Alemanya
|
Iste articlo ye en proceso de cambio enta la ortografía oficial de Biquipedia (la Ortografía de l'aragonés de l'Academia Aragonesa d'a Luenga). Puez aduyar a completar este proceso revisando l'articlo, fendo-ie los cambios ortograficos necesarios y sacando dimpués ista plantilla. |
A Republica Federal d'Alemanya (en alemán Bundesrepublik Deutschland, [ˈbʊndəsʁepʊˌbliːk ˈdɔʏ̯tʃland]), conoixida simplament como Alemanya, ye un estau d'Europa Central que muga a lo norte con Dinamarca, a mar d'o Norte y a mar Baltica; a l'este con Polonia y la Republica Checa; a lo sud con Austria y Suiza; y a l'ueste con Francia, Luxemburgo, Belchica y los Países Baixos.
Alemanya s'estendilla dende as alteras montanyas d'os Alpes (a tuca mas elevata ye o Zugspitze con 2.962 m d'altaria) en o sud, dica as costas d'a mar d'o Norte y d'a mar Baltica. Por meyo, s'estendillan as tierras alteras, bosquizas, d'Alemanya central y as tierras baixas d'Alemanya d'o norte (o punto mas baixo ye Neuendorfer/Wilstermarsch, con -3,54 m), travesatas per beluns d'os mayors ríos d'Europa, como o río Elba, o Rin, y lo Danubio.
A suya población ye de 80.767.000 habitants, en una superficie de 357.340,08 km² y una densidat de población de 226 hab/km² (2013).
Mientres a mas gran parti d'a suya historia, Alemanya estió un termin cheografico emplegau ta designar un aria ocupata por diversos estaus. Se convirtió en un estau unito en un periodo de 74 anyadas (1871-1945), pero dimpués d'a Segunda Guerra Mundial tornó a dividir-se en a Republica Federal d'Alemanya (RFA —BRD—, conoixita como Alemanya Occidental) y a Republica Democratica Alemana (RDA —DDR—, conoixita como Alemanya Oriental). O 3 d'octubre de 1990, a RDA y a RFA se reunificoron, asinas que Alemanya tornó a estar una nación unita. Berlín ye a suya capital (dende a reunificación d'Alemanya) y a ciudat mas important d'o país. Tamién tienen mas d'un millón d'habitants as ciudaz d'Hamburgo y Munich.
Politicament, l'actual Alemanya ye una republica federal parlamentaria, estando l'actual canceller Olaf Scholz, y l'actual president Frank-Walter Steinmeier.
A Republica Federal d'Alemanya en l'actualidat ye una potencia economica, miembro d'as Nacions Unidas, a OTAN, y d'o G-8. Alemanya ye a tercera economia mas gran en termins de producto interior bruto nominal, y o esportador mas gran y o segundo importador mas gran de biens. A suya moneda nacional ye l'euro, que substituyó a o marco alemán.
Toponimia
[editar | modificar o codigo]Debito a la localización cheografica d'Alemanya en o centro d'Europa y a suya historia como rechión no unificata y habitata por destintas tribus y mas tardi por cuantos chicoz estaus, o nombre d'Alemanya ha pasau a las destintas luengas d'una u atra forma. En cheneral son tres as formas ta o nombre d'o Estau en as destintas luengas d'o mundo:
- De l'alto alemán antigo diutisc. D'aquí se deriva lo nombre en alemán moderno, Deutschland.
- D'o latín Germania. D'o que se deriva, por eixemplo, lo nombre en anglés, Germany.
- D'o nombre d'a tribu d'os alamans. D'aquí se deriva o toponimo aragonés, Alemanya.
O nombre d'a tribu d'os alamans proviene d'o protochermanico Alamanniz que puet tener dos significaus d'a derivación d'o prefixo Al-. Si Al- significa "toz", allora o nombre significa "toz os hombres", una alusión a lo feito de que a tribu yera una confederación de cuantos grupos. Si Al-, d'atra man, proviene d'o latín alius, "atros" u "os atros", allora o nombre significa "foranos" u "hombres estranchers".
