient evidence that involuntary smoking (exposure to secondhand or 'environmental' tobacco smoke) causes lung cancer in humans. ... Involuntary smoking (exposure to secondhand or 'environmental' tobacco smoke) is carcinogenic to humans (Group 1). }}</ref> Ung thư phổi có thể quan sát qua những tấm ảnh X quang ngực và [[chụp cắt lớp vi tính]] (CT).<ref name="Merck"/> Cách thức chẩn đoán là làm [[sinh thiết]] và thường được thực hiện bằng [[nội soi phế quản]] hay theo chỉ dẫn của chụp cắt lớp.<ref name="Holland-Frei78">{{chú thích sách | vauthors=Lu C, Onn A, Vaporciyan AA, etal | title=Holland-Frei Cancer Medicine | edition=8th | chapter=78: Cancer of the Lung | publisher=People's Medical Publishing House | year=2010 |isbn=978-1-60795-014-1 }}</ref><ref name="Collins">{{Chú thích tạp chí | last=Collins | first=LG | author2=Haines C | author3=Perkel R | author4=Enck RE | title=Lung cancer: diagnosis and management | journal=American Family Physician | volume=75 | issue=1 | pages=56–63 | publisher=American Academy of Family Physicians | date=January 2007 | url=http://www.aafp.org/afp/20070101/56.html | pmid=17225705 | access-date=2016-03-06 | archive-date=2007-09-29 | archive-url=https://web.archive.org/web/20070929104510/http://www.aafp.org/afp/20070101/56.html }}</ref>
Hàng 43 ⟶ 42:
===Hút thuốc===
[[Tập tin:
[[Hút thuốc]], đặc biệt là [[thuốc lá điếu]], cho đến nay là tác nhân chính gây ra ung thư phổi. Trong khói thuốc lá có chứa ít nhất 73 [[tác nhân gây ung thư|chất gây ung thư]] đã biết,<ref name="Hecht">{{Chú thích tạp chí | last=Hecht | first=SS | title=Lung carcinogenesis by tobacco smoke |journal=International Journal of Cancer | volume=131 | issue=12 | pages=2724–2732 | year=2012 | pmid=22945513 | doi=10.1002/ijc.27816 | pmc=3479369 }}</ref> như là [[benzo(a)pyren]],<ref>{{chú thích sách | last1=Kumar | first1=V | author2=Abbas AK | author3=Aster JC | year=2013 | title=Robbins Basic Pathology |edition=9th | publisher=Elsevier Saunders | pages=199 | chapter=Chapter 5 | isbn=978-1-4377-1781-5 }}</ref> [[NNK]], [[buta-1,3-dien]], và một [[radionuclit|đồng vị phóng xạ]] của poloni đó là [[poloni-210]].<ref name="Hecht"/> Tại các nước phát triển, 90% số ca tử vong do ung thư phổi ở nam giới trong năm 2000 được cho là do hút thuốc, tỉ lệ này đối với phụ nữ là 70%.<ref name="Peto">{{chú thích sách | vauthors=Peto R, Lopez AD, Boreham J, etal | title=Mortality from smoking in developed countries 1950–2000: Indirect estimates from National Vital Statistics | publisher=Oxford University Press | year=2006 | url=http://www.ctsu.ox.ac.uk/~tobacco/ | isbn=0-19-262535-7 | url-status=live | archiveurl=https://web.archive.org/web/20070905151935/http://www.ctsu.ox.ac.uk/~tobacco/ | archive-date=ngày 5 tháng 9 năm 2007 | df=dmy-all }}</ref> Hút thuốc cũng là nguyên nhân của khoảng 85% số ca mắc bệnh.<ref name="Merck"/>
Hàng 60 ⟶ 59:
Ô nhiễm không khí ngoài trời có một tác động nhỏ đến sự gia tăng nguy cơ mắc ung thư phổi. Các hạt vật chất nhỏ (bụi PM<sub>2.5</sub>) và các [[sol khí sunfat]] (có trong khí thải xe cộ) có liên quan tới sự gia tăng nguy cơ nhẹ.<ref>{{chú thích tạp chí | last=Chen | first=H |author2=Goldberg MS |author3=Villeneuve PJ | journal=Reviews on Environmental Health |date=Oct–Dec 2008 | volume=23 |issue=4 | pages=243–297 | title=A systematic review of the relation between long-term exposure to ambient air pollution and chronic diseases | pmid=19235364 | doi=10.1515/reveh.2008.23.4.243}}</ref> Lượng [[nitơ dioxide]] trong không khí tăng lên 10 phần tỉ sẽ làm tăng nguy cơ mắc bệnh lên 14%.<ref>{{chú thích tạp chí | last=Clapp | first=RW |author2=Jacobs MM |author3=Loechler EL | journal=Reviews on Environmental Health |date=Jan–Mar 2008 | volume=23 |issue=1 | pages=1–37 | title=Environmental and Occupational Causes of Cancer New Evidence, 2005–2007 | pmid=18557596 | url=http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC2791455/?tool=pubmed | pmc=2791455 | doi=10.1515/REVEH.2008.23.1.1}}</ref> Theo ước tính, ô nhiễm không khí ngoài trời là nguyên nhân của 1–2% số trường hợp mắc ung thư phổi.
