Formule Een

Formule Een
Land/Gebied	Internasionaal
Stigting	1950
Bestuurders	20
Buitebande	Pirelli
Huidige seisoen	2024 seisoen
Tuisblad	formule1.com
	Hierdie kas: sien • bespreking

Formule Een (amptelik FIA Formula One World Championship), dikwels afgekort tot F1 en ook bekend as Grand Prix-wedrenne, is die hoogste enkelsitplek (oopwiel) motorwedrenklas. Dit is 'n internasionale motorsport, wat jaarlikse wêreldbestuurders- en vervaardigerskampioenskappe insluit. Baie geesdriftiges beskou dit as die toppunt van motorwedrenne; dit is ook die duurste sport ter wêreld, met gemiddelde spanbegrotings in die orde van honderde miljoene VSA-dollar. Dit is gebaseer rondom 'n reeks wedrenne, bekend as grands prix, op pasgemaakte bane of afgebakende strate.

Die sport is tradisioneel in Europa gesentreer, wat ongetwyfeld nog steeds sy leiersmark is, maar wedrenne is ook al gehou in die Amerikas, Afrika, Asië en Australië. Nuwe wedrenne in Aboe Dhabi, Bahrein, Maleisië, China en Turkye het die sport se internasionale karakter en aansien verder versterk.

Die sport word beheer deur die FIA, Fédération Internationale de l'Automobile, wat op sy beurt hoofsaaklik bevorder en beheer word deur Bernie Ecclestone.

Geskiedenis

Juan Manuel Fangio tydens 'n *Old timer Grand Prix* in 1986.

Geskiedkundig het die Formule Eenreeks ontwikkel uit die voor-oorlogse Europese Grand Prix-motorwedrenne van die 1920's en die 1930's. Verskeie Europese wedrenorganisasies het die reëls neergelê vir 'n Wêreldkampioenskap voor die uitbreek van die Tweede Wêreldoorlog, maar weens die staking van wedrenne tydens die oorlog, is die bestuurderswêreldkampioenskap eers in 1950 geformaliseer; 'n kampioenskap vir vervaardigers het gevolg in 1958. Nie-kampioenskaps-Formule Een-wedrenne is vir baie jare die wêreld oor gehou, maar weens die toenemende kostes en dalende belangstelling is die laaste van hierdie wedrenne in die vroeë 1980's gestaak.

Giuseppe Farina het die eerste wêreldkampioenskapwedren gewen tydens die 1950 Britse Grand Prix te Silverstone, en het voortgegaan om die eerste wêreldkampioenskap in sy Alfa Romeo te wen, net 'n kortkoppie voor sy spanmaat Juan Manuel Fangio. Fangio het die titel in 1951 verower; Alberto Ascari het die volgende twee kampioenskappe verower in Ferrari-motors, maar Fangio het daarna vier opeenvolgende kampioenskappe gewen vanaf 1954 tot en met 1957. Alhoewel Stirling Moss gereeld met hom kon kompeteer, sal Fangio egter onthou word as die persoon wat Formule Een se eerste dekade oorheers het.

Die eerste groot tegnologiese ontwikkeling, Cooper se bekendstelling van midgemonteerde enjins, het ook in die 1950's geskied; Jack Brabham, die kampioen van 1959 en 1960 het die meerderwaardigheid van die nuwe ontwerp bewys. Dit het spoedig daartoe gelei dat die voorgemonteerde enjin permanent vervang is in F1-renmotors.

Die eerste Britse wêreldkampioen was Mike Hawthorn, wat in 'n Ferrari die titel in 1958 verower het; toe Colin Chapman F1 betree het as 'n onderstelontwerper en later as die stigter van Lotus, het die Britte die toneel vir die volgende dekade oorheers. Tussen Jim Clark, Jackie Stewart, Jack Brabham, Graham Hill en Denny Hulme het Britse spanne twaalf bestuurders- en vervaardigers-wêreldkampioenskappe verower tussen die jare 1962 en 1973.

In 1962 het die Lotusspan die Lotus 25 ingeskryf wat 'n aluminiumplaatonderstel (bekend as 'n skulpromp) eerder as die tradisionele buisonderstel gebruik het. Dit het later geblyk die grootste tegnologiese deurbraak te wees na die bekendstelling van die agtergemonteerde enjins.

In 1968 het Lotus borgskappe aan die sport bekend gestel deur die afdruk van 'n Goue Blaar (kenteken van die Imperial Tobacco maatskappy) op hulle motors te laat aanbring. Borgskappe het sedertdien by verre die grootste bron van inkomste vir die spanne geword. Sigaretvervaardigers was 'n groot bron van finansiering vir Formule Eenspanne, totdat hul advertensies weens tabakrook se gesondheidsgevare verban is.

