Sağsağan: Redaktələr arasındakı fərq

Vikipediya saytından
Naviqasiyaya keç Axtarışa keç
Tarixə interaktiv şəkildə baxın
← Əvvəlki redaktə
Silinən məzmun Əlavə edilmiş məzmun
VizualVikimətn
k 188.253.226.241 tərəfindən edilmiş redaktələr geri qaytarılaraq Turkmen tərəfindən yaradılan sonuncu versiya bərpa olundu.
Teqlər: Geri qaytarma SWViewer [1.3]
düzəlişlər
 
(19 istifadəçi tərəfindən edilmiş 34 dəyişiklik göstərilmir)
Sətir 1: Sətir 1:
{{digər məna}}
{{Taksoqutu
{{Taksoqutu
| adı = Sağsağan
| adı = Sağsağan
Sətir 24: Sətir 25:
}}
}}


'''Sağsağan''' və ya '''adi sağsağan''' ({{Dil-la|Pica pica}})<ref name="iucn3">{{cite web|author=BirdLife International|title=''Pica pica''|work=IUCN Red List of Threatened Species|publisher=International Union for Conservation of Nature|year=2017|url=http://oldredlist.iucnredlist.org/details/103727048/0|accessdate=20 July 2018}}</ref> — [[qarğalar]] ailəsinin [[sağsağanlar]] fəsiləsindən olan quş növü<ref name=birdlife>{{cite web |title=Species factsheet: Pica pica |url=http://www.birdlife.org/datazone/species/factsheet/22705865 |publisher=BirdLife International |accessdate=20 November 2015}} NB – BirdLife International consider the North American black-billed magpie (''Pica hudsonia'') as a subspecies of ''Pica pica''.</ref>
'''Sağsağan''' və ya '''adi sağsağan''' ({{Dil-la|Pica pica}})<ref name="iucn3">{{cite web|author=BirdLife International|title=''Pica pica''|work=IUCN Red List of Threatened Species|publisher=International Union for Conservation of Nature|year=2017|url=http://oldredlist.iucnredlist.org/details/103727048/0|accessdate=20 July 2018|archive-date=15 November 2018|archive-url=https://web.archive.org/web/20181115071310/http://oldredlist.iucnredlist.org/details/103727048/0|url-status=dead}}</ref> — [[qarğalar]] ailəsinin [[sağsağanlar]] fəsiləsindən olan quş növü.<ref name=birdlife>{{cite web |title=Species factsheet: Pica pica |url=http://www.birdlife.org/datazone/species/factsheet/22705865 |publisher=BirdLife International |accessdate=20 November 2015 |archive-date=21 November 2015 |archive-url=https://web.archive.org/web/20151121052017/http://www.birdlife.org/datazone/species/factsheet/22705865 |url-status=dead }} NB – BirdLife International consider the North American black-billed magpie (''Pica hudsonia'') as a subspecies of ''Pica pica''.</ref>

== Həyat tərzi ==
Ümumi sağsağanlar oturaq quşlardır. Kiçik meşələrdə, parklarda, bağlarda, tez-tez insan məskənlərinə yaxın yerlərdə məskunlaşırlar. Sıx meşələrdən adətən çəkinirlər. Sağsağan əkiz quşdur. Bir ortaq həyatın ilk ilində seçilir, ilk cütləşmə həyatın ikinci ilində baş verir və növbəti yazda cütlük yuva qurmağa başlayır və övlad sahibi olmağa çalışır. Tez-tez yüksək səslə ağacdan ağaca uçan quş sürülərində görülür. Balalarına sahib olan yetkin bir cütdür. Cütlük cəsarətlə ərazisini digər vəhşi quşlardan müdafiə edir.

Ovçu meşəsində tapılan bir qaragözün narahat fəryadı yalnız digər quşlar tərəfindən deyil, qurd, ayı və digər heyvanlar tərəfindən də qəbul ediləcəkdir.

