Nhà Ptolemaios
Nhà Ptolemaios, tức Πτολεμαίος, (cũng thường gọi là nhà Lagos, vì đây là tên của thân phụ Ptolemaios I, vị vua khai quốc nhà này), là một triều đại của người Hy Lạp cai trị Ai Cập và các vùng lân cận từ năm 305 TCN đến 30 TCN.
Ptolemaios, vốn là một trong bảy vị somatophylax (cận vệ, tướng quân kiêm đại thần) của Alexandros Đại đế. Được bổ nhiệm làm thống đốc satrap đất Ai Cập cuối năm 323 TCN, ông xưng đế năm 305 TCN. Triều đại của ông có lẽ là triều đại cuối cùng mà các vua xưng là pharaông.
Tất cả các vua triều đại này đều lấy tên là Ptolemaios. Các hoàng hậu hoặc nữ hoàng thường tên là Berenice, Arsinoe hay Cleopatra. Qua tiểu thuyết và điện ảnh, vị nữ hoàng cuối cùng là Cleopatra VII nay là người của nhà Ptolemaios được đại chúng trên thế giới biết đến nhiều nhất.
Các vua, hoàng hậu và nữ hoàng nhà Ptolemaios
Những niên đại trong ngoặc là niên đại trị vì của các hoàng đế. Các vua thường cho hoàng hậu cai trị chung, mà các hoàng hậu cũng thường là chị hay em gái của vua. Theo cổ tục Hy Lạp, anh em, chị em cùng cha khác mẹ được phép lấy nhau, nhưng cùng cha cùng mẹ thì không. Theo cổ tục Ai Cập, được củng cố bởi tích thần vương Osiris lấy em gái là thần Isis, anh chị em ruột lại được khuyến khích lấy nhau. Nhà Ptolemaios theo lối sống này - theo cái nhìn của nhiều sử gia - là để được lòng dân Ai Cập.
Khi vua qua đời thì quyền nối ngôi ưu tiên dành cho con trai. Nếu không có con trai thì con gái được nối ngôi.[1] Có lúc đất nước được hai vị nữ hoàng đồng cai trị (Cleopatra V và Berenice IV từ năm 58 TCN đến 57 TCN). Thật là một sự kiện hi hữu trong lịch sử Ai Cập nói riêng và trong lịch sử thế giới nói chung.
Vua nào cũng xưng là Ptolemaios, và từ năm 204 TCN trở đi, hoàng hậu và nữ hoàng nào cũng xưng là Cleopatra. Việc đánh số là do người đời sau. Tùy tài liệu, con số có thể thay đổi vì một vài vị vua không được toàn thể sử gia công nhận. Việc đánh số các nữ hoàng cũng không được các sử gia nhất trí. Vị nữ hoàng cuối cùng có khi được coi là "Cleopatra VI" thay vì "Cleopatra VII" [2].
- Ptolemaios I Soter (305 TCN-282 TCN) và các hoàng hậu là Thais (gần chắc chắn là hoàng hậu đầu tiên), Artakama (thứ nhì, công chúa Ba Tư), Eurydice (thứ ba) và chót là Berenice I. Cho con trai là Ptolemaios II Philadelphos cai trị chung vào những năm cuối đời.
- Ptolemaios II Philadelphos (284 TCN-246 TCN) và hai hoàng hậu Arsinoe I, và Arsinoe II Philadelphus; đồng trị vì với Ptolemaios Con (Ptolemy the Son) (267 TCN-259 TCN).
- Ptolemaios III Euergetes (246 TCN-222 TCN) và hoàng hậu Berenice II.
- Ptolemaios IV Philopator (222 TCN-204 TCN) và hoàng hậu Arsinoe III.
- Ptolemaios V Epiphanes (204 TCN-180 TCN) và hoàng hậu Cleopatra I.
- Ptolemaios VI Philometor (180 TCN-164 TCN, 163 TCN-145 TCN) và hoàng hậu Cleopatra II, đồng cai trị với Ptolemaios Eupator trong một thời gian ngắn năm 152 TCN.
- Ptolemaios VII Neos Philopator (không hề trị vì).
