Kernoorlog
'n Kernoorlog of atoomoorlog is 'n oorlog waarin die strydende partye mekaar met kernwapens aanval. So 'n oorlog het nog nooit plaasgevind nie, maar die moontlikheid daarvan het 'n groot invloed op internasionale politiek. Omdat kernwapens so kragtig is, sal 'n kernoorlog tot grootskaalse en wêreldwye vernietiging lei.
Die eerste kernbomme is tydens die Tweede Wêreldoorlog ontwikkel en deur die Verenigde State van Amerika gebruik om Japan tot oorgawe te dwing. Twee bomme is hiervoor ingespan, een op Hirosjima en een op Nagasaki. Tot hede is dit die enigste kernwapens wat in oorlogstyd gebruik is. Die Verenigde State het eerste die tegnologie vir kernwapens ontwikkel, maar enkele jare later het die Sowjetunie ook kernwapens gehad.
Tydens die Koue Oorlog was die VSA en Sowjetunie in vyandighede teen mekaar gewikkel. Beide partye het oor talle kernwapens beskik, maar nie een van die partye het kernwapens direk teen die ander land, of teen die ander land se bondgenote, gebruik nie. Beide lande kon totaal deur die ander land se bomme vernietig word. As een party dit sou waag om kernwapens af te vuur, sou die ander party dieselfde kon doen. Hierdie situasie het as die "balans van terreur" of "wedersyds gewaarborgde vernietiging" bekend gestaan. As gevolg hiervan is die konflik mettertyd beëindig en het die twee supermoondhede 'n Derde Wêreldoorlog vermy.
Sedert die beëindiging van die kommunistiese bewind in Rusland en Oos-Europa het die spanning tussen Amerika en Rusland begin verlig en het oorlog minder waarskynlik begin raak. Vandag is die proliferasie van kernwapens die grootste bekommernis. Lande oor die wêreld wat reeds hulle eie kernbomme het is Brittanje, Frankryk, China, Israel, Indië, Pakistan en Noord-Korea. Soos nuwe tegnologie goedkoper word en makliker verkry kan word, word gevrees dat lande met onstabiele regerings hulle hande op kernwapens sal kan lê. Die moontlikheid bestaan ook dat terroriste in die toekoms kernwapens sal kan bekom of dit self sal kan bou.
Ontwikkeling van kernwapens
[wysig | wysig bron]In 1939 was dit al bekend dat neutrone vrygestel word wanneer die kern van 'n uraanatoom gekloof word en dat die verskynsel gepaard gaan met die vrystelling van groot hoeveelhede energie. Uit vrees dat Duitsland eerste 'n kernwapen sou vervaardig, het die VSA teen die einde van 1939 op groot skaal begin eksperimenteer met die oog op die ontwikkeling van 'n kernwapen.
Eksperimente aan die Universiteit van Columbia in New York het aan die lig gebring dat die isotoop uraan-235 kloofbaar is. Voorts is vasgestel dat uraan-235 slegs 79 g van elke 1 000g uraan uitmaak en dat die res tot 'n isotoop met die massagetal 238 behoort. Daar is onmiddellik begin met eksperimente om metodes te vind waardeur uraan-235 van uraan-238 (wat nie gekloof kan word nie) te skei. Intussen is ook vasgestel dat die element 93 (neptunium) omgesit kan word in element 94, plutonium, en dat een van sy isotope met die massagetal 239, selfs vinniger as uraan-235 gekloof kan word.
Die navorsers was nou bewus daarvan dat die kern van 'n uraanisotoop na die opneem van ʼn neutron in twee min of meer ewe groot dele opbreek en dat die klowing met groot snelhede plaasvind en enorme hoeveelhede energie laat vrykom. Hulle het vermoed dat twee of drie neutrone tydens die reaksie vrygestel word, wat op hulle beurt verdere klowing van uraanatome kon veroorsaak. Eers op 2 Desember 1942 is onomstootlik bewys dat die klowing van uraanisotope 'n kettingreaksie tot gevolg het, wat noodsaaklik is om voldoende energie vry te stel sodat 'n ontploffing kan plaasvind. Die volgende probleem waarmee die navorsers te kampe gehad het, was om 'n doeltreffende metode te vind om die versameling plofbare materiaal (uraan-235 of plutonium-239) met neutrone te bombardeer sodat 'n kernreaksie kon plaasvind. Aanvanklik is op die eksplosiewe metode besluit: die plofstof (byvoorbeeld uraan-235) sou van ʼn sentrale "lont" (plutonium-239) af met neutrone gebombardeer word.