Cheografía fisica
[editar | modificar o codigo]
Alemanya ye o seteno país mas gran en superficie d'Europa, y o cuatreno d'a Unión Europea. O territorio d'Alemanya tien una superficie total de 357.021 km², d'os cualos 349.223 km² son superficie terrestre y 7.798 son lacos, ríos y atras masas d'augua; i destacan o Laco de Gostanza y o Müritz. O punto mas alto se troba en os Alpes, o Zugspitze, de 2.962 m. O territorio ye trescruzau por beluns d'os ríos mas grans d'Europa como lo Rin, o Danubio y l'Elba. A mayor parti d'os ríos d'Alemanya corren enta o norueste y desembocan en a Mar d'o Norte, excepto lo Danubio, que fluye enta l'este. D'atra man, o río mas importat ye o Rin. Naixe a lo centro-este de Suiza y fluye enta l'ueste por meyo d'o Laco de Gostanza (Bodensee) y dimpués enta o norte dica la Mar d'o Norte.
Debito a la suya localización, Alemanya tien mugas con mas estaus europeus que no pas atro estau d'o continent. Muga a lo norte con Dinamarca, a l'este con Polonia y a Republica Checa, a lo sud con Austria y Suiza y a l'ueste con Francia, Luxemburgo, Belchica y os Países Baixos.
Clima
[editar | modificar o codigo]A mayor parti d'Alemanya tien un clima templau; i predomina l'aire humedo d'occident. O clima ye moderau gracias a la Corrient Noratlantica, a sección norte d'a Corrient d'o Golfo. Ista corrient d'augua calienta la Mar d'o Nord. Por tanto, lo clima d'o norueste ye oceanico. A precipitación ye mayor mientres os veranos en ista zona; os hibiernos son mas calorosos que no pas en atras rechions alemanas y os veranos son frescos. A l'este, o clima ye mas continental; os hibiernos pueden estar muit fredos y os veranos muit calorosos. O centro y o sud son arias de transición, variando os suyos climas de moderadament oceanico a continental.
A temperatura meya anyal, basada en o periodo normal 1961-1990, ye una meya nacional de 8,2 °C, as temperaturas meyas mensuals meyas se troban entre −0,5 °C en chinero y 16,9 °C en chulio. A precipitación meya anyal ye de 789 mm. A cantidat meya mensual de precipitación ye entre 49 mm en febrero y 85 mm en chunio.
A temperatura mas baixa reconoixida oficialment medida en Alemanya estió de -37,8 °C; se rechistró en Wolnzach en 1929. A temperatura mas alta dica hue estió de 42,6 °C y s'aconsiguió o 25 de chulio de 2019 en Lingen (Ems). Manimenos, ista lectura tien contraversia.
Historia
[editar | modificar o codigo]Imperio Alemán (1871-1918)
[editar | modificar o codigo]- Articlo prencipal: Imperio Alemán
O Estau conoixiu hue como Alemanya fue reunificau como estau-nación en l'anyo 1871, con a creyación de l'Imperio Alemán, a on o Reino de Prusia yera o miembro mas gran.
O 28 de chunio de 1914 un terrorista serbio de Bosnia-Herzegovina fa un atentau en Sarajevo en o que muere o prencipe hereu de l'Imperio Austrohongaro, estando o principio d'un conflicto que encomienzó a primera Guerra Mundial. O Imperio Alemán fa parti d'as Potencias Centrals que estioron derrotadas en un d'os conflictos mas sangrientos d'a historia. L' 11 de noviembre bi ha un armisticio con Alemanya, a suya dureza ye citada a sobén como uns d'os factors que facioron que o nazismo s'hese estendillau por o país antís d'a Segunda Guerra Mundial.
A Republica de Weimar
[editar | modificar o codigo]
Dimpués d'a redota de l'Imperio Alemán en a Primera Guerra Mundial se reunió en a ciudat de Weimar l'Asamblea Nacional de Weimar, ta elaborar una nueva Constitución pa Alemanya, a dita Constitución de Weimar, que fue aprebata o 31 de chulio de 1919 y dentró en vigor o l'11 d'agosto d'ixa mesma anyada dimpués d'estar sinyata por o primer president, Friedrich Ebert. Se conoixe a o rechimen politico que establió ista Constitución con o nombre d'a ciudat a on se i reunió l'Asamblea, ye decir, Republica de Weimar.
A Republica de Weimar estió o primer rechimen democratico d'a historia d'Alemanya, encara que mientres a suya existencia bi habió muitas tensions y luitas politicas prevocatas por a extrema dreita, plegando a una situación grieu como consecuencia d'a Gran Depresión. Cuan plegó a o poder Adolf Hitler o 30 de chinero de 1933, no abolió legalment a vichencia d'a Constitución, encara que s'apreboron mesuras que de facto facioron desapareixer a democracia en o país, establindo-ie una dictadura que se conoixe con o nombre de Tercer Reich. Legalment, a Constitución de Weimar no s'abolió dica rematar a Segunda Guerra Mundial.