=== Qidalanma ===
Sağsağanlar [[omnivor]] quşdur. Həm heyvan, həm də bitki yemi ilə qidalanır. Digər sərçəkimilər kimi, sağsağanların pəhrizində bitkilər, toxumlar, kiçik məməlilər, həm də böcəklər yer alır. Bununla yanaşı, sağsağanlar tez-tez yumurta və balalarını daşımaqla quş yuvalarını məhv edirlər. Bir insanın yanında yaşayan bu quşlar ondan hər hansı bir yeməyi oğurlamaqdan çəkinmirlər.

Yaz aylarında, sağsağanlar, yumurtaları və cücələrinin ən çox sevdikləri yemək olan digər quşların yuvalarını axtaran kolları, otluqları araşdırırlar. Kiçik gəmiriciləri də rədd etmirlər. Güclü dimdiyinin köməyilə, sağsağanlar böcək sürfələrini yerdən qazır və quş yumurtalarının qabığını qırırlar.

== Folklor ==

* İsveçdə quşun cadu ilə əlaqələndiriləcəyi qəbul edilir.
* İngilis adalarında, sağsağanlar pis şans ilə əlaqələndirilir.
* Şotlandiyada bir sağsağan evin pəncərəsində dayanıbsa, bu ölümü bildirir.
* Alman folklorunda sağsağanlar həmçinin oğru olaraq da görülür.
* Çin mədəniyyətində isə bu quşlar yaxşı bəxtin və şansın göstəricisidir.


== Yayılması ==
== Yayılması ==
[[Şəkil:Pica_pica_map.png|left|thumb|400x400px|Sağsağanların müxtəlif növlərinin yayılma arealı:<span style="color:white; background-color:#90ea8e;">açıq-yaşıl</span> — ''Pica p. pica'',<span style="color:white; background-color:#278228;">tünd-yaşıl</span> — ''P. p. fennorum'',
[[Fayl:Pica_pica_map.png|thumb|268x268px|Sağsağanların müxtəlif növlərinin yayılma arealı:<br><span style="color:white; background-color:#90ea8e;">açıq-yaşıl</span> — ''Pica p. pica'',


<span style="color:white; background-color:#4c5d66;">tünd-boz</span> — ''P. p. asirensis'',<span style="background-color:#fbfd1b;">sarı</span> — ''P. p. bactriana'',
<span style="color:white; background-color:#278228;">tünd-yaşıl</span> — ''P. p. fennorum'',


<span style="color:white; background-color:#da9d8f;">çəhrayı</span> — ''P. p. bottanensis'',açıq-qəhvəyi — ''P. p. hemileucoptera'',
<span style="color:white; background-color:#4c5d66;">tünd-boz</span> — ''P. p. asirensis'',


<span style="color:white; background-color:#000bff;">göy</span> — ''P. p. kamtschatica'',<span style="background-color:#cd00ff;">bənövşəyi</span> — ''P. p. leucoptera'',
<span style="background-color:#fbfd1b;">sarı</span> — ''P. p. bactriana'',


<span style="background-color:#f69010;">narıncı</span> — ''P. p. mauritanica'',<span style="background-color:#4e88ec;">mavi</span> — ''P. p. melanotos'',
<span style="color:white; background-color:#da9d8f;">çəhrayı</span> — ''P. p. bottanensis'',


<span style="color:white; background-color:#a62d1a;">tünd-qırmızı</span> — ''P. p. serica''.]]
<span style="color:white; background-color:#000bff;">göy</span> — ''P. p. kamtschatica'',

