Lý Mật (Tùy)
Lý Mật (tiếng Trung:
Lý Mật | |||||
---|---|---|---|---|---|
Vua Trung Quốc | |||||
Vua nước Ngụy | |||||
Tại vị | 617–618 | ||||
Đăng quang | nổi dậy | ||||
Tiền nhiệm | Tùy Dạng Đế | ||||
Kế nhiệm | Dương Đồng | ||||
Thông tin chung | |||||
Sinh | 582 | ||||
Mất | 619 | ||||
Thê thiếp | Vương thị Độc Cô thị | ||||
| |||||
Tước hiệu | Ngụy công |
Ban đầu, ông là một chiến lược gia của Dương Huyền Cảm khi người này tiến hành binh biến chống lại Tùy Dạng Đế và năm 613. Sau khi Dương Huyền Cảm thất bại, Lý Mật đã gia nhập rồi trở thành thủ lĩnh của Ngõa Cương quân, giành được nhiều thắng lợi trước quân Tùy và được nhiều thủ lĩnh nổi dậy khác khuyến nghị xưng đế. Tuy nhiên, Ngõa Cương quân đã lâm vào thế bế tắc khi giao chiến với quân của triều đình Tùy tại đông đô Lạc Dương và đã không thể chiếm được thành này.
Năm 618, tướng Tùy Vương Thế Sung đã phục kích và tiêu diệt Ngõa Cương quân. Lý Mật chạy trốn đến lãnh thổ của triều Đường và quy phục Đường Cao Tổ, song sau đó lại nổi dậy chống Đường nên đã bị tướng Đường giết chết.
Bối cảnh
sửaTằng tổ phụ của Lý Mật là Lý Bật- một trong Bát trụ quốc tướng quân của Tây Ngụy. Tổ phụ của Lý Mật là Lý Diệu (
Do địa vị của cha, Lý Mật trở thành 'tả thân thị', làm thị vệ cho Tùy Dạng Đế. Lý Mật được mô tả là xem nhẹ tiền bạc, dùng nó để tập hợp bằng hữu quanh mình. Tuy nhiên, vào một ngày, khi Tùy Dạng Đế trông thấy ông, hoàng đế thấy Lý Mật "dị thường" nên đã bảo Hứa công Vũ Văn Thuật loại bỏ Lý Mật. Do đó, Vũ Văn Thuật đã thuyết phục Lý Mật rời khỏi đội quân bảo vệ hoàng cung. Sau đó, Lý Mật tập trung vào học tập, quyết tâm trở thành kẻ sĩ, thường đi quanh kinh thành, cưỡi bò và đọc sách, đặc biệt là đọc Hán thư.
Một hôm, khi Lý Mật đi thăm bằng hữu, ông buộc Hán thư vào sừng bò để vừa đi vừa đọc. Khi Thượng thư lệnh Việt quốc công Dương Tố trông thấy Lý Mật, ông ta đã ngạc nhiên trước sự hiếu học của Lý Mật, và do Lý Mật biết Dương Tố là thượng thư lệnh nên ông đã kính cẩn xuống lưng bò và vái lạy, nói rõ tính danh. Dương Tố hỏi ra thì biết Lý Mật đang đọc đến phần Hạng Vũ truyện trong Hán thư, sau đó tiếp tục nói chuyện lâu với Lý Mật. Ấn tượng trước tài năng của Lý Mật, Dương Tố đã nói với con trai mình là Dương Huyền Cảm: "Ta thấy so với tài năng và học thức của Lý Mật, hạng như con không bằng được". Từ đó, Dương Huyền Cảm giao du thân thiết với Lý Mật.
Tham dự cuộc nổi dậy của Dương Huyền Cảm
sửaNăm 613, Tùy Dạng Đế thân chinh suất quân đến Liêu Đông tiến công Cao Câu Ly, Dương Huyền Cảm lo sợ vì Dạng Đế từng nói rằng nếu Dương Tố không chết thì sẽ có ngày bị tru di tam tộc, vì thế đã tính đến chuyện nổi dậy. Tùy Dạng Đế cho Dương Huyền Cảm đốc thúc, vận chuyển binh lương ở Lê Dương (
- "Thượng sách": Thừa cơ Dạng Đế đang viễn chính ở ngoài đất Liêu, ta đem quân lên phía bắc tấn công Kế Thành (
薊 城 , nay thuộc Bắc Kinh) và Lâm Du (臨榆, nay thuộc Tần Hoàng Đảo, Hà Bắc), chặn đường lui của quân viễn chinh. Vì không có lương thực tiếp tế, phía trước có quân Cao Câu Ly, phía sau có quân ta trấn giữ, quân của Dạng Đế tự khắc tan vỡ, ta không cần đánh cũng giành được thắng lợi. - "Trung sách": Quan Trung bốn phía đều có chướng ngại, là vùng đất giàu có. Ta đem quân về phía Tây, chiếm lấy Trường An đang không phòng bị, Nếu Thiên tử kéo quân về thì ta sẽ lấy vùng Quan Trung làm căn cứ địa, dựa vào địa thế hiểm yếu mà giữ vững.
