حکومت طالبان مشتاق حضور گردشگران است؛ آیا شما حاضرید به افغانستان سفر کنید؟

وقتی صحبت از برنامه‌ریزی برای سفر و تعطیلات می‌شود، افغانستان بی‌تردید در فهرست کشورهایی نیست که بسیاری بخواهند حتما به آنجا سفر کنند.

چندین دهه جنگ و نا‌آرامی باعث شده که از دوران اوج گردشگری در این کشور در دهه ۱۹۷۰ میلادی که بخشی از مسیر هیپی‌ها بود، کمتر گردشگری جرأت کند پایش را به این کشور بگذارد. آینده آنچه که از گردشگری در این سرزمین باقی مانده بود هم با بازگشت دوباره طالبان در سال ۲۰۲۱ بیشتر متزلزل شد.

اما گردش در شبکه‌های اجتماعی نشان می‌دهد نه فقط گردشگری در این کشور هنوز وجود دارد بلکه به طور خاص و باور‌نکردنی رواج دارد و پر‌طرفدار هم هست.

«پنج دلیل که افغانستان می‌تواند مقصد بعدی شما باشد» عنوان مطالب اینفلئونسر‌های شاد و خوشحالی است که با دوربین‌های خود از سطح آبگون و درخشان دریاچه‌های این سرزمین عکاسی می‌کنند و از میان کوه‌ها عبور می‌کنند و به بازار‌های رنگین و شلوغ آن سر می‌کشند.

افراد دیگر در حالی که در کنار گودال‌های به جا مانده پس از تخریب مجسمه بودای بامیان پس از ۲۰ سال ایستاده‌اند می‌نویسند «افغانستان در ۲۰ سال گذشته هرگز امن نبوده است».

ورای این ادعا‌های بزرگ و ویدئو‌های چشمگیر پرسش این است خطراتی که گردشگران را در این منطقه تهدید می‌کند کدامند و این صنعت رو‌به‌رشد در جهت اهداف چه کسانی است: جمعیت دردمند این کشور که برای بقا تلاش می‌کند یا رژیم حاکم که می‌خواهد تصویر مورد نظر خود را از این کشور در چشم جهانیان ایجاد کند؟

دکتر فرخنده اکبری، که خانواده‌اش در جریان قدرت‌گیری اولین رژیم طالبان در حدود سال ۱۹۹۰ از افغانستان گریخته‌اند می‌گوید: «طنز تلخی است که آدم ویدئو‌هایی را در تیک‌تاک می‌بیند که در آن راهنمای طالبان و مأمور رسمی طالبان برای بازدید از بقایای مجسمه بودا به گردشگران بلیط می‌فروشد».

«آنها خودشان مجسمه بودا را ویران کردند».

«بکر و دست‌نخورده»

فهرست کشور‌هایی که ساشا هینی به آنها سفر کرده در نظر اول هیچ شباهتی به مقاصد گردشگری ندارد و بیشتر نام کشور‌هایی است که در خبرها از آنها می‌شنویم.

و به نظر می‌رسد این همان چیزی است که ساشا و هزاران نفر مانند او در سراسر جهان در پی آن هستند. آنها می‌خواهند از راه‌های رفته و هموار پرهیز کنند و تا می‌توانند از اقامتگاه‌های پنج‌‌ستاره دور شوند تا تجربه ویژه خود را داشته باشند.

پس جای تعجب ندارد که او افغانستان را به عنوان یکی از مقاصد خود انتخاب کرده باشد.

راهنمای گردشگری نیمه‌وقت اهل برایتون بریتانیا می‌گوید: «این کشور هنوز بکر و دست‌نخورده است. کمتر جایی در جهان مانند آن پیدا می‌شود. این موقعیت جذابی برای مشاهده زندگی واقعی در اختیار گردشگر می‌‌گذارد».

برای طالبان چه نفعی دارد؟ به‌هر‌حال آنها به خشونت‌ورزی و بدگمانی عمیق نسبت به خارجی‌ها به‌ویژه غربی‌ها در سراسر جهان شهرت دارند.

و حالا با تفنگ‌هایی بر دوش هرچند کمی ناهمگون و بد‌قواره اما در کنار گردشگران عکس می‌گیرند، عکس‌هایی از چهره‌های ریشوی آنها که شاید در تیک‌تاک (که از سال ۲۰۲۲ در افغانستان ممنوع است) پر‌بازدید شود.