O nazismo y a Segunda Guerra Mundial
[editar | modificar o codigo]Dimpués d'a Primera Guerra Mundial, o resentimiento alemán por as condicions que s'imposoron a o país en o Tractau de Versailles, amás d'a crisi economica (crack de 1929) facioron posible que o Nationalsozialistische Deutsche Arbeiterpartei d'Adolf Hitler plegase ta o poder en 1933, proclamando o dito Tercer Reich, rematando asinas con o periodo democratico que estió a Republica de Weimar y establindo una dictadura basata en o nazismo. Hitler portó a o país enta una militarización y una espansión territorial a costa d'os suyos países vecins, anulando parcialment as clausulas d'o Tractau de Versailles, encara que ista politica remató en una guerra ubierta contra as atras nacions. Antiparte, o rechimen politico nazi fació importants crimens de guerra y crimens contra a Humanidat.
L'1 de setiembre de 1939, a Wehrmacht alemana invadió Polonia, prencipiando asinas a Segunda Guerra Mundial, dica 1945. En os primers anyos d'a guerra, Alemanya con os suyos aliaus, as Potencias de l'Eixe, ocuporon Europa (menos o Reino Uniu y a Unión Sovietica), pero dende 1943 a fuerza de l'Exercito Royo y o poderío industrial estausunidense redotoron a o nazismo, rematando con a ocupación d'a capital d'o Reich por as tropas sovieticas en a dita batalla de Berlín y en a rendición d'o país a os Aliaus.
Posguerra mundial
[editar | modificar o codigo]
En 1945, dimpués d'a Segunda Guerra Mundial, Alemanya fue dividida en zonas d'ocupación militar, pa cada país principal d'os Aliaus: Estaus Unius, Unión Sovietica, Reino Uniu y Francia.
O 29 de mayo de 1949, a Zona d'ocupación militar estausunidense, a Zona d'ocupación militar britanica y a Zona d'ocupación militar francesa s'unioron, ta creyar a Republica Federal Alemana.
En octubre de 1949, a partir d'a Zona d'ocupación militar sovietica se creyó a Republica Democratica Alemana, con un sistema de preponderancia politica d'o comunismo.
Mientres a Guerra Fría, Alemanya Occidental fació parte d'a OTAN, y a Republica Democratica Alemana, d'o Pacto de Varsovia.
A reunificación d'Alemanya
[editar | modificar o codigo]O 9 de noviembre de 1989, as autoridaz d'a Republica Democratica Alemana abrioron a o paso d'os suyos ciutadans o Muro de Berlín, y o 3 d'octubre de 1990 Alemanya Occidental absorbió a l'antiga RDA, pa formar l'actual Alemanya, en un proceso politico adugau por o canciller d'a RFA Helmut Kohl.
Politica y gubierno
[editar | modificar o codigo]
Estructura politica
[editar | modificar o codigo]Alemanya ye una republica federal, parlamentaria, representativa y democratica. O sistema politico alemán fue establiu en o documento constitucional de 1949 conoixiu como Grundgesetz (Lei Basica). As enmiendas a la Lei Basica requieren d'una mayoría de dos-tercios d'as dos cambras d'o Parlamento, encara que os articlos que guarancian os dreitos fundamentals, o Estau democratico y o dreto a resistir os intentos por revocar a constitución son validos a perpetuidat y no pueden estar enmendaus.[2] A Lei Basica se conservó en efecto, con enmiendas menors, dimpués d'a Reunificación alemana de 1990, a tamás d'a intención de bels politicos de reemplazar-la por una constitución.
O canceller, Kanzler en alemán, ye o chefe d'o gubierno y diriche o poder executivo, con un papel similar a o d'un primer ministro u president d'o gubierno.