- "Hạ sách": Đánh chiếm đông đô Lạc Dương ở gần đây, nhưng là hạ sách bởi ở đông đô còn có một số quân triều Tùy nên không chắc chắn chiếm nhanh được.
Tuy nhiên, Dương Huyền Cảm cho rằng cần công chiếm Lạc Dương để phô trương thanh thế cuộc nổi dậy của mình, vì thế đã nhận xét rằng "hạ sách" của Lý Mật chính là "thượng sách", và tiến về Lạc Dương. Đường Huy (
Sau khi bắt được Vi Phúc Tự (韋福嗣)- một quan viên bị triều Tùy cách chức, Dương Huyền Cảm trở nên tín nhiệm Vi Phúc Tự và không còn chỉ nghe theo lời Lý Mật nữa. Tuy nhiên, các chiến lược mà Vi Phúc Tự đề xuất thể hiện rằng ông ta không toàn tâm toàn ý ủng hộ cuộc nổi dậy, Lý Mật thỉnh Dương Huyền Cảm giết Vi Phúc Tự song Dương Huyền Cảm từ chối. Lý Mật nói với thân thuộc: "Sở công muốn làm phản song không biết suy tính để giành chiến thắng. Chúng ta nay giống như rùa mắc kẹt trong bình." Khi Lý Tử Hùng (
Sau đó, quan lưu thủ Trường An là Vệ Văn Thăng (
Vào mùa thu năm 613, Dương Huyền Cảm bỏ bao vây Lạc Dương và tiến về phía tây. Tuy nhiên, trên đường tiến quân, có người ở Hoằng Nông (
Sau khi Dương Huyền Cảm chết
sửaLý Mật cùng với Vi Phúc Tự, Dương Tích Thiện và Vương Trọng Bá (
Trong vài năm sau đó, Lý Mật đi khắp nơi để cố gắng tìm một thủ lĩnh dân biến sẽ lắng nghe các chiến lược của ông, ông đã thất bại khi nỗ lực thuyết phục Hác Hiếu Đức (郝孝
|
|
Khi Lý Mật hoàn thành bài thơ, ông đã rơi lệ. Có người thấy thì làm lạ nên vội báo cho thái thú Triệu Đà (
Lý Mật lại cố gắng đến chỗ các thủ lĩnh nổi dậy để thuyết phục họ nghe theo các sách lược của ông. Hầu hết các thủ lĩnh đều cho rằng các sách lược của Lý Mật quá lớn lao, và ban đầu họ không xem trọng ông. Tuy nhiên, ngày tháng trôi qua, một số người trong số họ bắt đầu thay đổi đánh giá về ông, đặc biệt là khi họ nghe được sấm ngôn "Lý thị đương vương", một số suy đoán rằng đó là Lý Mật do ông có xuất thân cao quý và nhiều lần thoát chết. Lý Mật trở nên đặc biệt thân cận với thủ lĩnh nổi dậy Vương Bá Đương (
Liên hợp với Trạch Nhượng
sửaNăm 616, Lý Mật biết được ở Đông quận (
Trong khi đó, do sấm ngôn "Lý thị đương vương", các thủ lĩnh nổi dậy bắt đầu tin rằng Lý Mật là hoàng đế tiếp theo, do đó họ bắt đầu quy phục bản thân Lý Mật. Khi Trạch Nhượng biết được điều này, ông ta càng ấn tượng với Lý Mật hơn và xem xét chấp thuận kế hoạch của Lý Mật. Lý Mật cũng thuyết phục chiến lược gia và chiêm tinh gia Giả Hùng (賈雄) của Trạch Nhượng chấp thuận kế hoạch của mình. Khi Trạch Nhượng hỏi Giả Hùng liệu các dấu hiệu chiêm tinh có chỉ ra rằng kế hoạch của Lý Mật có thể thành công hay không, Giả Hùng nói rằng sẽ như vậy, song Lý Mật có thể sẽ không thành công trong việc trở thành hoàng đế, nhưng nên ủng hộ Lý Mật. Trạch Nhượng tin lời Giả Hùng và ban phú quý cho Lý Mật hơn nữa.