از یک دیدگاه پاسخ به این پرسش که گردشگری چه نفعی برای طالبان دارد ساده است. طالبان که به طور وسیعی به دلیل تحریم‌ها و عدم دسترسی به دارایی‌هایی متعلق به دولت پیشین افغانستان در جهان منزوی است نیاز شدیدی به پول دارد.

به گزارش خبرگزاری آسوشیتدپرس گردشگران که تعداد آنها از ۶۹۱ نفر در سال ۲۰۲۱ به بیش از ۷۰۰۰ نفر در سال گذشته رسیده است می‌توانند این پول را با خود بیاورند.

به‌نظر می‌رسد بیشتر افراد جذب تور‌های بیشماری که شرکت‌های گردشگری بین‌المللی ارائه می‌دهند شده‌اند که در برابر چند هزار دلار مشاهده و تماشای «افغانستان واقعی» را به گردشگران نوید می‌دهد.

محمد سعید، ریاست گردشگری وزارت اطلاعات و فرهنگ دولت طالبان در کابل می‌گوید مدتی پیش گفته است که رؤیای او تبدیل شدن دوباره افغانستان به یکی از قطب‌های گردشگری است. او گفت که با پشتیبانی «بزرگ‌تر‌ها» او به طور مشخص به گردشگران چینی نظر دارد.

روح‌الله، راهنمای گردشگری افغان که چهره خندانش از سه سال پیش که هدایت تورها را به عهده گرفته بارها در کنار گردشگران راضی و خوشحال دیده شده است، می‌گوید: «همه اهداف و کارهایی که می‌خواهند در مورد گردشگری انجام دهند خوب است».

او می‌گوید: «گردشگری موقعیت‌های کاری و امکانات فراوانی ایجاد می‌کند» و او این را خوب می‌داند.

پس از آنچه در سال ۲۰۲۱ رخ داد و با خروج نیرو‌های آمریکایی طالبان قدرت را در دست گرفت و او از آن به عنوان «دگرگونی» نام می‌برد دوستی به او پیشنهاد کار به عنوان راهنمای گردشگری داد. پیش از آن او به مدت هشت سال در وزارت دارایی افغانستان کار می‌کرد.

او از تصمیمش پشیمان نیست. گروه‌های گردشگری مانند ساشا هینی نیاز به راهنمای محلی و راننده دارند و با افزایش روز‌افزون گردشگران همیشه برای راهنمایان کار هست.

تعجبی ندارد که گروه‌هایی از مردان جوان و فقط مردان، در کلاس‌های گردشگری و مهمان‌پذیری مورد تائید طالبان در کابل به امید یافتن کاری در این صنعت رو به گسترش و شکوفایی شرکت می‌کنند.

روح‌الله می‌گوید: «ما امسال چشم انتظار گردشگران بسیاری هستیم. دوران آرامی است، پیش از این سفر به همه مناطق افغانستان ممکن نبود اما حالا واقعاً می‌توان به همه جا سفر کرد».

کشتار سه گردشگر اسپانیایی و یک افغان در بازار بامیان در ماه مه که مسئولیت آن را داعش خراسان یا دولت اسلامی ولایت خراسان پذیرفته است یکی از موارد نامعمول در هدف قرار دادن خارجی‌ها بود.

وزارت امور خارجه بریتانیا همچنان در مورد سفر به این کشور که همچنان هدف چنین حملاتی است هشدار می‌دهد. به گزارش مرکز مبارزه با تروریسم واقع در وست‌پوینت نیویورک، فقط در سال ۲۰۲۳ داعش ۴۵ حمله در این کشور انجام داده است.

البته دلیل بخشی از بهبود نسبی وضعیت امنیت افغانستان این است که در طول ۲۰ سال جنگ که پس از تهاجم آمریکا کشور را در‌بر‌گرفت طالبان خود مسئول بیشتر خشونت‌های موجود در کشور بوده است.