Lista de Cancellers d'Alemanya
[editar | modificar o codigo]| Numero | Nombre | Anyadas | Partiu politico |
|---|---|---|---|
| 1 | Konrad Adenauer | 1949-1963 | CDU |
| 2 | Ludwig Erhard | 1963-1966 | CDU |
| 3 | Kurt Georg Kiesinger | 1966-1969 | CDU |
| 4 | Willy Brandt | 1969-1974 | SPD |
| 5 | Helmut Schmidt | 1974-1982 | SPD |
| 6 | Helmut Kohl | 1982-1998 | CDU |
| 7 | Gerhard Schröder | 1998-2005 | SPD |
| 8 | Angela Merkel | 2005-2021 | CDU |
| 9 | Olaf Scholz | 2021-hue | SPD |
O poder lechislativo recaye sobre o Parlamento, que ye integrau por o Bundestag (a Dieta Federal) y o Bundesrat (o Consello Federal), toz dos formando un cuerpo lechislativo unico. Os miembros d'o Bundestag s'eslichen dreitament a traviés d'un sistema de representación proporcional por un periodo de cuatre anyos; os miembros d'o Bundesrat representen os gubiernos d'os deciseis estaus federaus y son miembros d'os gabinetz estatals, que les designan y destituyen en cualsiquier momento. O Bundesrat —pendendo de l'afer en discusión— puet ganar a parola en o procedimiento lechislativo. Ocasionalment se producen conflictos entre o Bundestag y o Bundesrat, creyando dificultaz en l'administración.
Dende 1949, o sistema de partius ha estau dominau por a Unión Democrata Cristiana y o Partiu Socialdemocrata Alemán, encara que atros partius mas chicoz, como o Partiu Libre Democratico y l'Alianza '90/Os Verdes tamién han teniu un papel politico important.
O chefe d'estau alemán ye o Bundespräsident (President Federal), eslechiu por l'Asamblea federal, una institución integrada por miembros d'o Bundestag y por un numero igual de ciudadans delegaus por os estaus federals.
Lista de Presidents Federal d'Alemanya
[editar | modificar o codigo]| Numero | Nombre | Anyadas | Partiu politico |
|---|---|---|---|
| 1 | Theodor Heuss | 1949-1959 | FDP |
| 2 | Heinrich Lübke | 1959–1969 | CDU |
| 3 | Gustav Heinemann | 1969–1974 | SPD |
| 4 | Walter Scheel | 1974–1979 | FDP |
| 5 | Karl Carstens | 1979–1984 | CDU |
| 6 | Richard von Weizsäcker | 1984–1994 | CDU |
| 7 | Roman Herzog | 1994–1999 | CDU |
| 8 | Johannes Rau | 1999–2004 | SPD |
| 9 | Horst Köhler | 2004–2010 | CDU |
| 10 | Christian Wulff | 2010–2012 | CDU |
| 11 | Joachim Gauck | 2012–2017 | Independient |
| 12 | Frank-Walter Steinmeier | 2017-hue | SPD |
O segundo cargo mas alto en orden de precedencia ye o President d'o Bundestag, electo por o Bundestag mesmo, qui ye responsable d'a supervisión d'as sesions diarias d'o cuerpo lechislativo. O tercer cargo mas important ye o chefe de gubierno, o Canceller d'Alemanya, qui ye nombrau por o President d'Alemanya y trigau por o Bundestag. Si cal, puet estar destituyiu a traviés d'una moción de censura constructiva d'o Bundestag. L'adchectivo «constructiva» significa que o Bundestag n'esliche o succesor.
En l'ambito d'a Unión Europea, Alemanya tien a representación mas numerosa en o Parlamento Europeu en virtut d'a suya condición de país mas poblau d'a Unión. Amás, actualment un d'os vicepresidents d'a Comisión Europea ye alemán.
Bels partius politicos alemans son: CDU, SPD, CSU, Os Verdes, Die Linke y a Deutsche Volksunion.
Seguridat
[editar | modificar o codigo]
Alemanya ye miembro d'a Organización d'o Tractau de l'Atlantico Norte (OTAN) dende mayo de 1995. Dica a disolución d'o Pacto de Varsovia, a Republica Federal d'Alemanya en yera l'unico miembro que compartiba muga con dos países d'o bloque comunista, y por tanto, a estratechia mesma d'a OTAN se desenvolicó a partir d'a suya vulnerabilidat.[3]
O cuerpo militar alemán, o Bundeswehr, ye una fuerza d'esfensa constituyida por l'Exercito Alemán (Heer), a Marina Alemana (Marine), a Fuerza Aeria Alemana (Luftwaffe), os Servicios Medicos Centrals (Zentraler Sanitätsdienst) y as brancas d'o Servicio de Refirme (Streitkräftebasis). O servicio militar obligatorio, creyau en l'anyo 1956, se suspendió l'1 de chulio de 2011. En 2003, os gastos militars constituyioron l'1,5% d'o Producto interior bruto d'o Estau. En tiempos de paz, o Bundeswehr ye comandau por o ministro d'Esfensa; en tiempos de guerra, y seguntes a constitución actual, nomás en casos d'esfensa, o canciller se converte en o chefe d'o Bundeswehr.[4] En octubre de 2006, as fuerzas alemanas teneban 9.000 tropas estacionadas en países estranchers, como a parti d'as fuerzas internacionals de paz, incluyindo-ie tropas en Bosnia y Herzegovina, Kosovo, a Republica Democratica d'o Congo y Afganistán.