Die metode was nie doeltreffend genoeg nie omdat die plofstof te gou versprei het en al die kerne nie gebombardeer kon word nie. In plaas daarvan is besluit om 'n implosiewe metode te gebruik. Dit sou beteken dat die plofstof in ʼn sentrale posisie en die lont rondom geplaas sou word. By ontbranding het die plotselinge samedrukking so 'n vermindering in volume meegebring dat die kloofbare materiaal oorkritiek geraak het en 'n ontploffing veroorsaak is. Dit het langer as 'n jaar geneem (sedert vroeg in 1943 tot Julie 1944) voordat die metode in die praktyk toegepas kon word. Intussen is ook probleme ondervind met die vervaardiging van genoeg suiwer uraan-235. Vroeg in 1945 het die Amerikaners besef dat hulle eers teen Augustus genoeg uraan-235 sou hê vir die vervaardiging van ʼn atoombom maar teen Julie sou genoeg plutonium-239 beskikbaar wees om 'n implosiewe wapen te toets. Die toetsontploffing is op 16 Julie 1945 uitgevoer, die Trinity-kernwapentoets, en dit het alle verwagtinge oortref.
Teen die tyd was die stryd teen Duitsland reeds feitlik gewonne en daar is besluit om die wapen te gebruik om Japan tot oorgawe te dwing. Die eerste kernbom wat gebruik is, het 'n plofkrag van byna 20 kiloton gehad, gelykstaande met 20 000 ton konvensionele plofstof (trinitrotolueen (TNT)). Die bom het op 6 Augustus 1945 op 'n hoogte van ongeveer 550 m bo die stad Hirosjima ontplof. Drie dae daarna is 'n tweede bom op die stad Nagasaki gegooi en Japan het hom die volgende dag oorgegee. Albei ontploffings het 'n vuurbal veroorsaak wat binne enkele sekondes 'n reusagtige paddastoelwolk van radioaktiewe stof gevorm het. Die hitte wat die ontploffing veroorsaak het, was so intens dat die daksinkplate tot 500 m van waar die ontploffing plaasgevind het, gesmelt het. Daar is uiteenlopende ramings oor die sterftesyfer van die twee ontploffings. Daar word egter algemeen aanvaar dat minstens 78 000 mense in Hirosjima gesterf het en 84 000 beseer is.
In Nagasaki het 27 000 mense gesterf terwyl 41 000 beseer is. Die materiële skade kon nie bepaal word nie, maar in Hirosjima alleen is 60 000 huise heeltemal of gedeeltelik verwoes. In die jare na die Tweede Wêreldoorlog het ʼn kernwapenwedloop begin. Aanvanklik was net die VSA en die Sowjetunie daarby betrokke, maar later het Frankryk, Brittanje, Indië en die Volksrepubliek China ook kernbomme begin vervaardig. Die plofkrag van kernbomme is steeds verhoog en nuwe metodes is ontwikkel om kernwapens na die teiken te vervoer. Aanvanklik is net bomwerpers gebruik, maar vandag kan bomme met behulp van interkontinentale missiele oor groot afstande gewerp word.
Die kernwapenwedloop het in die vyftiger-en sestigerjare ʼn verdere ontwikkeling ondergaan toe die groot moondhede daarin geslaag het om 'n waterstofbom (H-bom) te vervaardig. Die VSA het eers die H-bom vervaardig (1952) en is gevolg deur die Sowjetunie (1953), Brittanje (1957), die Volksrepubliek China (1967), Frankryk (1968) en Indië (1974). Die plofkrag van ʼn waterstofbom is baie groter as die van 'n atoombom. Die vermoë van ʼn kernbom word gewoonlik uitgedruk in megaton (1 megaton=1 800 kiloton= 1 miljoen ton konvensionele plofstof). Waar die verwoestingskrag van ʼn atoombom berus op die vrystelling van energie deur die klowing van atoomkerne, berus die werking van 'n waterstofbom op die vrystelling van energie deur die fusie (samesmelting) van swaarwaterstofkerne (deuterone) tot heliumkerne. Dit is 'n baie gekompliseerde proses wat net by hoë temperature kan plaasvind.
Die temperatuur kan verkry word deur middel van die ontploffing van 'n atoombom, en ʼn waterstofbom word dus deur middel van 'n atoombom ontsteek. Die omsetting van waterstofkerne in heliumkerne is nie 'n kettingreaksie nie, en daar is dus nie sprake van die oorskryding van 'n kritieke grootte (superkritieke toestand) soos by die atoombom nie. Dit beteken dat dit moontlik is om waterstofbomme te vervaardig wat baie meer verwoestend werk as atoombomme. Die swaarste waterstofbom wat nog laat ontplof is (bo Nova Zembla), het 'n plofkrag van 50 megaton gehad. By 'n soortgelyke ontploffing kan die bom tot op 'n afstand van 30 km verwoesting saai, terwyl dit tot op 'n afstand van 50 km skade kan aanrig. Daar word tussen taktiese en strategiese kernwapens onderskei. Vir taktiese doeleindes word die ligte atoombom, die atoomgranaat en projektiele wat met kernkoppe toegerus is, gebruik. Onder die strategiese kernwapens ressorteer swaar atoombomme, die waterstofbomme en missiele wat van kernkoppe voorsien is en 'n groot trefafstand het.