برای مثال سه ماه ابتدای سال ۲۰۲۱ را در نظر بگیرید که سازمان ملل طالبان را مسئول مرگ بیش از ۴۰٪ از ۱۷۸۳ مورد کشتار غیر‌نظامیان این کشور می‌داند. در این ماجرا طالبان تنها نیست. گزارش مشابهی نشان می‌دهد نیرو‌های دولت افغانستان تحت هدایت آمریکا هم مسئول ۲۵٪ از کشتار غیر‌نظامیان در بازه زمانی مشابه بوده‌اند.

«قوانین بازی را بشناس»

شاید آنچه بیشتر باعث شگفتی باشد این است که هنیی و دو نفر دیگر از اعضای گروه گردشگری که او برای گروه تورهای لوپین هدایت کرده بود زن هستند و آنها تنها گردشگران زن نیستند که به افغانستان سفر می‌کنند. تورهای یانگ ‌پایونیر با تجربه‌ای طولانی در ارائه تور به کره شمالی و مناطق دسترسی‌ناپذیر دیگر در جهان تور‌های ویژه بانوان برای بازدید از افغانستان ترتیب می‌دهد. روح‌الله «بدون هیچ مشکلی» راهنمایی گردشگران زن تنها را به عهده می‌گیرد.

قوانین سختگیرانه طالبان برای زنان این کشور که آنها را از محل‌های کار و دبیرستان‌ها و حتی پارک ملی بند امیر که در بسیاری از تورهای گردشگری بین‌المللی از آن نام برده شده بیرون رانده است در مورد گردشگران زن اعمال نمی‌شود.

روآن برد که از سال ۲۰۱۶ تور‌های گردشگری به این کشور برنامه‌ریزی می‌کند می‌گوید این «یعنی در این کشور با زنان و مردان یکسان برخورد نمی‌شود» و او معتقد است این موضوع همیشه هم بد نیست.

او توضیح می‌دهد: «مردان نمی‌توانند با زنان صحبت کنند اما زنان می‌توانند. گردشگران زن می‌توانستند پای صحبت گروه‌هایی از زنان بنشینند و حرف‌ها و تجربه‌های آنها را بشنوند و دیدگاه‌های گسترده‌تری درباره افغانستان پیدا کنند».

اما همه باید قوانین موجود را رعایت کنند. هنیی و گروه گردشگری او پیش از سفر از این قوانین و الزامات با اطلاع می‌شوند که شامل چگونگی لباس پوشیدن و رفتار و باید‌ها و نباید‌ها و موارد ممنوعه‌ای است که نباید در مورد آن سخن بگویند.

طالبان در تمام موقعیت‌ها به طور مسلح آنها را تحت نظر خواهد داشت و در میان نیرو‌های طالبان افرادی بودند که حاضر نبودند با هنیی و زنان دیگر گروه حرف بزنند اما ساشا اهمیتی به این موضوع نمی‌داد.

او توضیح می‌دهد: «باید قوانین را بدانی و بازی را یاد بگیری».

برای ساشا گفتگو با زنان که به نظر او از دیدار با گروه گردشگری «به طور شگفت‌آوری شادمان» بودند بخش مهمی از تور آنها بود که با «مردم دوست‌داشتنی و مهمان‌نواز و بزرگوار» افغانستان آشنا شدند.

در ویدئو‌های منتشر شده در شبکه‌های اجتماعی زنان از صحنه‌های رنگارنگ و درخشان شهری غایب هستند. واقعیتی که یکی از گردشگران به آن اشاره کرده و گفته است نگران نباشید آنها داخل فروشگاه‌ها هستند و کاری را انجام می‌دهند که همه زنان جهان دوست دارند یعنی خرید کردن.

«سفید‌شویی رنج‌های ما»

تماشای برخی از این ویدئو‌های فریبنده و خوش‌آب‌و‌رنگ در خارج از افغانستان حس تلخی ایجاد می‌کند.

دکتر فرخنده اکبری که اکنون پژوهشگر دانشگاه موناش دانشگاه استرالیاست می‌گوید: «گردشگران خیال می‌کنند این کشور منطقه‌ای عقب‌مانده در جهان است و آنها هر کاری دل‌شان بخواهد می‌توانند انجام دهند و برای هیچ‌کس اهمیتی ندارد».

«آنها به دیدار مناظر طبیعی می‌روند تا لایک و بازدید فراوان دریافت ‌کنند و این باعث رنجش عمیق ما می‌شود».

