Phù Kiên
Bài viết này cần thêm chú thích nguồn gốc để kiểm chứng thông tin. |
Tần Tuyên Chiêu Đế | |||||||||||||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
Hoàng đế Trung Hoa | |||||||||||||||||
![]() | |||||||||||||||||
Hoàng đế Tiền Tần | |||||||||||||||||
Trị vì | 357 – 385 | ||||||||||||||||
Tiền nhiệm | Việt Lệ Vương | ||||||||||||||||
Kế nhiệm | Tần Ai Bình Đế | ||||||||||||||||
Thông tin chung | |||||||||||||||||
Sinh | 337 | ||||||||||||||||
Mất | 387 | ||||||||||||||||
Thê thiếp | Cẩu Hoàng hậu Mộ Dung thị Trương phu nhân | ||||||||||||||||
Hậu duệ |
| ||||||||||||||||
| |||||||||||||||||
Triều đại | Tiền Tần | ||||||||||||||||
Thân phụ | Phù Hùng (苻雄) | ||||||||||||||||
Thân mẫu | Cẩu Thái hậu |
Phù Kiên (tiếng Trung: 苻堅; bính âm: Fú Jiān) (337–385), tên tự Vĩnh Cố (
Tướng Tiền Tần
[sửa | sửa mã nguồn]Phù Kiên sinh năm 337, khi đó gia đình ông vẫn mang họ Bồ (
Khi Phù Kiên lớn hơn, ông được người anh em họ, hoàng đế Phù Sinh (con trai Phù Kiện) trao cho một số trách nhiệm về quân sự. Năm 357, khi Diêu Tương (姚襄), một tộc trưởng người Khương, tấn công Tiền Tần với hy vọng có thể tiêu diệt nước này, Phù Kiên là một trong các tướng đã tham gia giao chiến và đánh bại Diêu Tương, em trai Diêu Trường của Diêu Tương đã đầu hàng. Ban dầu, tướng Phù Hoàng Mi (苻黃
Triều đại của Phù Sinh mang đầy tính bạo lực, thất thường và tàn ác. Vị hoàng đế này đã cho giết chết các quan lại trong chính quyền của mình, tất cả các quan lại và quý tộc đều trở nên lo sợ rằng mình sẽ là mục tiêu kế tiếp. Một số triều thần đã cố thuyết phục Phù Kiên lật đổ Phù Sinh, và lập kế hoạch để Phù Kiên gặp Vương Mãnh với sự giới thiệu của Lã Bà Lâu (
Vua Tiền Tần
[sửa | sửa mã nguồn]Trị vì với sự hỗ trợ của Vương Mãnh
[sửa | sửa mã nguồn]Vào đầu thời trị vì của Phù Kiên, cùng với Vương Mãnh, các quân sư cấp cao khác gồm anh trai Phù Pháp và em trai Phù Dung, con trai Phù Phi, cùng người tình của Cẩu Thái hậu là Lý Uy (
Năm 364, Phù Kiện ban tước hiệu cho Trương Thiên Tích, người cai trị nước Tiền Lương và trên danh nghĩa là chư hầu của nhà Tấn, vì vậy Tiền Lương cũng trở thành chư hầu của Tiền Tần. Tuy nhiên, đến cuối năm 365, Trương Thiên Tích đã chối bỏ tình trạng này và cắt đứt mọi liên hệ với Tiền Tần.
Cũng trong năm 364, em trai của Phù Sinh là Phù Đằng đã nổi loạn song đã bị bắt và xử tử. Vương Mãnh muốn Phù Kiên giết chết bốn người anh em khác của Phù Sinh là Phù Ấu (苻幼), Phù Liễu (苻柳), Phù Sưu (苻廋), và Phù Vũ (苻武) song Phù Kiên đã từ chối.
Sau đó cũng trong năm 364, Phù Kiên đã cố gắng khôi phục lại hệ thống chính quyền và đầu thời nhà Tấn bằng cách ban tước công cho các anh em trai, con trai và anh em họ. Tuy nhiên, ông đã phải hủy bỏ dự định này khi một số tước công đã lợi dụng điều này để tư lợi.
Năm 365, sau khi người nhiếp chính Mộ Dung Khác của Tiền Yên chiếm được thành Lạc Dương của nhà Tấn, ông ta đã sẵn tư thế tấn công Tiền Tần. Phù Kiên sẵn sàng đích thân nghênh chiến với Mộ Dung Khác, song trên thực tế đã không diễn ra các cuộc tấn công của Mộ Dung Khác.