Aerodinamiese drukkrag het stadig 'n al hoe belangriker rol in motorontwerp begin speel vandat die eerste drukvlerk in die laat 1960's ingespan is. In die laat 1970's het Lotus grondeffek-aerodinamika bekendgestel wat enorme afwaartse drukkrag toegevoeg het en sodoende die draaisnelhede dramaties verhoog het; maar tot Colin Chapman se misnoeë is dit summier verbied in 1983. 'n Suid-Afrikaner, Jody Scheckter, het in 1979 die kampioenskap in 'n Ferrari verower.

Die 1980's was die era van die turboaanjaer motors wat meer as 'n 1 000 perdekrag (750 kW) kon ontwikkel. Hierdie motors was en is steeds die kragtigste renbaanwedrenmotors van alle tye, maar om snelhede te beperk is brandstofkapasiteit en aanjaerdruk beperk, en uiteindelik is turboaanjaers finaal verbied in 1989.

Tydens die vroeë 1990's, het spanne begin om elektroniese bestuurshulpmiddele in te span soos onder meer kragstuur, traksiebeheer, en semi-outomatiese ratkaste. Sommige van die ontwikkelings is ontleen aan gewone motors van die tyd. Ander innoverings, soos die aktiewe onderstel het primêr op die resiesbaan ontwikkel en het later hulle pad na die vertoonlokale gevind. Die FIA het vanweë klagtes dat tegnologie die uitkoms van die wedrenne bepaal het, eerder as die bestuurder se vaardigheid, besluit om baie van die hulpmiddele te verbied in 1994.

Williams was die mees suksesvolle span in die vroeë tot middel-negentigs met Nigel Mansell, Alain Prost, Damon Hill en Jacques Villeneuve wat kampioenskappe met hulle Renault-aangedrewe Williamsmotors losgeslaan het, behalwe vir Michael Schumacher wat met 'n Benetton twee kampioenskappe in die tydperk gewen het. Toe Williams hulle Renault-enjins verloor het in 1998 het McLaren die toonaangewende span geword. Hulle het een vervaardigerskampioenskap gewen, terwyl hulle voorste jaer, Mika Häkkinen, twee wêreldbestuurderskampioenskappe behaal het. Michael Schumacher het vanaf 2000 die eerste dekade van die nuwe millennium oorheers met die Ferrarispan.

Slegs drie spanne domineer die kampioenskap al vanaf 1984, naamlik McLaren, Williams en Ferrari wat buiten twee, al die motors verskaf het vir die kampioene. 'n Direkte gevolg van die tegnologiese verbeteringe is dat die finansiële las soveel groter geword het en het dit bykans onmoontlik geword vir kleiner onafhanklike spanne om kompeterend en finansieel lewensvatbaar te bly. Verskeie spanne (onder andere Minardi, Prost en Arrows) moes al om hierdie rede aan die kompetisie onttrek.

Die motors

Moderne F1 motors is enkelsitplek, oopkajuit, oopwielrenmotors. Hulle moet deur die spanne self vervaardig word en deur 'n gespesifiseerde enjin (na gelang van die regulasies van daardie jaar) aangedryf word. Die beste enjins se kraglewering word hier om en by 900 perdekrag gereken by 19 000 opm. Ratkaste is hoofsaaklik 7-spoed en semi-outomaties (d.w.s. die bestuurder moet die ratveranderingsein aktiveer, die koppelaar, versnellerbeheer en verandering van die rat word egter alles elektronies beheer).

Die motors steun swaar op aerodinamika met die gebruik van groot voor- en agterdrukvlerke om ongeveer twee keer soveel drukkrag te skep as wat die motor weeg; dus kan 'n F1 motor teoreties maklik onderstebo of teen 'n steil helling ry. Die motors word van ultraliggewig koolstofvesel vervaardig en gebruik 'n uiters fyn verstelde brandstofmengsel wat baie soortgelyk is aan gewone petrol. Buitebande wat nie gegroef is nie ("slicks", behalwe vir reënbande) word gebruik, wat uit doelgemaakte verbindings vervaardig word vir maksimum klouvermoë, en wat 'n baie kort leeftyd het.