<span style="background-color:#cd00ff;">bənövşəyi</span> — ''P. p. leucoptera'',

<span style="background-color:#f69010;">narıncı</span> — ''P. p. mauritanica'',

<span style="background-color:#4e88ec;">mavi</span> — ''P. p. melanotos'',

<span style="color:white; background-color:#a62d1a;">tünd-qırmızı</span> — ''P. p. serica''.|alt=]]
Sağsağanlar [[Skandinaviya]]nın [[Nordkap burnu]]ndan tutmuş [[İspaniya]] və [[Yunanıstan]]ın cənub ucuna qədər bütün [[Avropa]] ərazisində yayılmışlar. Onlar yalnız [[Aralıq dənizi]]nin bir sıra adalarında yoxdur. Həmçinin Afrikanın şimalında [[Mərakeş]], [[Əlcəzair]], [[Tunis]] ərazilərində də məskunlaşmışdırlar.
Sağsağanlar [[Skandinaviya]]nın [[Nordkap burnu]]ndan tutmuş [[İspaniya]] və [[Yunanıstan]]ın cənub ucuna qədər bütün [[Avropa]] ərazisində yayılmışlar. Onlar yalnız [[Aralıq dənizi]]nin bir sıra adalarında yoxdur. Həmçinin Afrikanın şimalında [[Mərakeş]], [[Əlcəzair]], [[Tunis]] ərazilərində də məskunlaşmışdırlar.


Onların arealı Avropanın şərqindən, təxminən 65&nbsp;km şimal uzaqlığına qədər uzanan Orta Şərqdən İrana və Fars körfəzinin sahillərinə qədər uzanır. Uzaq şərqdə şimal sərhədləri cənubdan təxminən 50° şimal enliyinə qədər Yaponiyanın dənizinə qədər uzanır. Asiyada
Onların arealı Avropanın şərqindən, təxminən 65&nbsp;km şimal uzaqlığına qədər uzanan Orta Şərqdən İrana və Fars körfəzinin sahillərinə qədər uzanır. Uzaq şərqdə şimal sərhədləri cənubdan təxminən 50° şimal enliyinə qədər Yaponiyanın dənizinə qədər uzanır. Asiyada<ref name=birding.in>{{cite web |website=Birding in India and South Asia |url=http://www.birding.in/birds/Passeriformes/corvidae.htm |title=Corvidae |accessdate=10 November 2007 |archive-date=18 January 2017 |archive-url=https://web.archive.org/web/20170118080346/http://www.birding.in/birds/Passeriformes/corvidae.htm |url-status=live }}</ref> sağsağanların yayılma arealı [[Vyetnam|Şimali Vyetnam]], həmçinin şimal-qərbli [[Monqolustan]] çöllərini əhatə edir. Təcrid olunmuş [[Kamçatka]] yarımadasında yerləşir. Bundan əlavə kiçik məskunlaşma [[Kyuşu]]nun şimal-qərbində təbiət abidəsi kimi qorunur. Şimali Amerikada sağsağanlar qitənin qərb yarımkürəsində Alyaskadan [[Aşağı Kaliforniya]]ya qədər məskunlaşmışlar.

<ref name=birding.in>{{cite web |website=Birding in India and South Asia |url=http://www.birding.in/birds/Passeriformes/corvidae.htm |title=Corvidae |accessdate=10 November 2007}}</ref> sağsağanların yayılma arealı [[Vyetnam|Şimali Vyetnam]], həmçinin şimal-qərbli [[Monqolustan]] çöllərini əhatə edir. Təcrid olunmuş [[Kamçatka]] yarımadasında yerləşir. Bundan əlavə kiçik məskunlaşma [[Kyuşu]]nun şimal-qərbində təbiət abidəsi kimi qorunur. Şimali Amerikada sağsağanlar qitənin qərb yarımkürəsində Alyaskadan [[Aşağı Kaliforniya]]ya qədər məskunlaşmışlar.
== Şeirlər ==
[[Birləşmiş Krallıq|Böyük Britaniya]] və [[İrlandiya]]<nowiki/>da məşhurlaşmış ənənəvi poeziya sənədləri, sağsağanların gələcəyini proqnozlaşdırdığı miflərə (ciddi şəkildə aydın deyildi) bənzəyir. Şeir mövzusunda bir çox bölgə dəyişikliyi var. Və bu deməkdir ki, dəqiq və aydın bir dəyişmə proqnoz olunmur.