Cuối năm 365, các tộc trưởng Hung Nô là Tào Cốc (曹轂) và Lưu Vệ Thần (
Năm 367, sau Mộ Dung Khác qua đời và người nhếp chính thay thế là Mộ Dung Bình bất tài, Phù Kiên đã bắt đầu lập kế hoạch chinh phạt Tiền Yên. Tuy nhiên, sau đó đế quốc của ông lại đứng trước nguy cơ bị chinh phục khi vào mùa đông cùng năm, Phù Liễu (tại Bồ Phần (
Năm 369, đại tướng Hoàn Ôn của Tấn đã mở một chiến dịch lớn chống Tiền Yên, đến Phương Đầu (枋頭, nay thuộc Hạc Bích, Hà Nam), ở lân cận kinh thành Nghiệp Thành. Trong hoảng loạn, Tiền Yên đã tìm kiếm trợ giúp từ Tiền Tần, hứa hẹn nếu Tiền Tần chịu đem quân đến giúp thì sẽ cắt vùng Lạc Dương cho Tiền Tần. Hầu hết triều thần Tiền Tần đã phản đối song Vương Mãnh đã khuyên Phù Kiện không nên để Hoàn Ôn chinh phục được Tiền Yên vì nếu như vậy thì Tiền Tần sẽ không thể đứng lên trên Tấn. Phù Kiên do vậy đã xuất binh và đại quân Tiền Tần đã đến sau khi Mộ Dung Thùy đã giáng cho Hoàn Ôn một thất bại, quân Tiền Tần sau đó đã giáng cho Hoàn Ôn một thất bại lớn khác. Tuy nhiên, Tiền Yên đã không giữ đúng lời hứa sẽ cắt Lạc Dương, Phù Kiên do vậy đã lệnh cho Vương Mãn dẫn theo 6 vạn quân để đánh Tiền Yên. Chiến dịch của Vương Mãnh có nhiều hy vọng thành công do Mộ Dung Thùy, vì lo sợ trước lòng ghen tị của Mộ Dung Bình và lòng thù hận của Thái hậu nên đã đào thoát sang phía Tiền Tần.
Vào mùa xuân năm 370, Vương Mãnh đã tiến đến Lạc Dương và buộc tướng lĩnh trong thành phải đầu hàng. Ông ta sau đó tiến đến Hồ quan (
Ban đầu, Phù Kiên cho Vương Mãnh phụ trách tất cả các lãnh thổ chinh phục được của Tiền Yên. Ông cho tái định cư Mộ Dung Vĩ và hoàng tộc Tiền Yên, cũng như một số lượng lớn người Tiên Ti đến vùng Quan Trung, trung tâm của Tiền Tần. Năm 372, ông triệu tập Vương Mãnh trở về kinh thành để giữ chức thừa tướng, trong khi trao vùng phía đông đế quốc cho Phù Dung. Thẩm quyền của Vương Mãnh được mô tả là rất lớn đến nỗi bản thân Phù Kiên ít khi phải lo lắng đến chuyện quốc gia đại sự.
Phù Kiên sau đó tiếp tục tiến hành các chiến dịch nhằm thống nhất Trung Hoa. Năm 373, ông mở một chiến dịch tiến đánh các vùng phía tây của Tấn, chinh phục Tứ Xuyên, Trùng Khánh, và nam bộ Thiểm Tây. Trong khi đó, nhiều quan lại Tiền Tần, bao gồm Vương Mãnh, bắt đầu quan tâm về số lượng lớn người Tiên Ti được tái định cư ở ngay vùng trung tâm của đế quốc và số lượng quan lại người Tiên Ti, bao gồm cả các thành viên hoàng tộc Mộ Dung được giữ các chức vụ quan trọng, và họ yêu cầu ông giảm bớt quyền lực của các quan lại người Tiên Ti song ông đã từ chối. Năm 375, Vương Mãnh lâm bệnh nặng, và trên dường bệnh, ông ta đã đề nghị Phù Kiên ngừng chiến dịch đánh Tấn trong khi không thực sự tin tưởng các quan lại người Tiên Ti và người Khương. Tuy nhiên, Vương Mãnh đã chết ngay sau đó, Phù Kiện không đồng ý với lời trăn chối của Vương Mãnh và tiếp tục phong các chức vụ cho các quan người Tiên Ti và Khương.
