Pyn
Pyn is 'n ontstellende gevoel wat dikwels veroorsaak word deur intense of skadelike stimuli. Die Internasionale Vereniging vir die Studie van Pyn definieer pyn as " 'n onaangename sensoriese en emosionele ervaring wat verband hou met, of lyk soos dié wat verband hou met, werklike of potensiële weefselskade." In mediese diagnose word pyn as 'n simptoom van 'n onderliggende toestand beskou.
Pyn motiveer die individu om te onttrek van skadelike situasies, om 'n beskadigde liggaamsdeel te beskerm terwyl dit genees, en om soortgelyke ervarings in die toekoms te vermy. Die meeste pyn verdwyn sodra die skadelike stimulus verwyder is en die liggaam genees het, maar dit kan voortduur ten spyte van die verwydering van die stimulus en oënskynlike genesing van die liggaam. Soms ontstaan pyn in die afwesigheid van enige waarneembare stimulus, skade of siekte.
Pyn is die mees algemene rede vir konsultasie met dokters in die meeste ontwikkelde lande. Dit is 'n algemene simptoom in baie mediese toestande, en kan inmeng met 'n persoon se lewenskwaliteit en algemene funksionering. Eenvoudige pynmedikasie is nuttig in 20% tot 70% van gevalle. Sielkundige faktore soos sosiale ondersteuning, kognitiewe gedragsterapie en opgewondenheid of afleiding, kan pyn se intensiteit of onaangenaamheid beïnvloed.
In sommige debatte oor selfmoord of genadedood deur dokters is pyn as 'n argument gebruik om mense wat terminaal siek is toe te laat om hul lewens te beëindig.
Etimologie
[wysig | wysig bron]Die woord peyn, wat vir die eerste keer in 1297 in Engels gebruik is, kom van die Oud-Franse peine, op sy beurt van Latyn poena wat "straf" beteken; beteken ook "marteling, swaarkry en lyding" in Laat Latyn. Van Grieks is dit ποινή (poine), wat oor die algemeen "prys betaal of straf" beteken.
Belangrikheid van pyn
[wysig | wysig bron]Pyn is 'n sein van die liggaam om aan te dui dat iets verkeerd is, daarom is dit noodsaaklik om gesonde weefsel te handhaaf in enigiemand wat 'n normale lewe lei. Die afwesigheid van pyn, byvoorbeeld as gevolg van melaatsheid, kan lei tot permanente skade aan liggaamsdele omdat daar nie 'n voldoende reaksie op (dreigende) skade is nie, byvoorbeeld op 'n hand wat nie teruggetrek word wanneer 'n kookpan aangeraak word nie. Pynonderdrukking kan ook daardie effek hê. Mense wat daagliks pynstillers gebruik of wat onder hoë druk moet presteer, loop 'n ekstra hoë risiko van probleme as gevolg van chroniese oorlading. Voorbeeld: iemand wat gereeld pynstillers neem vir hoofpyn, besef nie dat hy daagliks sy knie oorlaai nie.
Onderskeiding gebaseer op duur
[wysig | wysig bron]Daar kan tussen akute pyn en chroniese pyn onderskei word. Akute pyn kom skielik voor en gaan relatief vinnig weg. Klinies word die limiet van ses maande gebruik.
Chroniese pyn word gedefinieer as pyn wat langer as ses maande duur en is dikwels moeilik tot baie moeilik om te behandel, omdat daar geen (meer) fisiese oorsaak is nie, of omdat die oorsaak nie verwyder kan word nie. Die oorblywende behandelingsmetodes is dan pynstillers, wat dikwels sleg help, of senuweebehandeling.
Die ervaring van pyn blyk dikwels baie verminder te word as die metodes suksesvol is. Pyn waarop 'n mens aandag vir 'n lang tyd fokus, kan egter erger word en kan die hele lewe oorneem. Pyn word ook sterker gevoel wanneer onderliggende vrese teenwoordig is, byvoorbeeld vir ernstige toestande.
Bronne
[wysig | wysig bron]- Bonica JJ. The management of pain. Philadelphia: Lea & Febiger, 1953:1533.
- Turk DC, Melzack R, eds. Handbook of pain assessment. New York: The Guilford Press, 1992:491.
- Ohnhaus EE, Adler R. Methodological problems in the measurement of pain: a comparison between the Verbal Rating Scale and the Visual Analogue Scale. Pain 1975;1:379–384.
- Gropen C, Sobral DC, Tosi DDT. Dor em Pacientes com Sequela de AVC. In: Gropen C, Khan P, eds. ACIDENTE VASCULAR CEREBRAL. As Bases Clínicas do Diagnóstico Neurofuncional e Tratamento de Reabilitação. Brasília: Medbook Press, 2008.
- Melzack R. The McGill Pain Questionnaire: major properties and scoring methods. Pain 1975;1:277–299.
- Chapman CR, Casey KL, Dubner R, et al. Pain measurement: an overview. Pain 1985;22:1–31.
