Een bijstelling door een vergrootglas

Eerder deze week besprak ik twee zinnen uit de lezersrubriek in Trouw van 7 februari 2024, die maar liefst drie opmerkelijke zinnen bevatte. Dit is de derde. Een lezeres vraagt zich over de kabinetsformatie af: ‘Waarom wordt het belangrijkste struikelblok, de perikelen rondom onze rechtsstaat, niet meer genoemd?’

Ik denk niet dat je dit een taalfout moet noemen. Ik zou zelf ook kiezen voor het werkwoord ‘wordt’ en niet voor ‘worden’. Maar er zit een licht ongemakkelijke discrepantie tussen het enkelvoudige ‘struikelblok’ en het meervoudige ‘perikelen’. Het struikelblok wordt niet genoemd, en de perikelen worden niet genoemd. Wat is hier aan de hand?

Het zinsdeel ‘de perikelen rondom onze rechtsstaat’ is een zogeheten ‘bijstelling’. Dat is een bijvoeglijke bepaling bij een ander zinsdeel, die dat andere zinsdeel ook zou kunnen vervangen. Als ik zeg ‘Mijn broer, de beste kapper van Nederland, heeft een nieuwe hond’, dan zeg ik dat mijn broer een nieuwe hond heeft, maar ook dat de beste kapper van Nederland een nieuwe hond heeft.

Een klein oneffenheidje

In veel gevallen is het niet erg als de bijstelling in getal verschilt van het zinsdeel waar hij bij hoort. Je kunt gemakkelijk zeggen ‘Ik heb het over het belangrijkste struikelblok, de perikelen rondom onze rechtsstaat’. Immers, dan zeg je ‘Ik heb het over het belangrijkste struikelblok’, én ‘Ik heb het over de perikelen rondom onze rechtsstaat’.

In de lezerszin is het zinsdeel echter onderwerp, en dat moet congrueren met de persoonsvorm van de zin. Vervanging levert dan een andere persoonsvorm op: ‘Het belangrijkste struikelblok wordt niet genoemd’ en ‘De perikelen rondom onze rechtsstaat worden niet meer genoemd’.

In de taalkunde worden dit soort constructies ‘sloppy’ genoemd: ze worden niet fout gerekend, maar als je met een vergrootglas kijkt zit er een klein oneffenheidje in.

peter-arno.coppen@ru.nl