Sau khi Vương Mãnh qua đời
[sửa | sửa mã nguồn]Sau khi Vương Mãnh qua đời, Phù Kiên tiếp tục tiến hành các chiến dịch nhằm thống nhất Trung Hoa. Trong số các chiến dịch, phần lớn thắng lợi nghiêng về phía Tiền Tần song chúng cũng đã khiến cho đế quốc và nhân dân chịu nhiều mất mát. Hơn nữa, Phù Kiên mặc dù trong những năm đầu được người đời biết đến với tính tiết kiệm, thì nay bắt đầu chi tiêu thái quá cho các cung điện. Một trong những trọng tâm của Vương Mãnh khi xưa là giữ cho các triều thần thành thật dường như đã bị bỏ qua, do bắt đầu xuất hiện các ghi chép sai của chính quyền trong sử sách. Giả dụ vào năm 382, Tiền Tần bị nạn châu chấu, hoành hành khắp U Châu (
Thu năm 376, Phù Kiên mở một chiến dịch lớn đánh Tiền Lương, sau khi vua Tiền Lương là Trương Thiên Tích từ chối thể hiện sự khuất phục bằng cách đến kinh thành Trường An của Tiền Tần và còn cho giết sứ thần của Tiền Tần. Các tướng của Trương Thiên Tích, vốn đã không hài lòng với những người trẻ tuổi mà ông đưa vào triều, nay đã đầu hàng hoặc dễ dàng bị đánh bại, chỉ trong vòng dưới một tháng, Trương Thiên Tích đã buộc phải đầu hàng, lãnh thổ của Tiền Lương (trung bộ và tây bộ Cam Túc, bắc bộ Thanh Hải, và đông bộ Tân Cương) được sáp nhập vào Tiền Tần. Chỉ hai tháng sau, Phù Kiên mở một chiến dịch lớn khác để đánh nước Đại, trong bối cảnh vua nước Đại là Thác Bạt Thập Dực Kiền bị con trai là Thác Bạt Dật Quân (
Năm 378, Phù Kiên cử Phù Phi, Mộ Dung Vĩ và Cẩu Trường (苟萇) đi đánh thành Tương Dương (
Năm 380, người anh em họ của Phù Kiên là Phù Lạc (苻洛) nổi loạn, nguyên do là Phù Lạc cảm thấy bị khinh thường khi không được khen thướng thích đáng cho chiến công trong chiến dịch diệt Đại năm 376 và tin rằng quân của Phù Kiên đã mệt mỏi. Tuy nhiên, tướng Lã Quang đã đánh tan cuộc nổi loạn và bắt giữ Phù Lạc, Phù Kiên sau đó chỉ đưa Phù Lạc đi lưu đày. Các sử gia chỉ trích gay gắt quyết định này, họ tin rằng việc Phù Kiên không xử tử Phù Lạc cũng như những người nổi loạn khác đã khuyến khích các cuộc nổi loạn về sau này và dẫn đến hậu quả là đế quốc bị sụp đổ.
Cũng trong năm 380, Phù Kiên đã thực hiện một quyết định lịch sử gây tranh cãi khi cho phân những đồng bào người Đê của mình, vốn là một sắc tộc nhỏ bé, đến các vùng khác nhau của đế chế dưới quyền chỉ huy của các con trai của ông cùng các tướng lĩnh. Ông có lẽ muốn họ phụng sự với vai trò là một lực lượng ổn định trên khắp đế quốc, song kết quả ban đầu là ngay tại trung tâm của đế quốc, tức Quan Trung, thì lại vắng bóng người Đê trong khi có nhiều người Tiên Ti và Khương, và cuối cùng đã gây nên các yếu tố bất ổn. Ông cũng triệu hồi em trai Phù Dung về kinh thành và cho Phù Dung nắm giữ các chức vụ của Vương Mãnh trước đây. Phù Phi thay thế Phù Dung quản lý phần phía đông của đế quốc.
Cuối năm 382, Phù Kiên lại lên kế hoạch đánh Tấn. Hầu hết các trọng thần đã phản đối kế hoạch, bao gồm cả thừa tướng Phù Dung. Tuy nhiên, Mộ Dung Thùy và Diêu Trường lại ủng hộ kế hoạch này, và Phù Kiên sẵn sàng trong tư thế chuẩn bị, khi một triều thần can ngăn rằng thời điểm đó khó vượt Trường Giang, Phù Kiên đã thuyết, "Chúng ta có nhiều binh sĩ, và nếu họ chỉ cần ném roi da của mình thì cũng đủ để ngăn dòng chảy của Trường Giang."