Alemanya no tien dengún policía en l'ambito nacional, difueras d'as Fuerzas Federals d'a Muga, encargadas d'os afers y emerchencias externas en a churisdicción d'as policías de cada un d'os estaus u Länder d'a federación.[3] A policía de cada estau ye encargada de l'aplicación d'a lei con l'uso d'as fuerzas municipals. Manimenos encara, o gubiernon federal puet investigar bels afers u accions relacionadas con a seguridat interna d'a republica y d'os crimens que trespasan as mugas d'os estaus. As achencias federals son o Servicio Federal d'Intelichencia (Bundesnachrichtendienst), con seu en Múnich, a Oficina Federal pa la Protección d'a Constitución (Bundesamt für Verfassungsshutz), con seu en Colonia, y a Oficina Federal d'Investigación Criminal (Bundeskriminalamt), con seu en Wiesbaden.
Dreito
[editar | modificar o codigo]
O Tribunal de Chusticia ye independient d'o poder executivo y o lechislativo. Alemanya tien un estatuto civil que se basa en o dreito romano con bellas referencias a o dreito chermanico. O Bundesverfassungsgericht (Tribunal Constitucional Federal), con seu en Karlsruhe, ye o Tribunal Supremo alemán responsable d'afers constitucionals, con o poder de realizar procesos de revisión chudicial.[5] Actua como l'autoridat mas alta churidica y s'asegura que as practicas d'os poders lechislativo y chudicial s'achusten a la Lei Funamental pa la Republica Federal d'Alemanya (Lei Fundamental). Actua con independencia d'os atros organos d'o Estau, pero no puet actuar en o suyo propio nombre.
O sistema d'o tribunal supremo d'Alemanya, dito Oberste Gerichtshöfe des Bundes, conta con dependencias especializadas. Pa as causas civils y penals, o tribunal d'apelación mas alto ye o Tribunal Federal de Chusticia, con seu en Karlsruhe y Leipzig. A sala ye d'estilo inquisitorial. Atros tribunals federals son o Tribunal Federal d'o Treballo en Erfurt, o Tribunal Social Federal de Kassel, o Tribunal Federal d'Hicienda en Múnich y o Tribunal Administrativo Federal en Leipzig.
O dreito penal y dreito privau son codificaus en o plan nacional en o Strafgesetzbuch y o Bürgerliches Gesetzbuch, respectivament. O sistema penal alemán se diriche enta a rehabilitación d'o criminal, o suyo obchectivo segundario ye a protección d'o publico en cheneral.[6] Pa aconseguir iste zaguer obchectivo, o condenau penal puet estar meso en garchola preventiva (Sicherheitsverwahrung), amás de regular a pena si se considera una menaza pa o publico en cheneral. O Völkerstrafgesetzbuch regula s consecuencias d'os crimens contra a humanidat, chenocidio y crimens de guerra.
O poder lechislativo ye dividiu entre a federación y os estaus. A Lei Fundamental estipula que os estaus deben seguir as disposicions d'o poder lechislativo en l'ambito estatal, difuera de casos designaus por a mesma Lei Fundamental. A lei federal prevalece sobre a lei de cada estau, ya que o poder lechislativo ye a livel federal. O Bundesrat ye l'organo federal a traviés d'o cualo os estaus participan en a lechislación nacional. Cada estau tien os suyos propios tribunals constitucionals.