Có bằng chứng tạm thời ủng hộ rằng [[ô nhiễm không khí trong nhà]] liên quan tới việc đốt củi, than, phân hay tàn dư thực vật phục vụ cho nấu nướng hay sưởi ấm trong gia đình làm gia tăng nguy cơ mắc ung thư phổi.<ref name=Lim2012>{{chú thích tạp chí|last=Lim|first=WY|author2=Seow, A |title=Biomass fuels and lung cancer.|journal=Respirology (Carlton, Vic.)|date=January 2012|volume=17|issue=1|pages=20–31|pmid=22008241|doi=10.1111/j.1440-1843.2011.02088.x}}</ref> Phụ nữ tiếp xúc (phơi nhiễm) với khói than trong nhà có nguy cơ khoảng chừng gấp đôi và các sản phẩm phụ của việc đốt cháy [[sinh khối]] là, hoặc bị nghi ngờ là tác nhân gây ung thư.<ref name=Sood2012/> Nguy cơ này ảnh hưởng đến khoảng 2,4 tỉ người trên toàn cầu<ref name=Lim2012/> và người ta tin rằng nó là nguyên nhân của 1,5% số ca tử vong do ung thư phổi.<ref name=Sood2012>{{chú thích tạp chí|last=Sood|first=A|title=Indoor fuel exposure and the lung in both developing and developed countries: an update.|url=https://archive.org/details/sim_clinics-in-chest-medicine_2012-12_33_4/page/649|journal=Clinics in chest medicine|date=December 2012|volume=33|issue=4|pages=649–65|pmid=23153607|doi=10.1016/j.ccm.2012.08.003}}</ref>
===Di truyền===
Khoảng 8% số ca ung thư phổi có nguyên nhân tới từ các yếu tố [[di truyền]].<ref>{{Chú thích tạp chí | last1=Yang | first1=IA | last2=Holloway | first2=JW | last3=Fong | first3=KM | title=Genetic susceptibility to lung cancer and co-morbidities | journal=Journal of Thoracic Disease | volume=5 | issue=Suppl. 5 | pages=S454–S462 |date=October 2013 | doi= 10.3978/j.issn.2072-1439.2013.08.06 | pmid=24163739 | pmc=3804872 }}</ref> Một người có quan hệ họ hàng với người bị ung thư phổi thì nguy cơ mắc bệnh sẽ tăng lên 2,4 lần. Điều này khả năng là do sự [[rối loạn di truyền|kết hợp gen]].<ref name="Fishman1802">{{chú thích sách | author=Kern JA, McLennan G | title=Fishman's Pulmonary Diseases and Disorders | publisher=McGraw-Hill | year=2008 | page=1802 | edition=4th | isbn=0-07-145739-9 }}</ref> Tính đa hình của các nhiễm sắc thể 5, 6 và 15 có tác động đến nguy cơ mắc ung thư phổi.<ref>{{Chú thích tạp chí | last=Larsen | first=JE |author2=Minna D | title=Molecular biology of lung cancer: clinical implications | url=https://archive.org/details/sim_clinics-in-chest-medicine_2011-12_32_4/page/703 | journal=Clinics in Chest Medicine | volume=32 | issue=4 | pages=703–740 | date=December 2011 | doi=10.1016/j.ccm.2011.08.003 | pmid=22054881 | pmc=3367865}}</ref>
===Nguyên nhân khác===
Hàng 77 ⟶ 76:
Tương tự như nhiều loại ung thư khác, ung thư phổi khởi nguồn từ sự hoạt hóa các [[gen sinh ung|gen gây ung thư]] (oncogene) hoặc sự bất hoạt các [[gen ức chế khối u]] (hay gen chống ung thư, antioncogene).<ref>{{Chú thích tạp chí | last=Cooper | first=WA |author2=Lam DLC | author3=O'Toole SA | title=Molecular biology of lung cancer | journal=Journal of Thoracic Disease | volume=5 | issue=Suppl. 5 | pages=S. 479–490 | date=October 2013 | doi=10.3978/j.issn.2072-1439.2013.08.03 | pmid=24163741 | pmc=3804875 | url=http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC3804875/pdf/jtd-05-S5-S479.pdf }}</ref> Các tác nhân gây ung thư gây ra đột biến ở những gen này, qua đó mở đường cho sự phát triển của bệnh.<ref>{{chú thích sách | last=Tobias | first=J |author2=Hochhauser D | title=Cancer and its Management | url=https://archive.org/details/canceritsmanagem00tobi | publisher=Wiley-Blackwell | year=2010 | page=[https://archive.org/details/canceritsmanagem00tobi/page/200 200] | chapter=Chapter 12 | edition=6th | isbn=978-1405-170154 }}</ref>