Karpe Cuqulum və Terri Pretçetin dediyinə görə, sağsağanlar haqqında bir çox şeir var. Ancaq bunların heç biri çox etibarlı deyil. Çünki onlar sağsağan haqqında elə də bilikli olmayan cəmiyyət tərəfindən yazılmışdır.


== Xüsusiyyətləri ==
== Xüsusiyyətləri ==
[[Şəkil:Pica_pica.ogg|thumb|150x150px|Sağsağan səsi]]
[[Fayl:Pica_pica.ogg|thumb|150x150px|Sağsağan səsi]]
Onun quyruğu uzun və əyri, tükləri qara-ağdır. Başı, onun arxa və gövdəsi qara, çiyinlər və alt tərəfi ağ rəngdədir. Qanadları parlaq mavi olur, ancaq, qanadlarını açanda olduqca ağ görünür. Qanadları ilə güclü, sürətli və düzgün uçuş həyata keçirir. Onun səsi güclüdür və "ağır" çıxır. Ömrü 30 ildən 38 ilədəkdir<ref>Wie alt können Vögel werden? Zum Alter von Rabenvögeln http://www.gefiederte-welt.de/TUlEPTEyMzUmQUlEPTc3NzI2MCZVUE9TPTA.html?UID=6F25409DAABDBE175C7E82D671B2F604F4668DCBC8ADA52956</ref>. Sağsağanlar ağıllı quşlardan biri hesab edilir.
Onun quyruğu uzun və əyri, tükləri qara-ağdır. Başı, onun arxa və gövdəsi qara, çiyinlər və alt tərəfi ağ rəngdədir. Qanadları parlaq mavi olur, ancaq, qanadlarını açanda olduqca ağ görünür. Qanadları ilə güclü, sürətli və düzgün uçuş həyata keçirir. Onun səsi güclüdür və "ağır" çıxır. Ömrü 30 ildən 38 ilədəkdir<ref>Wie alt können Vögel werden? Zum Alter von Rabenvögeln http://www.gefiederte-welt.de/TUlEPTEyMzUmQUlEPTc3NzI2MCZVUE9TPTA.html?UID=6F25409DAABDBE175C7E82D671B2F604F4668DCBC8ADA52956 {{Vebarxiv|url=https://web.archive.org/web/20160920095832/http://www.gefiederte-welt.de/TUlEPTEyMzUmQUlEPTc3NzI2MCZVUE9TPTA.html?UID=6F25409DAABDBE175C7E82D671B2F604F4668DCBC8ADA52956 |date=2016-09-20 }}</ref>. Sağsağanlar ağıllı quşlardan biri hesab edilir.


== Xarici keçidlər ==
== Xarici keçidlər ==
{{Vikianbar kateqoriyası|Pica pica}}
{{Vikianbar kateqoriyası|Pica pica}}


* [http://aulaenred.ibercaja.es/wp-content/uploads/408_MagpiePpica.pdf Ageing and sexing (PDF; 2.9 MB) by Javier Blasco-Zumeta & Gerd-Michael Heinze]
* [http://aulaenred.ibercaja.es/wp-content/uploads/408_MagpiePpica.pdf Ageing and sexing (PDF; 2.9 MB) by Javier Blasco-Zumeta & Gerd-Michael Heinze] {{Vebarxiv|url=https://web.archive.org/web/20170710161805/http://aulaenred.ibercaja.es/wp-content/uploads/408_MagpiePpica.pdf |date=2017-07-10 }}
* [http://www.ornithos.de/Ornithos/Feather_Collection/Pica_pica/Pica_pica.htm Feathers of Eurasian magpie]
* [http://www.ornithos.de/Ornithos/Feather_Collection/Pica_pica/Pica_pica.htm Feathers of Eurasian magpie] {{Vebarxiv|url=https://web.archive.org/web/20180304043940/http://www.ornithos.de/Ornithos/Feather_Collection/Pica_pica/Pica_pica.htm |date=2018-03-04 }}