Organización politico-administrativa
[editar | modificar o codigo]Alemanya se divide administrativament en 16 estaus federals ditos Bundesländer (Bundesland en singular). Os bundesländer se dividen en 439 districtos (Kreise) y ciudaz (Kreisfreie Städte), conformando asinas a estructura administrativa d'o país.
| Nombre d'o estau (población) | Capital (población) |
|---|---|
| Hamburgo, 1.734.830 | Hamburgo, 1.734.830 |
| Baden-Wurtemberg, 10.694.215 | Stuttgart, 589.599 |
| Bavera, 12.464.997 | Múnich, 1.288.307 |
| Berlín, 3.398.362 | Berlín, 3.398.362 |
| Brandemburgo, 2.593.040 | Potsdam, 140.000 |
| Bremen, 662.000 | Bremen, 545.947 |
| Hesse, 6.077.826 | Wiesbaden, 273.978 |
| Mecklemburgo-Pomerania Occidental, 1.790.000 | Schwerin, 100.000 |
| Baixa Saxonia, 7.998.302 | Hannover, 515.668 |
| Renania d'o Norte-Westfalia, 18.075.352 | Düsseldorf, 572.511 |
| Renania-Palatinato, 4.059.000 | Maganza, 202.441 |
| Sarre, 1.054.580 | Sarrebruck, 179.654 |
| Saxonia, 4.283.926 | Dresde, 490.760 |
| Saxonia-Anhalt, 2.494.437 | Magdeburgo, 230.000 |
| Schleswig-Holstein, 2.828.986 | Kiel, 229.715 |
| Turinchia, 2.355.280 | Erfurt, 202.562 |
Cheografía humana y sociedat
[editar | modificar o codigo]Demografía
[editar | modificar o codigo]
Con mas de 82 millons d'habitants, Alemanya ye o Estau mas poblau d'a Unión Europa. Manimenos, a suya tasa de fecunditat, d'1,39 ninos por mai, ye una d'as mas baixas d'o mundo, y as estatisticas oficials estiman que a población decreixerá a 69 u 74 millons dica l'anyo 2050 (69 suposando una tasa neta de migración de 100.000 personas a l'anyo; 74 millons suposando una tasa neta de migración de 200.000 a l'anyo).[7] Chemnitz ye considerada a ciudat con a tasa de natalidat mas baixa d'o mundo.[8] Alemanya tien un gran numero de ciudaz grans; as mas pobladas son Berlín, Hamburgo, Múnich, Colonia, Frankfurt y Stuttgart. L'aria metropolitana mas gran d'o país (y d'Europa) ye a rechión d'o Rhine-Ruhr, a o norueste, con cuasi 11 millons d'habitants, y que incluye as ciudaz de Düsseldorf, Colonia, Essen, Dortmund, Duisburg y Bochum.
Dende aviento de 2004, arredol de siet millons d'estranchers s'han rechistrau en Alemanya, y o 19% d'os residents d'o Estau son d'orichen forano totalment u parcial. O grup mas gran (2,3 millons).[9] proviene de Turquía, y a resta mas que mas d'Italia, Serbia, Grecia, Polonia y Croacia.[10]
En o Informe d'o Estau d'a Población Mundial de 2006, as Nacions Unidas dicen que Alemanya tien o tercer porcentache mas gran d'immigrants internacionals d'o mundo, con o 5% u 10 millons d'os 191 millons immigrants d'o mundo.[11] Como consecuencia d'as restriccions en as politicas migratorias, o numero d'immigrants que buscan asilo politico se redució constantment dende l'anyo 2000.;[12] encara que s'ha incrementau dende 2010 debiu a os conflictos existents en Orient Meyo (concretament en Siria y Irak).
Etnografía
[editar | modificar o codigo]Os alemans, como grupo etnico, y a tamás d'os cambeos constants en o suyo territorio, se relacionoron con atros pueblos dende tiempos antigos. Por eixemplo, dentroron en contacto con os celtas y os eslaus, d'os que prenioron os nombres de ríos y montanyas, y bels apellius; de feito se creye que os nombres d'o Rin, o Danubio y o Neckar son d'orichen celta.[13] Alemanya tamién recibió un gran numero d'immigrants franceses hugonotz fuyindo d'a persecución relichiosa mientres o sieglo XVI, asinas como polacos mientres o sieglo XIX.[13] A minoría mas gran, antis de l'Holocausto, yeran os chodigos. En l'actualidat a población d'orichen eslau s'estima entre 30.000 y 100.000.[13] Una minoria numerosa son os turcos que i arriboron dende a decada de 1950 a traviés d'o programa de «treballadors convidaus» (Gastarbaiter) d'o gubierno. En primerias d'o sieglo XIX s'estima que o 10% d'a población alemana ye forana.[13] S'estima tamién que bi ha 30.000 daneses, 200.000 sorabos y 40.000 chitans.[14]
Luenga
[editar | modificar o codigo]A luenga oficial d'o Estau ye l'alemán, d'o que bi ha cuantas divisions dialectals d'as diferents rechions etnicas y culturals d'o territorio, mas que mas en as arias rurals. As tres divisions dialectals mas grans de l'alemán —que coinciden con tres rechions topograficas definidas— son o baixo alemán, l'alemán central y l'alto alemán. Amás, o danés, o baixo alemán, o romaní y o frisón son reconixidas y protechidas oficialment por a Carta Europea d'as Luengas Rechionals u Minoritarias.