Những đột biến trong [[gen tiền ung thư|gene tiền ung thư]] (proto-oncogene) ''[[Ras (protein)|K-ras]]'' là nguyên nhân của 10–30% số ca [[ung thư biểu mô tuyến phổi]].<ref name="NEJM-molecular">{{Chú thích tạp chí | last=Herbst | first=RS | author2=Heymach JV | author3=Lippman SM | title=Lung cancer | journal=New England Journal of Medicine | volume=359 | issue=13 | pages=1367–1380 | date=September 2008 | url=http://content.nejm.org/cgi/content/full/359/13/1367 | doi=10.1056/NEJMra0802714 | pmid=18815398 | url-status=live | archiveurl=https://web.archive.org/web/20080928073051/http://content.nejm.org/cgi/content/full/359/13/1367 | archive-date=ngày 28 tháng 9 năm 2008 | df=dmy-all }}</ref><ref name="Aviel-Ronen">{{Chú thích tạp chí | last=Aviel-Ronen | first=S |author2=Blackhall FH |author3=Shepherd FA |author4=Tsao MS | title=K-ras mutations in non-small-cell lung carcinoma: a review | journal=Clinical Lung Cancer | volume=8 | issue=1 | pages=30–38 | publisher=Cancer Information Group |date=July 2006 | pmid=16870043 | doi=10.3816/CLC.2006.n.030 }}</ref> Khoảng 4% số trường hợp ung thư phổi không phải tế bào nhỏ có liên quan tới gen tổ hợp [[tyrosine kinase]] [[Ung thư phổi dương tính với ALK|EML4-ALK]].<ref>{{chú thích sách | last1=Kumar | first1=V | author2=Abbas AK | author3=Aster JC | year=2013 | title=Robbins Basic Pathology |edition=9th | publisher=Elsevier Saunders | pages=212 | chapter=Chapter 5 | isbn=978-1-4377-1781-5 }}</ref>
Những đột biến [[ngoại di truyền]] (epigenetic); như sự biến đổi quá trình [[metyl hóa DNA]], sự sửa đổi đuôi [[histon]], hay sự điều chỉnh [[microRNA]]; có thể làm cho các gen ức chế khối u ngừng hoạt động.<ref name="Jakopovic">{{Chú thích tạp chí | last=Jakopovic | first=M |author2=Thomas A | author3=Balasubramaniam S | title=Targeting the epigenome in lung cancer: expanding approaches to epigenetic therapy | journal=Frontiers in Oncology | volume=3 | issue=261 | date=October 2013 | doi=10.3389/fonc.2013.00261 | pmid=24130964 | pmc=3793201 | url=http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC3793201/pdf/fonc-03-00261.pdf }}</ref>
[[Thụ thể yếu tố tăng trưởng thượng bì]] (EGFR) điều chỉnh quá trình tăng sinh tế bào, quá trình [[Chết tế bào theo chương trình|chết theo chương trình của tế bào]] (
Cho tới nay con người chưa hiểu biết hết về các dòng tế bào gốc.<ref name="Harrison" /> Cơ chế có thể liên quan tới sự hoạt hóa một cách bất thường các [[tế bào gốc]]. Trong đường thở gần (hay đường dẫn khí, [proximal airways—tạm dịch], khí quản—phần gần nhất với đỉnh của [[cây hô hấp]]), các tế bào gốc biểu hiện [[keratin 5]] nhiều khả năng bị tác động và thường dẫn tới ung thư phổi tế bào vảy (ung thư biểu mô tế bào vảy của phổi). Trong đường thở giữa (middle airways), các tế bào gốc liên quan bao gồm [[tế bào club]] (ban đầu được biết đến với tên gọi [[tế bào Clara]]) và [[tế bào biểu mô thần kinh]] biểu lộ [[uteroglobin|protein chế tiết của tế bào club]]. Ung thư phổi tế bào nhỏ có thể có nguồn gốc từ những dòng tế bào này<ref name="Mulvihill" /> hoặc [[tế bào thần kinh nội tiết]],<ref name="Harrison" /> và có thể biểu hiện [[glycoprotein]] [[CD44]].<ref name="Mulvihill">{{Chú thích tạp chí | last=Mulvihill | first=MS |author2=Kratz JR | author3=Pham P | title=The role of stem cells in airway repair: implications for the origins of lung cancer | journal=Chinese Journal of Cancer | volume=32 | issue=2 | pages=71–74 | date=February 2013 | url=http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC3845611/ | doi=10.5732/cjc.012.10097 | pmid=23114089 | pmc=3845611 }}</ref>
| |||
.jpg){kind=link}