Năm 383, Phù Kiên cử Lã Quang đi đánh Tây Vực (
Nam chinh
[sửa | sửa mã nguồn]Năm 383, Phù Kiên mở chiến dịch đánh Đông Tấn, cử Phù Dung làm chỉ huy, bất chấp việc Phù Dung phản đối. Sau chiến thắng vào ban đầu, quân Tiền Tần chiếm được thành Thọ Dương (
Sau trận Phì Thủy
[sửa | sửa mã nguồn]Mộ Dung Thùy không ra tay với Phù Kiện do hoàng đế trước đây đã đối đãi tốt với ông ta, tuy vậy ông ta vẫn muốn khôi phục nước Yên. Với cớ muốn trấn an người dân ở phía đông của đế quốc, Mộ Dung Thùy đã thuyết phục được Phù Kiên cho phép mình làm lãnh đạo quân đội ở đông bắc, bất chấp phản đối từ Quyền Dực (
Trong khi đó, cháu trai của Mộ Dung Thùy và em trai của Mộ Dung Vĩ là Mộ Dung Hoằng, hay tin về cuộc nổi dậy của Mộ Dung Thùy nên đã tập hợp một số binh lính Tiên Ti và cũng bắt đầu nổi dậy ngay tại vùng Quan Trung, tự xưng tước hiệu Tiền Yên cũ của mình là Tế Bắc vương và lập nước Tây Yên. Phù Kiên cử em trai Phù Duệ (苻叡) cùng với sự hỗ trợ của Diêu Trường đi đánh Mộ Dung Hoằng. Mộ Dung Hoằng trong sợ hãi đã bỏ Quan Trung và Phù Duệ đã có ý muốn cắt đường trốn thoát của Mộ Dung Hoằng, bất chấp việc Diêu Trường muốn để yên cho người Tiên Ti rời khỏi. Tuy nhiên, Mộ Dung Hoằng khi bị ép phải giao chiến lại đánh bại và giết chết được Phù Duệ. Khi Diêu Trường cử người đưa tin về kinh để báo thất bại, Phù Kiên không hiểu vì lý do gì, đã tức giận đến nỗi giết người đưa tin của Diêu Trường, điều này đã khiến Diêu Trường hoảng sợ và bỏ chạy cùng với các binh lính người Khương. Diêu Trường xưng làm "Vạn Niên Tần Vương" (
Mộ Dung Hoằng lúc này tiến về Trường An, ông ta hội quân cùng một người anh em khác tên là Mộ Dung Xung. Ông yêu cầu rằng Phù Kiên hãy đưa Mộ Dung Vĩ đến chỗ mình, và Mộ Dung Vĩ một mặt thì cam kết trung thành với Phù Kiện, một mặt thì bí mật cử người đưa tin cho Mộ Dung Hoằng thúc giục ông ta tiến đánh Trường An, mặc dù vậy, Mộ Dung Hoằng sau đó bị các tướng của mình giết hại và Mộ Dung Xung lên thay thế, người này xưng làm thái tử. Phù Kiên đích thân dẫn một đội quân Tiền Tần đến đánh Diêu Trường song đã không thành công. Con trai của Phù Kiên là Bình Nguyên công Phù Huy (苻暉) sau đó bỏ Lạc Dương và đến trợ giúp Trường An, và toàn bộ lãnh thổ phía đông đế quốc (ngoại trừ Nghiệp Thành) đã bị mất. Lúc này, Tấn cũng mở các chiến dịch và họ đã lấy lại được các vùng nay là Trùng Khánh, Tứ Xuyên, và nam bộ Thiểm Tây vào đầu năm 385, cũng như chiếm nhiều lãnh thổ của Tiền Tần ở phía nam Hoàng Hà, quân Tấn dưới quyền tướng Tạ Huyền lúc này cũng đang tạm thời liên minh với Phù Phi để chống Hậu Yên.
Cuối năm 384, Mộ Dung Vĩ đã cố gắng giết chết Phù Kiên tại một bữa tiệc, song sau khi tin tức bị lộ, Phù Kiên đã cho xử tử Mộ Dung Vĩ cùng những người Tiên Ti khác tại Trường An. Mộ Dung Xung hay tin đã xưng đế vào đầu năm 385. Ông ta tiếp tục giáng cho Phù Huy nhiều thất bại, và Phù Huy trong cơn giận sau thất bại và bị phụ thân quở trách, đã tự sát. Bị Mộ Dung Xung bao vây, Trường An rơi vào nạn đói khủng khiếp. Phù Kiên đã quyết định rằng ông sẽ dẫn một đội quân ra khỏi thành và tìm nguồn lương thảo, và phong cho Thái tử Phù Hoành làm người cai quản kinh thành, song ngay sau khi Phù Kiên rời khỏi, thành đã thất thủ và Thái tử chạy đến Tấn
Trong lúc đó, Phù Kiên đã đưa quân đến Ngũ Tương sơn (
Xem thêm
[sửa | sửa mã nguồn]Tham khảo
[sửa | sửa mã nguồn]- Tấn thư, các quyển 113, 114 (Phù Kiên truyện: thượng, hạ)
- Tư trị thông giám, các quyển 100, 101, 102, 103, 104, 105, 106