Relichión
[editar | modificar o codigo]
Os protestants (concentraus a o norte y a l'este) y os catolicos (concentraus a o sud y a l'ueste) representan o 62% d'a población alemana, un 31% por cada grupo. En total, 55 millons de personas perteneixen oficialment a una denominación cristiana. O grupo de personas no relichiosas, incluyindo-ie os ateos y agnosticos agrupan a o 28,5% d'a población total, mas que mas en as rechions de l'antiga RDA.[15] Cuasi 3 millons de musulmans[16] viven en Alemanya, mas que mas d'orichen turco. L'1,7% d'a población se declara cristiana ortodoxa, a mayoría provenients de Serbia y Grecia.
Alemanya tien o tercer numero mas gran de población chodiga d'o mundo.[17] En 2004 mas d'o doble d'os chudigos que emigraban dende l'antiga Unión Sovietica lo feban a Alemanya antis que no pas a Israel; a població chodiga d'aquel anyo yera de 200.000 personas, muito superior a os 30.000 antis d'a reunificación.
Educación
[editar | modificar o codigo]A educación en Alemanya ye responsabilidat d'os Länder, con un chicot papel d'o gubierno central. A educación d'o kindergarten, no obligatoria, s'ofreixe pa os ninos entre os tres y os seis anyos, y dimpués a educación ye obligatoria mientres os siguients 10 anyos. A educación primaria tien una duración de cuatre anyos sin garra tipo d'estratificación.[18] D'atra man a educación segundaria ye estratificada en cuatre tipos d'escuelas pendendo de l'habilidat d'o estudiant seguntes as recomendacions d'os suyos instructors: o chimnasio prepara a os ninos mas dotaus pa os estudios universitarios y tién una duración de ueito u nueu anyos, pendendo d'o Land. A Realschule tien un enfasi mas amplo pa os estudiants intermedios y tién una duración de nomás seis anyos. Pa rematar existe a Hauptschule pa a educación vocacional y a Gesamtschule u "escuela ampla" que combina as tres anteriors.[18]
Sanidat y bienestar social
[editar | modificar o codigo]Alemanya estió un Estau pionero en o establimiento d'os beneficios de bienestar social: o gubierno imperial de zaguerías d'o sieglo XIX estió o primero en proveyer a os ciudadans d'aseguranzas de sanidat y d'accidents.[19] O sistema de seguridat y bienestar social d'Alemanya ha estau, a o largo d'a historica, un modelo pa os modelos d'os atros países.
Gastronomía
[editar | modificar o codigo]A cocina alemana vareya d'una rechión a unatra y, a ormino, as rechions vecinas comparten cualques similituz culinarias (por eixemplo, as rechions d'o sud de Bavera y Suabia comparten cualques tradicions con Suiza y Austria).
O pan ye una parti muito important d'a cocina alemana y as panaderías alemanas producen arredol de 600 tipos prencipals de pan y 1200 tipos de pastels y bollos (clamaus Brötchen). Os quesos alemans representan arredol d'o 22 por ciento de tot o queso produciu en Europa. En 2012, mas d'o 99% de toda a carne producida en Alemanya yera de cochín, pollo u vetiella. Os alemans producen as suyas omnipresents salchichas en cuasi 1.500 variedaz, incluidas Bratwursts y Weisswursts. Encara que o vin se ye tornando mas popular en muitas partis d'Alemanya, especialment amán d'as rechions vinicolas alemanas, a bebida alcoolica nacional ye a biera. O consumo de biera alemana por persona yera 110 litros en 2013 y sigue estando un d'os mas alteros d'o mundo. As normas alemanas sobre a pureza d'a biera se remontan a lo sieglo XVI.
