(Translated by https://www.hiragana.jp/)
Аляска (штат): розьніца паміж вэрсіямі — Вікіпэдыя Перайсьці да зьместу

Аляска (штат): розьніца паміж вэрсіямі

Правіць спасылкі
Зьвесткі зь Вікіпэдыі — вольнай энцыкляпэдыі
Інтэрактыўны прагляд гісторыі
← Папярэдняя зьмена
Змесціва выдалена Змесціва дададзена
ВізуальнаВікіразьметка
д робат дадаў: az:Alyaska
Няма апісаньня зьменаў
 
(не паказаныя 116 прамежных вэрсіяў аўтарства 49 удзельнікаў)
Радок 1: Радок 1:
{{Іншыя значэньні|Аляска (неадназначнасьць)}}
{{Штат ЗША |
{{Штат ЗША
Назва = Аляска |
Назва ў родным склоне = Аляскі |
|Назва = Аляска
|Назва ў родным склоне = Аляскі
|Сьцяг = Flag of Alaska.svg
Названіетворпадзеж = Аляскай |
Сьцяг = Flag of Alaska.svg |
|Герб = Seal of the State of Alaska.svg
|Мянушка = «Апошняя мяжа»,<br />«Зямля Паўночнага Сонца»
Герб = AlaskaStateSealTransparent.png|
|Мапа = Map of USA AK.svg
Мянушка = «Апошняя Мяжа», <br/>«Зямля Паўночнага Сонца» |
|Сталіца = [[Джуна]]
Мапа = ak-locator.png |
|Найбуйнейшы горад = Анкорыдж
Сталіца = Джуна |
|Паводле плошчы = 1
Найбуйнейшы горад = Анкорыдж |
|Плошча =
Губэрнатар = Сара Палін |
|Плошча сушы = 1 481 347
Паводле плошчы = 1 |
Плошча = 1&nbsp;717&nbsp;854|
|Плошча вады = 236 507
|Адсоткаў вады = 13,77
Плошча сушы = 1&nbsp;481&nbsp;347|
|Шырыня =
Плошча вады = 236&nbsp;507|
|Даўжыня =
Адсотак вады = 13,77 |
|Шырата1 = 54° 40'
Паводле колькасьці насельніцтва = 48 |
|Шырата2 = 71° 50'
Насельніцтва = 626&nbsp;932|
|Даўгата1 = 130° 00'
Шчыльнасьць = 0,42 |
|Даўгата2 = 173° 00'
Паводле заснаваньня = 49 |
|Максымальная вышыня =
Дата заснаваньня = [[3 студзеня]] [[1959]] |
|Найвышэйшая кропка =
Часавы пас = Аляскінскі: [[Час грынвічскога мерыдыяна|UTC]]-9/[[Летні час|-8]]<br/>Алеуцкі: [[Час грынвічскога мерыдыяна|UTC]]-10/[[Летні час|-9]]<br/> (заходняй даўгаты 169° 30')|
|Сярэдняя вышыня =
Шырыня1 = 54°&nbsp;40' |
|Мінімальная вышыня =
Шырыня2 = 71°&nbsp;50' |
|Найніжэйшая кропка =
Даўгата1 = 130°&nbsp;00' |
|Паводле колькасьці насельніцтва = 48
Даўгата2 = 173°&nbsp;00'
|Насельніцтва = 626 932
|Год перапісу =
|Шчыльнасьць = 0,42
|Паводле заснаваньня = 49
|Дата заснаваньня = 3 студзеня 1959
|Губэрнатар = Біл Ўокер
|Сэнатары = Ліза Мэркаўскі<br />Дэн Саліван
|Часавы пас = Аляскінскі: [[Унівэрсальны каардынаваны час|UTC]]-9/[[Летні час|-8]]<br />Алеуцкі: [[Унівэрсальны каардынаваны час|UTC]]-10/[[Летні час|-9]]<br /> (заходняй даўгаты 169° 30')
|Скарачэньні =
|Бачына =
}}
}}
'''Аляска''' ({{мова-en|Alaska}}) — самы вялікі па тэрыторыі [[Штаты ЗША|штат]] [[Злучаныя Штаты Амерыкі|ЗША]], на паўночна-заходняй ускраіне [[Паўночная Амерыка|Паўночнай Амерыкі]]. Уключае [[Алеўцкія абтокі]].
'''Аля́ска''' ({{мова-en|Alaska}}) — найвялікшы паводле тэрыторыі [[Штат ЗША|штат]] [[Злучаныя Штаты Амэрыкі|ЗША]], на паўночна-заходняй ускраіне [[Паўночная Амэрыка|Паўночнай Амэрыкі]]. Улучае [[Алеуцкія астравы]].


