Đại tư mã

Đại tư mã (Phồn thể: 大だい司馬しば; giản thể: 大だい司つかさ马) là một tên chức quan được thiết lập thời Tây Hán trong lịch sử Trung Quốc. Trong một thời gian, chức vị này ở hàng Tam công, có thời kỳ còn tương đương Tể tướng.

Theo pháp độ triều Hán, Đại tư mã luôn phải kèm theo chức Tướng quân xem như một dạng gia quan tước xưng, gồm Đại tướng quân, Phiêu Kị tướng quân, Xa Kị tướng quân và Vệ tướng quân.

Khái quát

Thời kỳ Hán Vũ Đế, năm Kiến Nguyên thứ 2 (139 TCN), Vũ Đế phế Thái úy, sang năm Nguyên Thú thứ 4 (119 TCN) thiết đặt chức Đại tư mã, thay quyền Thái úy mà điều khiển quân binh trong nước, cũng như Thái úy mà được hưởng 「Kim ấn Tử thụ; 金きむ印しるし紫綬しじゅ」, gia thêm chức Tướng quân^[1]^[2]. Hai người đầu tiên được thụ chức này là Đại tướng quân Vệ Thanh cùng Phiêu Kị tướng quân Hoắc Khứ Bệnh.

Về sau, do uy quyền của Thừa tướng quá lớn, Vũ Đế đã lấy Đại tướng quân quản lý Thượng thư (尚書しょうしょ). Đại thần có tội, từ Thượng thư hoạch tấu; lựa chọn và bổ nhiệm Ngự sử đại phu, cũng do Thượng thư cân nhắc; quan lại có công tội mà thăng giáng, đăng báo Thượng thư; quan lại ở Châu Quận vào triều tấu sự, tắc gặp mặt Thượng thư. Thừa tướng nếu từng có thất trách, đều do Thượng thư tấu lên kể tội. Bởi vậy, quyền lực Thừa tướng từng bước một bị cướp đoạt, chỉ là ở lễ nghi vẫn là đứng đầu. Thời Hán Chiêu Đế tới Hán Tuyên Đế, Đại tướng quân Hoắc Quang từng nhậm Đại tư mã mà 「Bỉnh chính; 秉政」 trong suốt 20 năm.

Tây Hán hậu kỳ dứt khoát phế bỏ Thừa tướng, sửa lại Đại tư mã, Đại tư đồ cùng Đại tư không^[3]. Vào lúc này, Đại tư mã thường kèm thêm chức "Tướng quân" nào đó, như Đổng Hiền là Vệ tướng quân. Quyền uy Đại tư mã sang thời Hán Thành Đế đã rất lớn, cũng tạo tiền đề gia phong Tướng quân cho ngoại thích của nhà Hán, anh của Hoàng thái hậu Vương Chính Quân là Vương Phượng khi ấy làm Đại tư mã Đại tướng quân, phụ chính mà quyền khuynh thiên hạ^[4].

Thời Đông Hán, Hán Quang Vũ Đế từng phong Ngô Hán làm Đại tư mã, sau khi Ngô Hán chết thì Quang Vũ Đế muốn làm suy yếu thế lực của Tam công, đem Đại tư mã sửa thành Thái úy. Cuối thời Đông Hán, Đại tư mã lại được đem về song song với Tam công, quyền ở trên Tam công, như thời Hán Hiến Đế có đại thần Lưu Ngu và quyền thần là Xa Kị tướng quân Lý Thôi^[5]. Từ đời Hán về sau, Đại tư mã dần không còn được thiết đặt làm chức quan cao cấp nữa.

Xem thêm

Tham khảo

^ 《漢書かんしょ·卷まき十じゅう九きゅう上じょう·百官ひゃっかん公卿くぎょう表ひょう·第だい七なな上じょう》: 太ふとし尉じょう，秦はた官かん，金きむ印しるし紫綬しじゅ，掌てのひら武事ぶじ。武たけ帝みかど建けん元もと二に年ねん省しょう。元もと狩かり四よん年初ねんしょ置おけ大だい司馬しば，以冠將軍しょうぐん之これ號ごう。
^ Kim ấn Tử thụ là bộ Ấn thụ, gồm một cái ấn hình lập phương và một dây thao trên đỉnh ấn, tức là Thụ
^ 《資し治ち通どおり鑒·卷まき第だい三さん十じゅう五ご》：五月ごがつ，甲子きのえね，正せい三さん公おおやけ官かん分ぶん職しょく。大だい司馬しば、衛まもる將軍しょうぐん董ただし賢けん為ため大だい司馬しば；丞相じょうしょう孔あな光こう為ため大だい司つかさ徒と；彭宣為ため大だい司つかさ空そら，封ふう長平ながだい侯こう。
^ 《漢書かんしょ·卷まき九きゅう十じゅう七なな下か·外戚がいせき傳でん·第だい六ろく十じゅう七なな下か》: 及成帝みかど立りつ，復ふく以元舅しゅうと陽平ようへい侯こう王おう鳳おおとり為ため大だい司馬しば大將軍だいしょうぐん，與あずか嘉よしみ並なみ。。。是ぜ時じ大將軍だいしょうぐん鳳おおとり用事ようじ，威い權けん尤ゆう盛もり。
^ 《资治通どおり鉴》卷まき第だい六ろく十じゅう一いち：（兴平）二に年ねん（乙おつ亥い、公おおやけ元もと一いち九きゅう五ご年ねん）。辛からし巳み，以车骑将军李傕为大だい司つかさ马，在ざい三さん公おおやけ之の右みぎ。

Hán thư
Tư trị thông giám
Lịch đại chức quan biểu - (歷代れきだい職しょく官かん表ひょう)

[1] 《漢書かんしょ·卷まき十じゅう九きゅう上じょう·百官ひゃっかん公卿くぎょう表ひょう·第だい七なな上じょう》: 太ふとし尉じょう，秦はた官かん，金きむ印しるし紫綬しじゅ，掌てのひら武事ぶじ。武たけ帝みかど建けん元もと二に年ねん省しょう。元もと狩かり四よん年初ねんしょ置おけ大だい司馬しば，以冠將軍しょうぐん之これ號ごう。

[2] Kim ấn Tử thụ là bộ Ấn thụ, gồm một cái ấn hình lập phương và một dây thao trên đỉnh ấn, tức là Thụ

[3] 《資し治ち通どおり鑒·卷まき第だい三さん十じゅう五ご》：五月ごがつ，甲子きのえね，正せい三さん公おおやけ官かん分ぶん職しょく。大だい司馬しば、衛まもる將軍しょうぐん董ただし賢けん為ため大だい司馬しば；丞相じょうしょう孔あな光こう為ため大だい司つかさ徒と；彭宣為ため大だい司つかさ空そら，封ふう長平ながだい侯こう。

[4] 《漢書かんしょ·卷まき九きゅう十じゅう七なな下か·外戚がいせき傳でん·第だい六ろく十じゅう七なな下か》: 及成帝みかど立りつ，復ふく以元舅しゅうと陽平ようへい侯こう王おう鳳おおとり為ため大だい司馬しば大將軍だいしょうぐん，與あずか嘉よしみ並なみ。。。是ぜ時じ大將軍だいしょうぐん鳳おおとり用事ようじ，威い權けん尤ゆう盛もり。

[5] 《资治通どおり鉴》卷まき第だい六ろく十じゅう一いち：（兴平）二に年ねん（乙おつ亥い、公おおやけ元もと一いち九きゅう五ご年ねん）。辛からし巳み，以车骑将军李傕为大だい司つかさ马，在ざい三さん公おおやけ之の右みぎ。

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]