Enjins

'n Kragtige, betroubare enjin is onontbeerlik vir 'n renmotor se prestasie. Deur die geskiedenis het die enjinregulasies heelwat verander, soos hieronder aangedui:

Jaar	Enjinkapasiteit Turbo-aangejaag of atmosferies	Beperking/ enjintoere
1950–1951	4500 cc atmosferies of 1500 cc turbo-aangejaag	Geen
1952–1953	2000 cc atmosferies	Geen
1954–1960	2500 cc atmosferies of 750 cc turbo-aangejaag	Geen
1961–1965	1500 cc atmosferies	Geen
1966–1985	3000 cc atmosferies of 1500 cc turbo-aangejaag	Geen
1986–1987	1500 cc turbo-aangejaag	Geen
1988	3500 cc atmosferies of 1500 cc turbo-aangejaag	Geen
1989–1994	3500 cc atmosferies	Geen
1995–2000	3000 cc atmosferies	Geen
2000–2005	3000 cc atmosferies	V10
2006	2400 cc V8 of 3000 cc V10 atmosferies	V8 of V10 (beperk tot 16 800 opm)
2007–2008	2400 cc atmosferies	V8 (beperk tot 19 000 opm)
2009–2013	2400 cc atmosferies	V8 (beperk tot 18 000 opm)
2014-	1600 cc turbo-aangejaag	V6 (beperk tot 15 000 opm)

Wedrenne en strategie

'n Formule Een grand prix vind oor die tydperk van 'n naweek plaas en begin met vrye oefeninge op die Vrydag. Drie kwalifiserende rondtes vind plaas op die Saterdag, waartydens elke bestuurder aan 'n "vlieënde ronde"-tydtoets op 'n leë baan onderwerp word. Die eerste ronde bepaal die volgorde waarvolgens die renjaers die tweede en die finale sessie sal aandurf (Dit is dikwels voordelig om laaste te gaan aangesien die baan geneig is om vinniger te wees namate rubber neergelê word en daar is natuurlik ook die voordeel dat die mikpunt bekend is). Die derde rondte bepaal dan die wegspringvolgorde op die baan. Die reëls sedert die 2015 seisoen bepaal verder dat die span nie aan die motor (insluitende brandstofvlakke) mag verstel na die voltooiing van die finale kwalifiserende rondte en die aanvang van die wedren op die Sondag nie (Parc Fermè).

Elke span kan twee inskrywings maak en al was dit algemeen in die vroeë verlede vir motors om nie te kwalifiseer nie, is die kostes en risiko's vir die spanne te hoog en word kwalifisering nie meer gebruik om te bepaal of die motor mag deelneem al dan nie, slegs hul wegspringposisies.

Die wedren begin met 'n opwarmrondte ("parade lap") waarna die motors agter die wegspringblokke posisie inneem in die volgorde waarin hulle gekwalifiseer het. 'n Stelsel ligte bo-oor die baan word gebruik om die wegspring te beheer. Wedrenafstande is so om en by 300 kilometer en die wedren se tydsduur word beperk tot twee ure.

Punte word toegeken aan die top tien renjaers in elke resies en aan hul onderskeie vervaardigerspanne. Die wenner van die jaarlikse kampioenskap is die bestuurder (of dan die span in geval van die vervaardigerskampioenskap) met die meeste punte teen die einde van die seisoen.

Renjaers en vervaardigers

'n Uitstaande kenmerk van Formule Een is dat die spanne self die motors bou waarmee hulle deelneem, anders as die "spesifikasiereekse" soos die Indy Racing League en Nascarreekse in die VSA. Gevolglik is die terme "span" en "vervaardiger" uitruilbaar. Formule Een se 1950-intreeseisoen het agtien spanne gelok om deel te neem, maar vanweë die stygende kostes het heelparty vinnig uitgetree.

Ferrari is die enigste span uit die 1950 inskrywings wat nog steeds deelneem en sedert 2004 is daar slegs tien spanne, elk met twee inskrywings, op die inskrywingslys.

Die Duitse renjaer Michael Schumacher en die Brit Lewis Hamilton deel tans die rekord vir die meeste bestuurderskampioenskappe ooit gewen (sewe) en Ferrari hou die rekord vir die meeste vervaardigerskampioenskappe (veertien). Jochen Rindt is die enigste renjaer aan wie die kampioenskap na sy dood toegeken is.

Daar word aan elke motor 'n nommer toegeken. Voorheen het die vorige jaar se Wêreldbestuurderskampioen nommer 1 gekry. Nommer 13 word al sedert 1974 nie meer gebruik nie.

Grands Prix

Die aantal Grands Prixs wat in 'n seisoen plaasvind het oor die jare gevarieer. Slegs sewe wedrenne het in die eerste 1950 seisoen plaasgevind; oor die jare het die kalender meer as verdubbel in grootte. Die getal wedrenne na 1980 het min of meer konstant gebly rondom sestien tot sewentien, met die grootste aantal wedrenne in 2021 (22).