Theo khuyến nghị của Lý Mật, Trạch Nhượng bắt đầu tiến công và chiếm các thành trong quận Huỳnh Dương (滎陽, nay thuộc Trịnh Châu, Hà Nam). Đáp lại, Tùy Dạng Đế phái thông thủ Trương Tu Đà (
Vào mùa xuân năm 617, Lý Mật thuyết phục Trạch Nhượng rằng do Dạng Đế ở xa và để Dương Đồng trấn thủ Lạc Dương, các quần thần ở đó sẽ không đồng lòng. Do đó, họ đã phái Bùi Thúc Phương (裴叔
Thủ lĩnh nổi dậy
sửaSau trận chiến, Trạch Nhượng nhường cho Lý Mật làm thủ lĩnh và đề xuất trao tước hiệu Ngụy công cho Lý Mật. Lý Mật chấp thuật, tức vị vào ngày Canh Tý (19) tháng 2 (tức 31 tháng 3), cải nguyên niên hiệu, trong văn thư xưng là Hành quân nguyên soái Ngụy công phủ. Lý Mật phong Phòng Ngạn Tảo (
Khi Lý Mật tức vị, các tướng nổi dậy trong vùng phần lớn đều quy phục ông, và phần lớn trung bộ và đông bộ tỉnh Hà Nam ngày nay nằm dưới quyền kiểm soát của Lý Mật. Tuy nhiên, đến khi Vương Thế Sung dẫn quân cứu viện Tùy từ Giang Đô đến, thoạt đầu Lý Mật đã giành được chiến thắng, song sau đó lâm vào bế tắc. Vào mùa thu năm 617, Bùi Nhân Cơ (裴仁
Trong khi đó Đường công Lý Uyên đã nổi dậy tại Thái Nguyên (
- Ta và ngươi mặc dù không cùng chi họ, song cùng mang họ Lý. Ta tự biết thực lực của mình không đủ, chỉ nhờ được anh hùng tứ hải hậu ái, suy tôn làm minh chủ. Hi vọng ngươi bang trợ giúp đỡ, đồng tâm hiệp lực. Hãy cùng nhau bắt giữ Doanh Anh tại Hàm Dương, giết Tử Thụ Tân tại Mục Dã, há chẳng phải là một điều đại sự sao?
Lý Uyên mất tinh thần song vì không muốn kết thù nên đã hồi đáp với lời lẽ khiêm nhường. Lý Mật hài lòng trước phản ứng của Lý Uyên, cho rằng Lý Uyên bằng lòng ủng hộ mình, và kể từ thời điểm đó, Lý Mật và Lý Uyên thường trao đổi thư tín. Lý Uyên chiếm Trường An mà không gặp phải sự phản đối từ Lý Mật, sau khi chiếm được kinh đô, Lý Uyên lập Dương Hựu làm hoàng đế, tức Tùy Cung Đế, và tự mình phụ chính.
Trong khi đó, nghe theo đề xuất từ một bằng hữu với Trạch Nhượng là Từ Thế Tích, Lý Mật phái Từ Thế Tích suất quân đi chiếm một kho lương lớn khác là Lê Dương thương (
Tuy nhiên, ẩn sĩ Từ Hồng Khách (
Vào mùa đông năm 617, bắt đầu có xung khắc giữa Trạch Nhượng và một vài bộ tướng khác của Lý Mật. Tư mã Vương Nho Tín (
- Gần đây khi người tiến công Nhữ Nam [(
汝 南 , nay gần tương ứng với Trú Mã Điếm, Hà Nam)], người thu giữ được nhiều vàng, bạc và châu báu, song người chỉ trao chúng cho Ngụy công, không đưa cho ta. Nên nhớ rằng ta là người cho ông ấy trở thành công tước, và ai biết được điều gì sẽ xảy ra sau này?
