Niejedną poza tem spotkać można w okolicach Poznania, godną uwagi, wielkopolską lub szlachecką siedzibę, pałace stylowe, obfitujące w pamiątki historyczne i dzieła, stare dwory mieszczące bogate archiwa i zbiory. Świadczą one o dawnej kulturze kraju, podobnie jak odwieczne po wsiach rozsiane kościoły. (R. Wagner: Cuda Polski. Wielkopolska.)

---

P r z e d m o w a

---

Wiejska siedziba ziemiańska znika bez śladu. Do obecnych czasów dotrwało niewiele zabytków tego typu, zniszczonych podczas obu wojen światowych, a przede wszystkim w okresie powojennym. Dlatego też pojawiające się obecnie opracowania, książki, albumy czy nawet strony WWW poświęcone architekturze rezydencjonalnej w Polsce cieszą się dużą popularnością.
Mam nadzieję, że i te strony zyskają Twoje zainteresowanie.

---

Na prezentowane strony Zamki, pałace i dwory Wielkopolski składają się krótkie opisy i fotografie, czasem również plany odwiedzonych przeze mnie rezydencji. Zawarte na tych stronach informacje zostały zaczerpnięte z literatury i uzupełnione własnymi spostrzeżeniami, materiałami i fotografiami. Strony te powstały jako rezultat moich podróży po Wielkopolsce odbytych początkowo w towarzystwie wówczas Jolanty Dzbanuszek, Marii Górskiej, Doroty Kędzi i Iwony Piotrowskiej. Przekonałyśmy się, że Wielkopolska, poza głównymi szlakami turystycznymi to kraina pełna mało znanych siedzib ziemniańskich, których byli właściciele mogliby wiele opowiedzieć o historii tej ziemi (Fedorowicz, Konopińska 1995, Morawski 1981).

Część z przedstawianych obiektów, położonych przy głównych szlakach komunikacyjnych, znanych jest doskonale, nie tylko mieszkańcom Wielkopolski. Kilka krótkich wyjazdów w okolicę Poznania pokazało, że istnieje jeszcze wiele pałaców i dworów godnych obejrzenia. Jako przewodnik takich podróży może służyć obecnie książka Marcina Libickiego (1996) Dwory i pałace wiejskie w Wielkopolsce, chociaż nie wszystkie rezydencje zostały w niej przedstawione, a biało-czarne fotografie nie zawsze oddają piękno tej architektury. Zainteresowanie siedzibami ziemiańskimi rozbudzić mogą także artykuły zamieszczane w Głosie Wielkopolskim, dotyczące ziemiaństwa wielkopolskiego czy sobotni dodatek tej gazety Nasza Wielkopolska czy tez Głos Turystyczny, a także sobotnie lokalne wydania Gazety Wyborczej.

Większość siedzib ziemiańskich ze względu na swój obecny stan i zaniedbane otoczenie nie wywołuje jednak zainteresowania. Podróże po drogach, a czasem i po bezdrożach, prowadzą również do bardzo smutnych wniosków, że dla części siedzib są to już ostanie lata. Wiele z nich, szczególnie tych mniejszych i młodszych, tzn. z II poł. XIX w., pozbawionych opieki konserwatorskiej, coraz szybciej popada w ruinę i praktycznie przestaje istnieć. Po II wojnie światowej odebrane prawowitym właścicielom, rzadko znajdowały użytkownika z prawdziwego zdarzenia (jak np. pałac w Gułtowach, Winnej Górze czy dwór w Manieczkach), lokowano w nich szkoły, ośrodki wypoczynkowe czy siedziby PGR-ów. Od początku lat 90. wiele z nich pozostaje pustych, stopniowo niszczejąc. Powoli następuje wykupywanie pałaców i dworów od Skarbu Państwa czy przejmowanie przez poprzednich właścicieli, którzy jednak nie zawsze mają środki by przywrócić ich dawną świetność. Myślę, że istotne jest również, by pomimo, że rezydencje te stają się własnością prywatną, przynajmniej te najbardziej cenne dla kultury, tradycji czy historii kraju i regionu powinny pozostać przynajmniej częściowo udostępnione dla zwiedzających (np. Zakrzewo).

Na prezentowanych stronach nie zostały przeze mnie umieszczone:

obiekty będące już w ruinie (np. pałac w Dębnie czy dwór w Budziszewku, w którym przebywał Adam Mickiewicz podczas swego pobytu w Wielkopolsce),

obiekty zdewastowane lub przekształcone w okresie powojennym, do tego stopnia, że straciły swoje walory estetyczne (np. dwory w Boguszynie, Bolechowie, Bronowie, Giewartowie, Glinnie, Gulczewku, Komornikach, Krzycku Małym, Łopuchowie, Jabłkowie, Karminie, Lechlinie, Łagiewnikach Kościelnych, Murowanej Goślinie, Nekli, Popowie Kościelnym, Prochnowo, Przysiece, Separowie, Żydowie (gm. Czerniejewo), "nowy dwór" w Morasku).

Zapraszam
do obejrzenia mojej kolekcji rezydencji ziemiańskich w Wielkopolsce

Małgorzata Mazurek

Poznań, w grudniu 1996