- Ptolemaios VIII Euergetes II (Physcon) (170 TCN-163 TCN, 145 TCN-116 TCN) và hai hoàng hậu Cleopatra II và Cleopatra III; bị đuổi khỏi Alexandria bởi Cleopatra II từ năm 131 TCN đến 127 TCN, hoà với bà năm 124 TCN. Nhiều tài liệu tính ông là Ptolemaios VII. Nhiều tài liệu không cho số cho ông vì ông đã giết cháu là Ptolemaios VII Neos Philopator để đoạt ngôi, và do đó không được coi là chính thống. Những dị biệt về cách đánh số khởi từ đời này.
- Cleopatra II Philometora Soteira (131 TCN-127 TCN), mẹ của Ptolemaios VII Neos Philopator, chống nhau với chồng là Ptolemaios VIII.
- Cleopatra III Philometor Soteira Dikaiosyne Nikephoros (Kokke) (142 TCN-101 TCN) cùng trị vì với chồng là Ptolemaios VIII rồi đến các con là Ptolemaios IX (116 TCN-107 TCN) và Ptolemaios X (107 TCN-101 TCN).
- Ptolemaios IX Soter II (Lathyros) (116 TCN-107 TCN, rồi 88 TCN-81 TCN với hiệu Soter II) đồng cai trị với mẹ là Cleopatra III trong giai đoạn thứ nhất, rồi với các hoàng hậu Cleopatra IV và Cleopatra Selene.
- Ptolemaios X Alexandros I (107 TCN-88 TCN), đồng cai trị với mẹ là Cleopatra III cho đến năm 101 TCN, rồi với các hoàng hậu Cleopatra Selene và Berenice III.
- Berenice III Philopator (81 TCN-80 TCN).
- Ptolemaios XI Alexandros II (80 TCN) cưới và cai trị chung với nữ hoàng Berenice III trước khi giết bà; rồi trị vì một mình được 19 ngày.
- Ptolemaios XII Neos Dionysos (Auletes) (80 TCN-58 TCN, 55 TCN-51 TCN) và hoàng hậu Cleopatra V Tryphaena.
- Cleopatra V Tryphaena (58 TCN-57 TCN) đồng trị vì với Berenice IV Epiphaneia (58 TCN-55 TCN), có thể là con gái của bà.
- Cleopatra VII Thea Neotera (51 TCN-30 TCN) đồng trị vì với Ptolemaios XIII (51 TCN-47 TCN), Ptolemaios XIV (47 TCN-44 TCN) và Ptolemaios XV Caesarion (44 TCN-30 TCN).
- Arsinoe IV (48 TCN-47 TCN) chống nhau với Cleopatra VII.
Gia phả giản hóa của nhà Ptolemaios
Nhiều liên hệ gia đình trong sơ đồ dưới đây vẫn là đề tài tranh cãi. Những tranh cãi được khai triển trong các trang "liên kết ngoài" phía dưới.
Vài nhân vật khác của nhà Ptolemaios
- Ptolemaios Keraunos (qua đời năm 279 TCN) - con trai trưởng của Ptolemaios I Soter, đã trở thành vua xứ Macedonia (281 TCN - 279 TCN).
- Ptolemaios Apion (qua đời năm 96 TCN) - con của Ptolemaios VIII Physcon. Được lập làm vua Cyrenaica. Di chúc giao xứ Cyrenaica cho đế quốc La Mã.
- Ptolemaios Philadelphus (sinh năm 36 TCN) - con của Marcus Antonius và Cleopatra VII.
- Ptolemaios của Mauretania (qua đời năm 40) - con của Juba II vua Mauretania và Cleopatra Selene II, con gái của Cleopatra VII và Marcus Antonius. Vua xứ Mauretania.
Chú thích
Tham khảo
- Alexander to Actium, Peter Green, (University of California Press, 1990) ISBN 0-520-05611-6.
- "L'impérialisme macédonien et l'hellénisation de l'Orient" - Pierre Jouguet - Editions "La Renaissance du Livre" 1926 - Ré-Edition par Albin Michel 1972, Paris.
Xem thêm
Liên kết ngoài
| Wikimedia Commons có thêm hình ảnh và phương tiện truyền tải về Nhà Ptolemaios. |
- Nhà Ptolemy
- Livius, Ptolemies do Jona Lendering