Do lo sợ, Phòng Ngạn Tảo bẩm lại sự việc cho Lý Mật, Phòng và Trịnh Thính (
Vào mùa xuân năm 618, Lý Mật rốt cuộc đã giành được một trận đại thắng trước Vương Thế Sung, sau chiến thắng này, ông đoạt được Kim Dong (
Sau đó, Lý Uyên đã phái các nhi tử là Lý Kiến Thành và Lý Thế Dân suất quân tiến đến Trường An, tuyên bố là đến cứu viện, song các tướng Tùy tại Lạc Dương từ chối công nhận quyền lực của Lý Uyên và không đáp lại. Lý Mật đích thân dẫn quân giao chiến với Lý Kiến Thành và Lý Thế Dân trong một thời gian ngắn, song sau một số cuộc chạm trán nhỏ, hai bên đều ngưng chiến, Lý Kiến Thành và Lý Kiến triệt thoái về Trường An.
Cuối mùa xuân năm 618, Vũ Văn Hóa Cập lãnh đạo một cuộc binh biến tại Giang Đô, giết chết Dạng Đế. Sau khi tôn Dương Hạo lên làm hoàng đế, Vũ Văn hóa Cập bắt đầu dẫn Kiêu Quả quân tinh nhuệ tiến về phương Bắc, hướng đến Lạc Dương, tạo ra một mối đe dọa lớn đối với Lý Mật.
Đánh Vũ Văn Hóa Cập
sửaKhi tin tức Tùy Dạng Đế bị sát hại lan truyền, tại Trường An, Lý Uyên đã buộc Tùy Cung Đế phải thiện nhượng cho mình, lập ra triều Đường; tại Lạc Dương, các hạ thần triều Tùy đã tôn Dương Đồng làm hoàng đế.
Cả quần thần triều Tùy và Lý Mật đều lo lắng khi Vũ Văn hóa Cập tiến đến gần. Hai hạ thần triều Tùy là Nguyên Văn Đô (
Vào mùa thu năm 618, Lý Mật biết rằng nguồn lương thực của Vũ Văn hóa Cập sắp cạn kiệt, vì thế đã giả vờ cầu hòa với Vũ Văn hóa Cập. Lý Mật chấp thuận cung cấp lương thực cho Kiêu Quả quân, song lại nên kế hoạch để thu lại, và đợi đến khi Vũ Văn hóa Cập hết lương thực thì sẽ suất quân tiến đánh. Tuy nhiên, Vũ Văn hóa Cập đã biết được kế của Lý Mật nên đã tập kích, Lý Mật gần như vong mạng song được Tần Thúc Bảo cứu giúp, Kiêu Quả quân cuối cùng bị đẩy lui. Do không thể kiếm được lương thực, Vũ Văn hóa Cập dẫn Kiêu Quả quân tiến về phía bắc, Lý Mật không truy kích.
Bị Vương Thế Sung đánh bại
sửaTrong khi đó, tại Lạc Dương, Vương Thế Sung bắt đầu kích động binh sĩ dưới quyền rằng họ sẽ sớm rơi vào bẫy của Lý Mật, và rằng nếu Lý Mật nắm quyền chỉ huy họ (do Lý Mật đã được phong chức 'hành quân nguyên soái'), ông chắc chắn sẽ giết chết hết họ vì tội đã từng chống lại ông. Vương Thế Sung sau đó giết chết Lô Sở và Nguyên Văn Đô, nắm quyền cai quản triều đình Lạc Dương.