== İstinadlar ==
== İstinadlar ==
<references />
<references />

{{Taksonbar}}


[[Kateqoriya:Qarğalar]]
[[Kateqoriya:Qarğalar]]

Səhifəsinin 19:22, 2 yanvar 2024 tarixinə olan son versiyası

Bu adın digər istifadə formaları üçün bax: Sağsağan (dəqiqləşdirmə).
Sağsağan
Elmi təsnifat
XƏTA: parent və rang parametrlərini doldurmaq lazımdır.
???:
Sağsağan
Beynəlxalq elmi adı

Sağsağan və ya adi sağsağan (lat. Pica pica)[3] — qarğalar ailəsinin sağsağanlar fəsiləsindən olan quş növü.[4]

Həyat tərzi

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Ümumi sağsağanlar oturaq quşlardır. Kiçik meşələrdə, parklarda, bağlarda, tez-tez insan məskənlərinə yaxın yerlərdə məskunlaşırlar. Sıx meşələrdən adətən çəkinirlər. Sağsağan əkiz quşdur. Bir ortaq həyatın ilk ilində seçilir, ilk cütləşmə həyatın ikinci ilində baş verir və növbəti yazda cütlük yuva qurmağa başlayır və övlad sahibi olmağa çalışır. Tez-tez yüksək səslə ağacdan ağaca uçan quş sürülərində görülür. Balalarına sahib olan yetkin bir cütdür. Cütlük cəsarətlə ərazisini digər vəhşi quşlardan müdafiə edir.

Ovçu meşəsində tapılan bir qaragözün narahat fəryadı yalnız digər quşlar tərəfindən deyil, qurd, ayı və digər heyvanlar tərəfindən də qəbul ediləcəkdir.

Qidalanma

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Sağsağanlar omnivor quşdur. Həm heyvan, həm də bitki yemi ilə qidalanır. Digər sərçəkimilər kimi, sağsağanların pəhrizində bitkilər, toxumlar, kiçik məməlilər, həm də böcəklər yer alır. Bununla yanaşı, sağsağanlar tez-tez yumurta və balalarını daşımaqla quş yuvalarını məhv edirlər. Bir insanın yanında yaşayan bu quşlar ondan hər hansı bir yeməyi oğurlamaqdan çəkinmirlər.

Yaz aylarında, sağsağanlar, yumurtaları və cücələrinin ən çox sevdikləri yemək olan digər quşların yuvalarını axtaran kolları, otluqları araşdırırlar. Kiçik gəmiriciləri də rədd etmirlər. Güclü dimdiyinin köməyilə, sağsağanlar böcək sürfələrini yerdən qazır və quş yumurtalarının qabığını qırırlar.

Folklor

[redaktə | mənbəni redaktə et]
  • İsveçdə quşun cadu ilə əlaqələndiriləcəyi qəbul edilir.
  • İngilis adalarında, sağsağanlar pis şans ilə əlaqələndirilir.
  • Şotlandiyada bir sağsağan evin pəncərəsində dayanıbsa, bu ölümü bildirir.
  • Alman folklorunda sağsağanlar həmçinin oğru olaraq da görülür.
  • Çin mədəniyyətində isə bu quşlar yaxşı bəxtin və şansın göstəricisidir.

Yayılması

[redaktə | mənbəni redaktə et]
Sağsağanların müxtəlif növlərinin yayılma arealı:
açıq-yaşıl — Pica p. pica, tünd-yaşıl — P. p. fennorum, tünd-boz — P. p. asirensis, sarı — P. p. bactriana, çəhrayı — P. p. bottanensis, göy — P. p. kamtschatica, bənövşəyi — P. p. leucoptera, narıncı — P. p. mauritanica, mavi — P. p. melanotos, tünd-qırmızı — P. p. serica.