Ses van die oorspronklike sewe wedrenne het in Europa plaasgevind met die enigste nie-Europese wedren in Amerika Indianapolis 500, wat ondanks die poging om Amerikaanse deelnemers te lok, nie 'n sukses was nie. Die F1-kampioenskap het stadig uitgebrei na ander nie-Europese lande. Argentinië was die eerste Suid-Amerikaanse Grand Prix gasheer in 1953 en Morokko het die eerste Afrika Grand Prix aangebied in 1958. Asië (Japan, 1976) en Oseanië (Australië, 1985) het later ook gevolg. Die huidige 22 wedrenne is versprei oor die kontinente van Europa, Asië, Australië, Noord-Amerika en Suid-Amerika.

Tradisioneel bied elke nasie slegs 'n enkele grand prix aan wat dan die naam van die land dra. As 'n land egter meer as een wedren aanbied word daar ander name aan die wedrenne toegeken. Duitsland, Spanje en Brittanje het almal al voorheen twee wedrenne aangebied wat dan bekend gestaan het as die Europese Grand Prix.

Die grand prixs, waarvan sommige 'n langer geskiedenis het as die Formule Een Wêreldkampioenskap, word nie altyd elke jaar op dieselfde baan gehou nie. Die Britse Grand Prix, het byvoorbeeld gewissel tussen Brands Hatch en Silverstone tussen 1963 en 1986. Die enigste wedren wat in al die kampioenskapseisoene se kalenders voorkom is die Italiaanse Grand Prix wat elke jaar op Monza plaasgevind het behalwe in 1980 toe dit in Imola plaasgevind het. Van 1981 tot 2006 staan die Imola-wedren as die San Marino Grand Prix bekend.

Renbane

Die meeste renbane in gebruik vandag is spesifiek vir die kompetisie gebou. Daar is drie straatrenbane, die Circuit de Monaco wat vir die Monaco Grand Prix gebruik word, die Marinabaai Straatbaan en die Bakoe-straatrenbaan in Azerbeidjan. Van die ander bane is ook geheel of deels op publieke paaie uitgelê, soos byvoorbeeld die bane van Spa-Francorchamps of Montréal. Die glansrykheid van die Monaco GP bly een van die belangrikste redes waarom die baan steeds in gebruik is al voldoen die baan strenggesproke nie aan die veiligheidsvereistes wat op ander bane van toepassing gemaak word nie. Die voormalige wêreldkampioen Nelson Piquet het in sy bekende kommentaar gesê dat om in Monaco te jaag dieselfde is as om met 'n helikopter in jou sitkamer rond te vlieg.

Na die dood van Ayrton Senna en Roland Ratzenberger gedurende die 1994 seisoen het die FIA hoër veiligheidstandaarde vereis; moderne Formule Eenbane bevat afloopareas en bandversperrings om die gevaar van beserings tydens ongelukke te voorkom.

'n Tipiese baan bevat normaalweg 'n strook reguit pad waar die wenstreep en wegspringblokke is. Die kuipe, waar die bestuurders stop vir brandstof en om bande te ruil gedurende die wedren en waar die spanne aan die motors werk voor die aanvang van die resies, is normaalweg reg langs die wegspringblokke geplaas. Die uitleg van die bane varieer baie, en van die draaie op sommige bane het al groot bekendheid verwerf, soos die hoë-snelheid Eau Rouge by Spa-Francorchamps. Die bane wat tans op die kalender is in 2017, tesame met die jaar van hul eerste gebruik, is soos volg:

Albert Park Staatrenbaan, Melbourne, Australië - 1996
Shanghai Internasionale Renbaan, Shanghai, China - 2004
Bahrein Internasionale Renbaan, Sakhir, Bahrein - 2004
Sochi Autodrom, Sotsji, Rusland - 2014
Barcelona-Catalunya-renbaan, Barcelona, Spanje - 1991
Monaco-renbaan, Monaco - 1950
Gilles Villeneuve-renbaan, Montreal, Kanada - 1978
Bakoe-straatrenbaan, Bakoe, Azerbeidjan - 2016
Red Bull Ring, Spielberg, Oostenryk - (1997 - 2003)/2014
Silverstone-renbaan, Silverstone, Groot-Brittanje - 1950
Hungaroring, Budapest, Hongarye - 1986
Spa-Francorchamps, Stavelot, België - 1984
Monza, Milaan, Italië - 1950
Marinabaai Straatbaan, Singapoer - 2008
Suzuka Internasionale Renbaan, Suzuka, Japan - 1987
Circuit of the Americas, Austin, Texas - 2012
Autódromo Hermanos Rodríguez, Meksikostad, Meksiko - (1986 - 1992) en weer sedert 2015
Interlagos, São Paulo, Brasilië - 1990
Yas Marina-renbaan, Aboe Dhabi - 2009
Zandvoort-renbaan, Nederland - 1952 tot 1985, en weer sedert 2021