== Геаграфія ==
== Геаграфія ==
Штат размешчаны на крайнім паўночным захадзе кантынента, аддзелены ад [[Чукоцкі паўвостраў|Чукоцкага паўвострава]] ([[Расія]]) [[Берынгаў праліў|Берынгавым пралівам]], на ўсходзе мяжуе з [[Канада|Канадай]]. Складаецца з мацерыковай часткі і вялікай колькасці абтокаў: [[Аляксандра архіпелаг|архіпелаг Аляксандра]], [[Алеуцкія абтокі]], [[Абтокі Прыбылава]], [[Кадзяк (абток)|абток Кадзяк]], [[Святога Лаўрына (абток)|абток Святога Лаўрына]]. Абмываецца [[Паўночны Ледавіты акіян|Паўночным Ледавітым]] і [[Ціхі акіян|Ціхім акіянамі]]. На Ціхаакіянскім узбярэжжы — [[Аляскінскі хрыбет]]; унутраная частка — плато вышынёй ад 1200 м на ўсходзе да 600 м на захадзе; пераходзіць у нізіну. На поўначы — [[Брукс (хрыбет)|хрыбет Брукс]], за якім размешчаная Арктычная нізіна.
Штат разьмешчаны на крайнім паўночным захадзе кантынэнту, аддзелены ад [[Чукоцкі паўвостраў|Чукоцкага паўвострава]] ([[Расея]]) [[Бэрынгаў праліў|Бэрынгавым пралівам]], на ўсходзе мяжуе з [[Канада]]й. Складаецца з мацерыковай часткі і вялікай колькасьці абтокаў: [[Аляксандра архіпэляг|архіпэляг Аляксандра]], [[Алеуцкія астравы]], [[Абтокі Прыбылава]], [[Кадзяк (абток)|абток Кадзяк]], [[Сьвятога Ляўрына (абток)|абток Сьвятога Ляўрына]]. Абмываецца [[Паўночны Ледавіты акіян|Паўночным Ледавітым]] і [[Ціхі акіян|Ціхім акіянамі]]. На Ціхаакіянскім узьбярэжжы — [[Аляскінскі хрыбэт]]; унутраная частка — [[плято]] вышынёй ад 1200 м на ўсходзе да 600 м на захадзе; пераходзіць у нізіну. На поўначы — [[Брукс (хрыбэт)|хрыбэт Брукс]], за якім разьмешчаная Арктычная нізіна.


[[Гара Мак-Кінлі]] (6194 м) — самая высокая ў Паўночнай Амерыцы.
Гара [[Дэналі]] (6190,5 м) — найвышэйшая ў Паўночнай Амэрыцы. Ёсьць дзейныя вульканы. У гарах ледавікі ([[Мэйлсьпін]]).
Ёсць дзейныя вулканы. У гарах леднікі ([[Мэйлспін]]).


У [[1912]] у выніку вывяржэння вулкана паўстала [[Даліна дзесяці тысяч дымоў]]. Паўночную частку штата пакрывае тундра. Паўднёвей размяшчаюцца лясы. У склад штата ўваходзіць [[Абтокі Дыяміда|абток Малы Дыямід]] у Берынгавым праліве, размешчаны на адлегласці 4 км ад [[Абтокі Дыяміда|абтокі Вялікі Дыямід]] (у. Ратманава), які належыць Расіі.
У 1912 годзе ў выніку вывяржэньня вулькана паўстала [[Даліна дзесяці тысячаў дымоў]]. Паўночную частку штату пакрывае [[тундра]]. У паўднёвай разьмешчаныя лясы. У склад штату ўваходзіць [[Абтокі Дыяміда|абток Малы Дыямід]] у Берынгавай пратоцы, разьмешчаны на адлегласьці 4 км ад [[Абтокі Дыяміда|абтокі Вялікі Дыямід]] (востраў Ратманава), які належыць Расеі.


