Elkaar via een app verklikken, is dat een goed idee?

Bewoners van het Zweedse Uppsala kunnen sinds kort wat bijverdienen door stadgenoten aan te geven als die verkeerd staan geparkeerd (op particulier beheerde parkeerterreinen). Via een app van het bedrijf Scout Park kun je een foto uploaden. Leidt de melding tot een boete, dan verdien je 9 euro. In New York kun je sinds 2018 vrachtwagens en bussen die geparkeerd staan met draaiende motor aangeven door een video te sturen. Je verdient een kwart van hun boetes.

Mag verklikken lonen? Ook bij een kleine overtreding als verkeerd parkeren? Moet je überhaupt willen dat burgers elkaar kunnen aangeven bij parkeerwachters of politie?

‘Het is een ontwikkeling die je breder ziet’

“Ik betreur deze ontwikkeling”, zegt Samuel Lee, docent migratietheologie aan de Vrije Universiteit Amsterdam en voorganger van een pinksterkerk. Hij is een nieuwe speler in het elftal, hij vervangt Avin Kunnekkadan. “Natuurlijk is het goed om de politie te bellen als je getuige bent van een misdrijf. Maar zulke meldingen moet je naar mijn mening echt beperken tot zware gevallen. Als iemand gevaar loopt, als er agressie of geweld in het spel is, of als je iemand met pistool ziet rondlopen op straat. Maar toch niet voor zoiets kleins als verkeerd parkeren?”

“Op zich lijkt het geen kwaad te kunnen. Maar dit soort verklik-apps doet iets met de onderlinge verhouding tussen burgers. Je creëert een systeem waarin iedereen de rol kan spelen van een parkeerwachter, politieagent of rechter. Maar dat zijn niet voor niets taken die we aan professionals hebben uitbesteed, aan neutrale derde partijen. Zodat we niet allemaal elkaars rechter worden.

“Het is een ontwikkeling die je breder ziet. Via X en andere sociale media kan iedereen elkaar veroordelen, ideeën en meningen uiten en informatie delen. Mensen kruipen ook steeds vaker bijvoorbeeld in de rol van journalisten – maar dan wel zonder hun professionaliteit. De grenzen tussen gewone burgers en professionals vervagen. Dat lijkt me schadelijk voor het samenleven.”

‘Sfeer waarin mensen zich niet meer veilig voelen’

Paul van Geest, hoogleraar kerkgeschiedenis in Tilburg en Rotterdam en lid van de Pauselijke Theologische Academie, is evenmin voorstander van dit soort apps: “Het initiatief lijkt me een typisch voorbeeld van een middel dat erger is dan de kwaal. Kijk, op zich is het prima dat een overheid initiatieven neemt of toestaat die chaos in het verkeer tegengaan, of die ervoor zorgen dat hulpdiensten in geval van nood niet belemmerd worden door slecht geparkeerde auto’s. Maar de praktijk die hiervoor nu in Zweden blijkt te zijn ontwikkeld, deed me denken aan voorbeelden uit de geschiedenis die buitengewoon verderfelijk uitpakten.”

“Zo heb je binnen de rooms-katholieke kerk een tijd gehad dat theologen elkaar anoniem konden aangeven. Die praktijk werd de ‘delatio’ genoemd en deed opgang aan het einde van de negentiende eeuw, toen de kerk erg gekant was tegen het modernisme en nieuwe ideeën en wetenschappelijke theorieën uit de kerk wilde weren. Om dat te bereiken, werd verklikken aangemoedigd.

“Een theoloog kon een ‘collega’ anoniem aanklagen bij kerkelijke overheden bij de minste of geringste verdenking dat die in colleges of geschriften een ‘nieuwe’ gedachte te berde bracht. Dat ging dan bijvoorbeeld over de zogenaamde historisch-kritische wetenschap, die onderzocht hoe de taal en de verhalen uit de Bijbel waren ontstaan. Daardoor werd volgens Rome twijfel gezaaid over het absolute waarheidsgehalte van de openbaring. Er ontstond in Rome zelfs een soort netwerk van anonieme aanklagers, waardoor niemand zich meer veilig voelde.

“Het behoeft niet veel verbeeldingskracht, denk ik, om in te zien dat ook de praktijk van het anoniem aanbrengen van foutparkeerders een sfeer schept waarin mensen zich niet meer veilig voelen. Dan krijg je in een land het tegendeel van een ‘geordende rust in welbevinden’, zoals Augustinus het zo mooi zegt als hij over het ideaal van een staat spreekt.”

‘Ook te maken met vragen rond privacy’

Lee: “De app draagt bij aan een cultuur waarin we de hele tijd op elkaar letten, maar dan op een louter negatieve en oppervlakkige manier. Een ‘verklikcultuur’. Waar is hier nog ruimte voor genade en vergeving, vraag ik me af? Je geeft iemand aan, zonder de context te kennen. Wie weet parkeerde iemand verkeerd uit noodzaak. Recent werd een familielid heel ziek en reed ik veel te hard naar het ziekenhuis – stel dat er een app was geweest waarmee iemand me had kunnen aangeven, die had niet geweten wat er aan de hand was.”

“Je hebt ook te maken met vragen rond privacy. Stel dat die beelden online komen, of in de media. Dan ben je in de beeldvorming al snel schuldig, ook als je later toch geen bekeuring of straf krijgt omdat je onschuldig blijkt. Als er eenmaal een stempel op je geplakt is en beelden van jou zijn online, dan is het heel moeilijk om dat nog kwijt te raken. Of stel je voor dat ik iets tegen jou heb en ik jou de hele tijd ga volgen zonder dat je het doorhebt, en zodra ik je op iets betrap ga filmen en via allerlei apps doorgeef aan de politie.”

‘Weinig ruimte voor elkaars fouten’

Van Geest: “Het anoniem aanklagen van foutparkeerders kan nog relatief onschuldig zijn, maar het hek kan snel van de dam zijn. Dan gaat dit dadelijk ook gebeuren bij bijvoorbeeld het deponeren van vuilnis. Er zou een beloning kunnen komen te staan op het anoniem controleren of de buren hun afval wel goed hebben gescheiden.”

“Foutparkeerders, de inhoud van vuilniszakken, de inhoud van je auto of tas: als het anoniem controleren en aanklagen van burgers aangemoedigd wordt of zelfs eerder regel dan uitzondering wordt, dan zullen verstikkende vormen van wantrouwen en achterdocht in een samenleving het gevolg zijn. Het achterliggende mensbeeld is er een waarin je uitgaat van het slechte in de ander, en waarin er weinig ruimte is voor elkaars fouten.”

Lee: “En de verklikker wordt er ook nog eens voor beloond! Dat heeft iets pervers. Dat creëert heilige boontjes die menen beter te zijn dan anderen en hen voortdurend op hun zonden wijzen. Zoals de religieuze leiders in het Nieuwe Testament ten tijde van Jezus, die een prostituee betrappen en dan publiekelijk stenigen. Daarover zei Jezus: ‘Wie zonder zonde is, werpe de eerste steen’.

“Hij zei ook: ‘oordeel niet, opdat jij niet geoordeeld wordt’. We hebben allemaal wel eens een keer de wet overtreden. Iedereen kan het weleens fout doen. Door zo’n app vermindert de tolerantie voor elkaars fouten. De app is een stap in de richting van een samenleving waarin we allemaal elkaars ‘big brother’ zijn en via onze telefoons bespieden.”

Correctie 19 april 2024. De passage over de financiering van Meld Misdaad Anoniem klopte niet in een eerdere versie van dit artikel. De tekst is daarom aangepast.