Ander bane wat ook F1-renne aangebied het in die verlede, maar verwyder is, tesame met die datum van hul laaste wedren is soos volg:

Watkins Glen, VSA - 5 Oktober 1980
Kyalami Grand Prix-renbaan, Midrand, Suid-Afrika - 14 Maart 1993
Estoril-renbaan, Estoril, Portugal - 22 September 1996
Jerez-renbaan, Jerez de la Frontera, Spanje - 26 Oktober 1997
Nevers Magny-Cours-renbaan, Nevers, Frankryk - 22 Junie 2008
Fuji Speedway, Mount Fuji, Japan - 12 Oktober 2008
Istanbul Park-renbaan, Istanboel, Turkye - 10 Oktober 2021
Valencia Straatbaan, Valencia, Spanje - 24 Junie 2012
Nürburgring, Nuremburg, Duitsland - 7 Julie 2013 (GP van Eifel is eenmalig hier gehou op 11 Oktober 2020)
Korea Internasionale Renbaan, Yeongam, Korea - 6 Oktober 2013
Buddh Internasionale Renbaan, New Delhi, Indië - 27 Oktober 2013
Sepang Internasionale Renbaan, Kuala Lumpur, Maleisië - 1999 tot 1 Oktober 2017

Mense

Formule Een is al die sepie van die sportwêreld genoem: Die eksotiese plekke, groot bedrae geld en bekende gesigte betrokke by die "F1 sirkus" verleen aan die sport 'n aura van glans wat afwesig is by baie ander sportsoorte. Onder die bekendste name in F1-geskiedenis tel die volgende:

Bernie Ecclestone, die miljardêr president van Formule Een bestuur, alombekend as die "F1 Supremo".
Max Mosley en Jean Marie Balestre, voormalige presidente van die Fédération Internationale de l'Automobile.
Jean Todt, voormalige Scuderia Ferrari-spanhoof en huidige president van die FIA.
Flavio Briatore, destydse Renault spanhoof.
Sir Frank Williams en Ron Dennis, voormalige eienaars van die Williams- en McLarenspanne.
Peter Sauber, Eddie Jordan en Paul Stoddart, respektiewelik die eienaars van Sauber, Jordan en Minardi.
Michael Schumacher, sewe keer wêreldkampioen, 2de suksesvolste F1-renjaer in die geskiedenis asook op 'n stadium die hoogsbetaalde sportman ter wêreld.
Fernando Alonso, 2005, 2006 wêreldkampioen, wat van 2002 tot 2006 vir Renault gejaag het.
Ayrton Senna, voormalige renjaer en drie keer wêreldkampioen; Brasiliaanse nasionale held wat gesterf het na 'n hoëspoedongeluk by Imola in 1994. Daar word dikwels na hom verwys as die "Late great Ayrton Senna".
Niki Lauda, Alain Prost en Jackie Stewart, almal wêreldkampioene.
Juan Manuel Fangio, voormalige renjaer en vyfmalige wêreldkampioen.
Stirling Moss, voormalige renjaer en algemeen beskou as die beste renjaer wat nooit die wêreldkampioenskap gewen het nie.
Colin Chapman, Lotus-stigter; het 'n rewolusie in renmotorontwerp ontketen, en gesterf te midde van die DeLoreanskandaal.
Jody Scheckter, Suid-Afrikaansgebore F1-wêreldkampioen in 1979.

Sien ook

Eksterne skakels

Formula1.com — Amptelike webwerf; kalender, statistieke, volledige uitslae van wedrenne sedert 1950, lewendige tydhou tydens GP's en nuus
Huidige reëls Geargiveer 2 Mei 2006 op Wayback Machine op die webwerf
GrandPrix.com — F1-nuus en 'n Grand Prix Ensiklopedie.
Fun-1 Geargiveer 27 September 2004 op Wayback Machine — Daaglikse satiriese kommentaar oor Formule Een nuus.
ITV.com/f1 — Nuus, foto's en kommentaar van ITV, F1 se Britse kommentators; ook van Matt Bishop en F1 Racing-tydskrif.
Ab 2010 soll die Formel 1 mit Hybridantrieben fahren Geargiveer 18 Junie 2008 op Wayback Machine (de)
The big green elephant in the corner (en)
Toyota prepare for hybrid F1 — F1 blog from F1Fanatic (en)