او در ادامه می‌گوید: «این نوع گردشگری غیر‌اخلاقی است. بی هیچ پشتوانه‌ای از آگاهی‌های سیاسی و اجتماعی است و باعث می‌شود طالبان بتواند پرده‌ای بر واقعیت جاری زندگی مردم پس از قدرت‌گیری دوباره خود بکشند».

چون گردشگری به طور مناقشه‌برانگیزی ارزشی برای طالبان به همراه دارد و تصویر تازه‌ای از آنها به جهان ارائه می‌دهد. تصویری که در آن قوانین سختگیرانه طالبان در کنترل زندگی زنان افغان را کم‌رنگ نشان می‌دهد.

دکتر اکبری اشاره می‌کند: «خانواده من که هیچ همراه مردی نداشتند نمی‌توانستند از استانی به استان دیگر سفر کنند. ما در مورد ۵۰٪ از جمعیت کشور حرف می‌زنیم که از هر‌گونه حقی محروم هستند... ما از رژیم و حکومتی سخن می‌گوییم که تبعیض جنسی اعمال می‌کند».

«و البته این یک بحران انسانی است. خوشحالم که گردشگران می‌توانند به این کشور بروند و از فروشگاه‌ها و مغازه‌ها خرید کنند تا به مردم محلی کمک شود اما این موضوع به چه قیمتی انجام می‌شود؟ این کار عادی‌سازی رژیم طالبان در جهان است».

هنیی قبول دارد که پیش از دیدار از افغانستان در مورد برخورد طالبان با زنان و موقعیت زنان در این کشور دچار «عذاب وجدان» شده است.

او می‌گوید: «البته من مدافع سرسخت حقوق آنها هستم و این موضوع ذهنم را مشغول می‌کند اما به عنوان گردشگر باید به این کشور‌ها رفت و پای صحبت مردم آنجا نشست. ما نگرش‌های تحریف‌شده‌ای پیدا کرده‌ایم. من می‌خواهم با چشم‌های خودم ببینم. می‌خواهم خودم داوری کنم».

برد هم می‌گوید: «خوب است بگذاریم افراد نتیجه‌گیری‌های فردی خود را داشته باشند نه اینکه در شناخت زنان در افغانستان به پاسخ یکسان و کلیشه‌ای بسنده کنیم».

مارینا نوولی، استاد بازار‌یابی و گردشگری مدرسه بازرگانی دانشگاه ناتینگهام می‌گوید: «دیدگاه به غایت مثبتی که در شبکه‌های اجتماعی در مورد افغانستان منتشر می‌شود می‌تواند مشکل‌ساز شود».

او می‌گوید: «من در مورد هیجان ایجاد شده در مورد این مقصد گردشگری محتاط هستم. گروهی ممکن است تصویر ساده‌انگارانه‌ای از وضعیت موجود ارائه دهند».

«گاهی گردشگران می‌خواهند پیام مثبتی ارائه دهند اما این به معنای کتمان مشکلات موجود در این کشور نیست».

پروفسور نوولی، یکی از اعضای هیئت جهانی اخلاق گردشگری می‌گوید بایکوت کشور هم راه‌حل نیست.

«من فکر می‌کنم این هم مشکل‌ساز خواهد بود و باعث انزوای بیشتر این کشور‌ها می‌شود».

او در ادامه می‌گوید پرسشی که مطرح می‌شود این است که مرز کجاست، مقاصد گردشگری فراوانی در نیم‌کره شمالی وجود دارند که دولت‌های آنها مرتکب اعمال پرسش‌برانگیزی می‌شوند.

هرچند منافع احتمالی را هم باید در نظر گرفت. برای مثال او می‌گوید در عربستان سعودی شکوفایی صنعت گردشگری باعث بهبود و گسترش نقش زنان در عرصه اجتماعی شده است.

پروفسور نوولی می‌گوید: «من فکر می‌کنم گردشگری نیرویی برای صلح و تبادل فرهنگی است».

این منافع احتمالی پذیرش چنین وضعیتی را برای دکتر اکبری و خانواده و دوستانش در افغانستان آسان‌تر نمی‌کند.

او می‌گوید: «رنج‌ و درد‌های ما به این طریق سفید‌شویی می‌شود و با رنگ و لعاب فریب‌کارانه امنیت طالبانی پوشانده می‌شود».