pinde

Walon (Rifondou)

marcote ki pind å meur

Etimolodjeye

Tayon-bodje latén « pendere » (pinde, esse pindou); çou ki dene on mot avou l’ cawete di codjowaedje « -de » des viebes.

Prononçaedje

AFE :
- prononçaedje zero-cnoxheu : /pɛ̃t/ /pɛ̃ːt/ (minme prononçaedje pattavå)
- prononçaedje zero-cnoxheu : /pɛ̃ːt/ (minme prononçaedje pattavå)
Ricepeures : nén rcepåve

Viebe

Djin et tins	Codjowa
Cåzant Ind. pr. (dji, dj’)	pind
Atôtchî(s) Ind. pr. (vos, vs)	pindoz
Cåzants Ind. pr. (nos, ns)	pindans
Rwaitants Ind. pr., nam. (i/il, ele/elle)	pindnut
Cåzant Ind. fut. (dji, dj’)	pindrè
Cåzant D.I.E. (dji, dj’)	pindeu
Cåzant Suddj. pr. (ki dji, dj’)	pinde
pårt. erirece (dj’ a, vos av)	pindou
Ôtes codjowaedjes	come ratinde

pinde

(viebe å coplemint) ataetchî å hôt (ene sacwè, ene sakî) pa s' pårteye dizeutrinne, et kel pårteye dizotrinne dimeure e l' air.
- Li så håynêye ses brantches disk' å vivî. Voci vola, on crawieus noejhî håynêye ses brantches dou çki les noejhes pindèt e trokes — Joseph Calozet (fråze rifondowe).
(v. å coplemint nén direk eployî avou li dvancete « a ») esse foitmint ataetchî a ene sacwè.
- Les båsheles, les tchveas bén pingnîs, rashonnés so li drî et stitchant come ene broushe, les djoixhes totes rôzes et rlujhant come s' on ls euxhe schuré, pindèt ås bresses di leu mame — Henri Frenay (fråze rifondowe).
(viebe å coplemint) ataetchî ene sakî avou ene coide passêye åtoû di s' hatrea pol sitronner moirt.
- Va s' ti fé pinde! = Vaz è å diåle! vaz-è al djote.
- I n' våt nén l' coide po l' pinde. Ou: i n’ våt nén l' håre po l’ pinde. = C' e-st on vårén, on rénnvåt.
- Dji vou bén esse pindou si dj' vos mint. Ou: Dji vou k' on m' pinde si ç' n' est nén l' vraiy! = Dji vz el djeure, dji vz el waranti.
- Dji n' î pinséve nén dpus ki d' m' aler pinde. = Dji n' î pinséve nén du tout.
- Endè dire (ki) po pinde. = Endè dire ki do må.
- Endè fé pire ki (po) pinde. = Fé beacôp des biestreyes.
- I n’ a ki l’ pinde k’ i n’ a nén fwait. = Il end a dit bråmint do må.
(v. å coplemint nén direk eployî avou li dvancete « a ») dimorer e l' air, ataetchî pa s' pårteye dizeutrinne.
- Ça t' pind å nez! ou: I nos è pind ostant dzo l’ narene. = Çoula riskêye di t' ariver.
- Tot çki pind n' tchait nén. = Ene afwaire ki va må s' pout ramîdrer.
- pinde a l’ åwe. Esse foirt må; si dit cwand ça va toûrner må.
- Endè pind ostant k’ endè barloke. = On s' såreut ddja dire kimint çki l' afwaire va toûrner.
- Louwis a rmetou d' l' ôle didins les deus crassets
  Ki pindént å plafond après troes fis d' årca. — Louis Piron (fråze rifondowe).
- Dji poirteu mi oujhea, mi bassa, mi lampe, et dj' aveu co m' malete ki pindeut a m' dos; c' esteut bråmint po mi tot seu, a onze ans ! — Gérard Baudrez, divins Veye di tchén p. 9 (fråze rifondowe).
- Si crolêye tiesse si leyive pinde,
  Tote faleye et si bele portant — Martin Lejeune, “ Œuvres lyriques du poète Martin Lejeune” p.134, « L’ andje dèl têre » (fråze rifondowe).
(v. sins coplemint) toumer ou dischinde trop bas.
- Li cote lyi pind cåzu disca l' tere.
- Èm tchåsse pind.
- Il esteut moussî avou ene sôre di longue sotane ki pindeut disk’ a ses djnos, et k’ il aveut rapicî a ses hantches avou ene cingue — Guillaume Smal.
(v. sins coplemint) clintchî, esse pus bas d' on costé ki d' l' ôte.
- L' åbe pind sol voye.
- Li meur pind, i va toumer.
- Li tåve pind d’ on costé, ele n’ est nén d’ livea.
(v. sins coplemint) esse a dischindêye.
- Li tchamp pind, ça n' serè nén åjhey d' el ritourner.
- El terén pind do costé d' Bijhe.
(v. sins coplemint) (imådjreçmint) pinde avou l' idêye di mancî.
- Et, qwand l’ måleûr mu pind d’zeû l’ tièsse,
  Come on coûtê qui n’ tint qu’ p'on dj’vè,
  El plèce du m’ plainde ou d’ fé l’ kègnèsse,
  Mi, dj'inme bin mîs d’ hufler m’ couplet
  — Martin Lejeune, On såye sès éles, 1895.
(viebe å prono) si touwer tot s' fijhant stronner pal hatrea.
- I s' a pindou dins l' gurnî.
- Alez' vis pinde a Sint-Djîle! = Alez è å diåle.

Ratourneures

pinde li crama : Fé ene fiesse pask' on vént dmorer dins ene novele måjhon.
pinde li houpea pinde li pekea, pinde li peton : drovi on novea cåbaret (on pindeut ene coxhe ådzeu di l' intrêye des cåbarets).
pinde el gueye : rataker les cis k' on wangnî ene pårteye ås gueyes.
pinde l’ aiye : esse foirt malåde, coixhî.
pinde li drapea : fé monter on drapea sol mastea.
pinde èn ouxh : mete l' ouxh so ses gonds.
esse pindou å clå, èn nén esse pindou å clå
fé pire ki po pinde, pire ki pinde.
èn nén mete pinde ses lokes a des bassès håyes