Esporte
[editar | modificar o codigo]L'esporte ye una parti important d'a cultura y d'a vida d'os alemans, seguntes a Federación Alemana d'esportes Olimpicos (DOSB), que tién mas de 27 millons d'asociaus.[20] A tercera parti d'a población d'o país fa bel esporte en un club u asociación esportiva en as mas de 2.400 que bi ha en as mas de 200.000 instalacions que tién o país.[20]
Competicions esportivas
[editar | modificar o codigo]Bellas ciudaz d'Alemanya estioron as seus de beluns d'os escaicimientos esportivos mas importants d'o mundo como os Chuegos Olimpicos de Berlín 1936, os de Múnich 1972 y os Chuegos Olimpicos d'hibierno de 1936 en Garmisch-Partenkirchen.
Referencias
[editar | modificar o codigo]- ↑ (an) Diccionario aragonés-castellano-catalán. Versión preliminar. Estudio de Filología Aragonesa. Edacar num. 14. Zaragoza. Edicions Dichitals de l'Academia de l'Aragonés. ISSN 1988-8139. Octubre de 2024.
- ↑ (de) Article 79 del Grundgesetz
- ↑ 3,0 3,1 (en) Security. Government and Society. Germany. Encyclopedia Britannica.
- ↑ (de) Grundgesetz für die Bundesrepublik Deutschland Bundestag.de.
- ↑ (en) Federal Constitutional Court, Bundesverfassungsgericht.de
- ↑ (de) § 2, StVllzg, gesetze-im-internet.de
- ↑ (de) Jahr 2050 doppelt so viele 60-Jährige wie Neugeborene
- ↑ (en) German births decline to new low BBC. 15 d'agosto de 2006.
- ↑ (en) A Quiz for Would-Be Citizens Tests Germans' Attitudes New York Times. 29 de marzo de 2006
- ↑ (en) Foreign population on 31 desembre 2004 by country of origin Federal Statistical Office German, 24 de chinero de 2006.
- ↑ (en) State of World Population 2006 United Nations Population Fund. 2006.
- ↑ (de) Erstmals seit 1990 weniger als 600 000 Ausländer zugezogen, Statistiches Bundesamt Deutschland), 6 de chulio de 2006
- ↑ 13,0 13,1 13,2 13,3 (en) "Ethnic Groups". Alemanya. Encyclopedia Britannica.
- ↑ (ca) El Poblament i la Població. La geografia humana i la societat. Alemanya. L'Enciclopèdia Catalana.
- ↑ (de) Religionen in Deutschland: Mitgliederzahlen Religiosenwissenschaftlicher Medien- und Informationsdienst. 4 de noviembre de 2006.
- ↑ (en) Pope Benedict to meet Muslims in Germany. Deccan Herald de Reuters, 21 d'agosto de 2005
- ↑ (en) Blake, Mariah. In Nazi cradle, Germany marks Jewish renaissance Christian Cience Monitor. 10 de noviembre de 2006
- ↑ 18,0 18,1 (en) COUNTRY PROFILE: GERMANY|177 Country Profile: Germany
- ↑ (en) Health and welfare. Government and Society. Germany. Encyclopedia Britannica.
- ↑ 20,0 20,1 Daten und Fakten
Veyer tamién
[editar | modificar o codigo]
| Estaus d'Europa |
| Abkhasia3 | Albania | Alemanya | Andorra | Armenia2 | Austria | Azerbaichán1 | Belarrusia | Belchica | Bosnia y Herzegovina | Bulgaria | Cazaquistán1 | Croacia | Cheorchia1 | Chipre2 | Chipre d'o Norte2, 3 | Chequia | Dinamarca | Eslovaquia | Eslovenia | Espanya1 | Estonia | Finlandia | Francia1 | Grecia | Hongría | Islandia | Irlanda | Italia1 | Kosovo3 | Letonia | Liechtenstein | Lituania | Luxemburgo | Macedonya d'o Norte | Malta | Moldavia | Mónegue | Montenegro | Noruega | Osetia d'o Sud3 | Países Baixos | Polonia | Portugal | Reino Uniu | Rumanía | Rusia1 | San Marino | Serbia | Suecia | Suiza | Transnistria3 | Turquía1 | Ucraína | Vaticano |
| Dependencias: Åland | Akrotiri y Dhekelia | Chibraltar | Guernési | Isla de Man | Islas Feroe | Jèrri | Svalbard |
| 1 Parti d'o suyo territorio ye difuera d'Europa. 2 Se troba en Asia, pero tien relacions historico-culturals con Europa. 3 Parcialment reconoixiu. 4 No reconoixito |
| Control d'autoridaz |
|
|---|