На Ціхаакіянскім узбярэжжы [[умераны клімат|клімат умераны]], марскі, адносна мяккі; у астатніх раёнах — [[арктычны клімат|арктычны]] і [[субарктычны кантынентальны клімат|субарктычны кантынентальны]], з суровымі зімамі.
На Ціхаакіянскім узьбярэжжы [[умераны клімат|клімат умераны]], марскі, адносна мяккі; у астатніх раёнах — [[арктычны клімат|арктычны]] і [[субарктычны кантынэнтальны клімат|субарктычны кантынэнтальны]], з суровымі зімамі.


Самая даўгая рака — [[Юкан (рака)|Юкан]] даўжынёй 3190 км (амаль 2000 міляў).
===Найбуйнейшыя гарады===
{|
| colspan="5" | '''Гарады з насельніцтвам больш 100 000 чалавек'''
*[[Анкорыдж]]
|-
| colspan="5" | '''Гарады з насельніцтвам 10 000 — 100 000 чалавек'''
*[[Фэрбенкс]]
*[[Джуна (Аляска)|Джуна]] (сталіца штата)
*[[Каледж (Аляска)|Каледж]]
|-
| colspan="5" | '''Гарады з насельніцтвам меней 10 000 чалавек'''
|-
| valign="top" |
*[[Кетчыкан]]
*[[Сітка]]
*[[Васіла]]
*[[Кенай]]
*[[Кадзяк]]
*[[Палмер]]
*[[Бетэл]]
| width="50px" | &nbsp;
|}


=== Найбуйнейшыя гарады ===
== Адміністрацыйны падзел ==
'''Гарады з насельніцтвам больш за 100 000 чалавек'''
У адрозненне ад большасці іншых штатаў ЗША, дзе асноўнай найніжэйшай адміністрацыйнай адзінкай мясцовага самакіравання з'яўляецца акруга (''county''), назва адміністрацыйных адзінак на Алясцы — [[бара]] (''borough'' — «раён, які мае самакіраванне»). Яшчэ больш важнае іншае адрозненне — 15 бара і муніцыпалітэт Анкорыджу пакрываюць толькі частка тэрыторыі Аляскі. Астатняя тэрыторыя не мае досыць насельніцтва (прынамсі зацікаўленага) для фармавання мясцовага самакіравання. Дзеля прасцейшага перапісу насельніцтва і дзеля зручнасці кіравання тэрыторыі, якія не ўваходзяць ні ў адну акругу, падзеленыя на так званыя [[зона перапісу насельніцтва|зоны перапісу насельніцтва]] (census area). Такіх зон на Алясцы налічваецца 11.
* [[Анкорыдж]]


'''Гарады з насельніцтвам 10 000 — 100 000 чалавек'''
[[Выява:Alaska administrative units rus.jpg|thumb|500px|[[Адміністрацыйна-тэрытарыяльны падзел]] Аляскі]]
* [[Фэрбэнкс]]
* [[Джуна]] (сталіца штату)
* [[Каледж (Аляска)|Каледж]]

'''Гарады з насельніцтвам меней за 10 000 чалавек'''
* [[Кетчыкан]]
* [[Сітка]]
* [[Васіла]]
* [[Кенай]]
* [[Кадзяк]]
* [[Палмэр]]
* [[Бэтэл]]

== Адміністрацыйны падзел ==
[[Файл: Alaska administrative units - ru.svg |міні|500пкс|[[Адміністрацыйна-тэрытарыяльны падзел]] Аляскі]]
У адрозьненьне ад большасьці іншых штатаў ЗША, дзе асноўнай найніжэйшай адміністрацыйнай адзінкай мясцовага самакіраваньня зьяўляецца акруга (''county''), назва адміністрацыйных адзінак на Алясцы — [[бара]] (''borough'' — «раён, які мае самакіраваньне»). Яшчэ больш важнае іншае адрозьненьне — 15 бара і муніцыпалітэт Анкорыджу пакрываюць толькі частку тэрыторыі Аляскі. Астатняя тэрыторыя ня мае дастаткова насельніцтва (прынамсі зацікаўленага) для фармаваньня мясцовага самакіраваньня. Дзеля прасьцейшага перапісу насельніцтва і для зручнасьці кіраваньня тэрыторыямі, якія не ўваходзяць ні ў адну акругу, яны падзеленыя на так званыя [[зона перапісу насельніцтва|зоны перапісу насельніцтва]] (''census area''). Такіх зонаў на Алясцы налічваецца 11.