Sağsağanlar Skandinaviyanın Nordkap burnundan tutmuş İspaniya və Yunanıstanın cənub ucuna qədər bütün Avropa ərazisində yayılmışlar. Onlar yalnız Aralıq dənizinin bir sıra adalarında yoxdur. Həmçinin Afrikanın şimalında Mərakeş, Əlcəzair, Tunis ərazilərində də məskunlaşmışdırlar.

Onların arealı Avropanın şərqindən, təxminən 65 km şimal uzaqlığına qədər uzanan Orta Şərqdən İrana və Fars körfəzinin sahillərinə qədər uzanır. Uzaq şərqdə şimal sərhədləri cənubdan təxminən 50° şimal enliyinə qədər Yaponiyanın dənizinə qədər uzanır. Asiyada[5] sağsağanların yayılma arealı Şimali Vyetnam, həmçinin şimal-qərbli Monqolustan çöllərini əhatə edir. Təcrid olunmuş Kamçatka yarımadasında yerləşir. Bundan əlavə kiçik məskunlaşma Kyuşunun şimal-qərbində təbiət abidəsi kimi qorunur. Şimali Amerikada sağsağanlar qitənin qərb yarımkürəsində Alyaskadan Aşağı Kaliforniyaya qədər məskunlaşmışlar.

Şeirlər

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Böyük Britaniya və İrlandiyada məşhurlaşmış ənənəvi poeziya sənədləri, sağsağanların gələcəyini proqnozlaşdırdığı miflərə (ciddi şəkildə aydın deyildi) bənzəyir. Şeir mövzusunda bir çox bölgə dəyişikliyi var. Və bu deməkdir ki, dəqiq və aydın bir dəyişmə proqnoz olunmur.

Karpe Cuqulum və Terri Pretçetin dediyinə görə, sağsağanlar haqqında bir çox şeir var. Ancaq bunların heç biri çox etibarlı deyil. Çünki onlar sağsağan haqqında elə də bilikli olmayan cəmiyyət tərəfindən yazılmışdır.

Xüsusiyyətləri

[redaktə | mənbəni redaktə et]
Sağsağan səsi

Onun quyruğu uzun və əyri, tükləri qara-ağdır. Başı, onun arxa və gövdəsi qara, çiyinlər və alt tərəfi ağ rəngdədir. Qanadları parlaq mavi olur, ancaq, qanadlarını açanda olduqca ağ görünür. Qanadları ilə güclü, sürətli və düzgün uçuş həyata keçirir. Onun səsi güclüdür və "ağır" çıxır. Ömrü 30 ildən 38 ilədəkdir[6]. Sağsağanlar ağıllı quşlardan biri hesab edilir.

Xarici keçidlər

[redaktə | mənbəni redaktə et]
Vikianbarda Sağsağan ilə əlaqəli mediafayllar var.

İstinadlar

[redaktə | mənbəni redaktə et]
  1. ↑ Integrated Taxonomic Information System (ing.). 1996.
  2. ↑ IOC World Bird List Version 6.3. 2016. doi:10.14344/IOC.ML.6.3
  3. ↑ BirdLife International. "Pica pica". IUCN Red List of Threatened Species. International Union for Conservation of Nature. 2017. 15 November 2018 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 20 July 2018.
  4. ↑ "Species factsheet: Pica pica". BirdLife International. 21 November 2015 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 20 November 2015. NB – BirdLife International consider the North American black-billed magpie (Pica hudsonia) as a subspecies of Pica pica.
  5. ↑ "Corvidae". Birding in India and South Asia. 18 January 2017 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 10 November 2007.
  6. ↑ Wie alt können Vögel werden? Zum Alter von Rabenvögeln http://www.gefiederte-welt.de/TUlEPTEyMzUmQUlEPTc3NzI2MCZVUE9TPTA.html?UID=6F25409DAABDBE175C7E82D671B2F604F4668DCBC8ADA52956 Arxivləşdirilib 2016-09-20 at the Wayback Machine
Mənbə — "https://az.wikipedia.org/w/index.php?title=Sağsağan&oldid=7385336"