Uitwerking
[wysig | wysig bron]Die werking van 'n kernwapenontploffing verskil in baie opsigte van die van 'n konvensionele wapen. Nie net is die plofkrag sterker nie, maar baie spesifieke verskynsels kom voor, soos 'n skokgolf, hittestraling en radioaktiwiteit. Die skokgolf en hittestraling tree slegs direk na die ontploffing in en gaan gepaard met 'n harde dreuning en helder ligflitse.
Die radioaktiwiteit het egter ʼn langer en doeltreffender uitwerking. Die verhoogde samepersing van lug, wat met die ontploffing gepaard gaan, veroorsaak eerstens 'n hamereffek (‘n kragtige skokgolf), waarna die meesleureffek groot verwoesting saai. Die uitwerking van radioaktiwiteit kan direk of indirek wees. In die eerste plek veroorsaak dit stralingswonde en in die tweede plek stralingsiektes. Dit is bekend dat die straling byvoorbeeld lei tot steriliteit en misvormde babas.
Die uitwerking wat 'n kernwapen het, hang af van die hoogte waarop die ontploffing plaasvind. Indien dit op so 'n hoogte ontplof dat die vuurbal nie die grond bereik nie, is dit ʼn lugontploffing. Met so 'n ontploffing is daar gewoonlik min of geen atoomneerslag - radioaktiewe stof in die onmiddellike omgewing nie. Wanneer die vuurbal die grond raak, is daar egter wei 'n atoomneerslag (maaiveldontploffing). Wanneer ʼn kernwapen ondergronds ontplof, doen soortgelyke verskynsels hulle voor.
Die vuurbal ontstaan egter in die grond en veroorsaak 'n geweldig groot krater. Oor die algemeen is daar geen atoomneerslag tydens ʼn ondergrondse ontploffing nie, maar die grond word wel radioaktief.
Die gevolge van 'n kernontploffing
[wysig | wysig bron]Afgesien daarvan dat 'n kernontploffing onmiddellike verwoesting saai, kan die uitwerking van ʼn radioaktiewe atoomneerslag jare na die ontploffing steeds ellende veroorsaak. Navorsing wat in die VSA gedoen is, het aan die lig gebring dat 'n kernoorlog tussen byvoorbeeld die Sowjetunie en die VSA verreikende gevolge vir die hele wêreld sal inhou. Indien landbougebiede en nywerhede in die VSA tydens 'n kernoorlog verwoes word, sal groot dele van die wêreld wat voedsel en masjinerie uit die VSA invoer en daarvan afhanklik is, daaronder ly.
Produkte soos insektedoders, kunsmis, saad, brandstof en landboumasjinerie wat uit die VSA ingevoer word, sal nie meer beskikbaar wees nie en die landbou in ander lande sal tot stilstand kom. Aan die ander kant is daar weer lande wat op hulle beurt ekonomies afhanklik is van die VSA omdat 'n groot hoeveelheid van hulle produkte daarheen uitgevoer word. Hulle sal hul produksie gevolglik moet verminder, wat miljoene onskuldige mense werkloos kan laat. 'n Atoomneerslag kan jare in die atmosfeer bly en byvoorbeeld die osoonlaag om die aarde verdun, wat meer ultravioletstrale van die son sal deurlaat. Daar sal ook ʼn vermindering wees in die lig en hitte wat die aarde bereik en dit kan ʼn gemiddelde daling van 1 °C in die temperatuur meebring. Die aanwesigheid van radioaktiewe stof in die atmosfeer kan genetiese veranderinge in die plantlewe, die seelewe, diere en die mens veroorsaak.
Kernoorlog in populêre kultuur
[wysig | wysig bron]Sedert die einde van die Tweede Wêreldoorlog het skrywers, rolprentmakers en kunstenaars verskeie fiksiewerke geskep wat 'n kernoorlog en die gevolge daarvan uitbeeld. Meeste van hulle vereenselwig dit met wydverspreide dood en verwoesting in 'n donker post-apokaliptiese wêreld waar 'n paar oorlewendes sukkel om sonder krag, medisyne of kos te oorleef. Sommige wys hoe die beskawing verval, primitiewe samelewings ontwikkel en die goeie ou dae vinnig vergete raak.
Verwysings
[wysig | wysig bron]- Wêreldspektrum, 1982, ISBN 0908409559 band
Eksterne skakels
[wysig | wysig bron]
Wikimedia Commons het meer media in die kategorie Kernoorlog.