Biết được tin tức tại Lạc Dương, Lý Mật cắt đứt quan hệ hòa bình với triều đình Lạc Dương. Tuy nhiên, Lý Mật lại đánh giá thấp về Vương Thế Sung, vì vậy đã không có nhiều đề phòng trước việc sẽ bị Vương Thế Sung tấn công. Ngõa Cương quân có nguồn lương thực dồi dào, song lại có ít tiền bạc và tơ lụa, vì thế không thể ban thưởng nhiều so tướng sĩ. Lý Mật cũng quá hào phóng với những người mới gia nhập, khiến những người đã theo ông từ trước không hài lòng. Khi Từ Thế Tích cố gắng thuyết phục Lý Mật thay đổi, Lý Mật đã phái Từ Thế Tích đi xa khỏi Lê Dương với danh nghĩa thăng chức. Do thấy có thể kiếm lợi từ giao dịch, Bỉnh Nguyên Chân (邴元
Vương Thế Sung nhận thấy các điểm yếu của Ngõa Cương quân, vì thế đã quyết định tiến công Lý Mật. Vương Thế Sung tập hợp tinh binh và bắt đầu hành quân tiến đánh Lý Mật. Bùi Nhân Cơ thỉnh Lý Mật nên chặn bước tiến của quân Vương Thế Sung và sau đó lợi dụng lúc Vương Thế Sung thân chinh mà phái một đội quân công chiếm Lạc Dương. Lý Mật thì cho rằng nên từ chối giao chiến với Vương Thế Sung để chờ đến khi Vương Thế Sung cạn nguồn lương thực. Tuy nhiên, các bộ tướng Trần Trí Lược (
Thoạt đầu, Lý Mật suy tính tiếp tục chạy đến Lê Dương, song lại hủy bỏ sau khi nghe được lời cảnh báo rằng Từ Thế Tích đã từng suýt mất mạng khi Lý Mật giết Trạch Nhượng, nên không thể chắc chắn về lòng trung thành của Từ Thế Tích. Lý Mật cố gắng tái tổ chức quân đội để tiếp tục giao chiến với Vương Thế Sung, song phần lớn tướng sĩ không sẵn lòng chiến đấu thêm nữa. Do đó, Lý Mật đã quyết định tiến về phía tây để hàng phục triều Đường, có khoảng 2-3 vạn quân đi theo ông. Hầu hết các lãnh thổ cũ của Lý Mật quy phục Vương Thế Sung, hay trên danh nghĩa là Dương Đồng.
Đầu hàng Đường và qua đời
sửaVào mùa đông năm 618, Lý Mật đến gần Trường An. Đường Cao Tổ thoạt đầu cử nhiều người đến nghênh tiếp, Lý Mật cho rằng Đường Cao Tổ sẽ trao cho ông một vị trí tương đương với thừa tướng. Tuy nhiên, khi Lý Mật đến Trường An, binh lính của ông không được xem trọng và không được tiếp tế đầy đủ. Lý Mật sau đó được Đường Cao Tổ trao chức 'quang lộc khanh', phong tước 'Hình quốc công'. Đường Cao Tổ cũng gả biểu muội là Độc Cô thị cho Lý Mật, gọi Lý Mật là "đệ". Lý Mật không hài lòng, đặc biệt là bởi các hạ thần triều Đường phần lớn đều xem thường ông, và một số còn yêu cầu ông phải hối lộ.
Mặc dù hầu hết các lãnh thổ cũ của Lý Mật đều hàng phục Vương Thế Sung, song Từ Thế Tích thì không. Một người đi theo Lý Mật là Ngụy Trưng đã thỉnh cầu Đường Cao Tổ phái người đến khuyên Từ Thế Tích quy hàng Đường, Đường Cao Tổ đã quyết định phái Ngụy Trưng đi. Từ Thế Tích tuyên bố quy phục, song do trong lòng vẫn xem Lý Mật là chủ nên Từ Thế Tích không dâng tấu lên Đường Cao Tổ mà chỉ thông báo cho Lý Mật. Lý Mật đã trình tấu lên Đường Cao Tổ, Đường Cao Tổ đã ấn tượng trước Từ Thế Tích và ban họ Lý cho người này.
Cũng trong năm đó, do Lý Mật là quang lộc khanh nên phải tổ chức tiệc trong hoàng cung, do đó ông cảm thấy bị sỉ nhục. Lý Mật thảo luận tình thế với Vương Bá Đương, họ cho rằng hiện Từ Thế Tích và Trương Thiện Tương (
Tuy nhiên, sau khi Lý Mật rời khỏi Trường An, Đường Cao Tổ đã đổi ý và triệu Lý Mật trở về kinh thành. Khi nhận được chỉ thì Lý Mật đã tiến đến Trù Tang (綢桑, nay thuộc Tam Môn Hiệp, Hà Nam), ông lo sợ về mục đích của Đường Cao Tổ. Bất chấp lời phản đối của Giả Nhuận Phủ và Vương Bá Đương, Lý Mật quyết định nổi dậy. Lý Mật tập kích Đào Lâm (
Đường Cao Tổ trao thủ cấp của Lý Mật cho Lý Thế Tích và giải thích về việc Lý Mật nổi dậy. Lý Thế Tích tương tiếc Lý Mật, và Đường Cao Tổ đã cho an táng thi thể của Lý Mật bằng một buổi lễ lớn. Do Lý Mật được các binh sĩ đi theo cảm mến sâu đậm, nhiều người trong số họ đã than khóc rất nhiều đến nỗi khạc ra máu[cần dẫn nguồn].