== Гісторыя ==
== Гісторыя ==
Групы сібірскіх плямёнаў перайшлі пярэсмык (зараз [[Берынгаў праліў]]) 16—10 тысяч гадоў назад. [[Эскімосы]] сталі сяліцца на арктычным узбярэжжы, [[алеўты]] засялілі Алеуцкі архіпелаг.
Групы сыбірскіх плямёнаў перайшлі пярэсмык (цяпер [[Бэрынгаў праліў]]) 16—10 тысячаў гадоў таму. [[Эскімосы]] сталі сяліцца на арктычным узьбярэжжы, [[алеуты]] засялілі Алеуцкі архіпэляг.


Першымі еўрапейцамі, якія наведалі Аляску, былі [[Вітус Берынг]] і [[Аляксандр Чырыка]] ([[1741]]). Аляска стала калоніяй [[Расія|Расіі]] з [[1744]] (калонія называлася «Руская Амерыка»). Сталае паселішча [[Амерыканцы рускага паходжання|рускіх]] было заснаванае ў [[1784]] на абтоку [[Кадзіак]] [[Рыгор Шолахаў|Рыгорам Шолахавам]] (зараз адзінае цалкам рускае паселішча — [[Нікалаеўск (ЗША)|Нікалаеўск]] на паўвостраве [[Кенай]], заснаванае і заселенае з [[1968]] года [[стараверы|стараверамі]]).
Першымі эўрапейцамі, якія наведалі Аляску, былі [[Вітус Бэрынг]] і [[Аляксандар Чырыка]] (1741). Аляска стала калёніяй [[Расея|Расеі]] з 1744 (калёнія называлася «Расейская Амэрыка»). Сталае паселішча [[Амэрыканцы расейскага паходжаньня|расейцаў]] было заснаванае ў 1784 годзе на абтоку [[Кадзіяк]] [[Рыгор Шолахаў|Рыгорам Шолахавам]] (цяпер адзінае цалкам расейскае паселішча — [[Нікалаеўск (ЗША)|Нікалаеўск]] на паўвысьпе [[Кенай]], заснаванае і заселенае з 1968 году [[стараверы|стараверамі]]).


Тэрыторыя Аляскі была прададзеная Расіяй ЗША па дамове паміж дзвюма краінамі ад [[30 сакавіка]] [[1867]] [http://memory.loc.gov/cgi-bin/ampage?collId=llsl&fileName=015/llsl015.db&recNum=572] за 7,2 млн. даляраў (7,200,000$), што склала каля 2 цэнтаў за акр зямлі (банкаўскі чэк № 9759 [http://www.ourdocuments.gov/doc.php?flash=true&doc=41]). Перамовы вялі расійскі амбасадар у ЗША [[Эдуард Сцекль|Э. А. Сцекль]] і дзяржсакратар ЗША [[Уільям Генры С'юард|У. С'юард]]. Сярод чыннікаў, па якіх Расія вырашыла пазбавіцца Аляскі, называюць слабую развітасць эканомікі і аддаленасць Аляскі, а таксама боязь страціць калонію ў выніку вайсковых дзеянняў супраць ангельцаў без аніякага кампенсавання. Амерыканцы жа гэтай угодай хацелі нашкодзіць Вялікабрытаніі, "атачыўшы" Канаду, якая ў то час была брытанскай.
Тэрыторыя Аляскі была прададзеная Расеяй ЗША па дамове паміж дзьвюма краінамі ад 30 сакавіка 1867<ref>[http://memory.loc.gov/cgi-bin/ampage?collId=llsl&fileName=015/llsl015.db&recNum=572 Treaty with Russia]</ref> за 7,2 млн даляраў, што склала каля 2 цэнтаў за акр зямлі (банкаўскі чэк № 9759<ref>[http://www.ourdocuments.gov/doc.php?flash=true&doc=41 Check for the purchase of Alaska]</ref>). Перамовы вялі расейскі амбасадар у ЗША [[Эдуард Сьцекль|Э. А. Сьцекль]] і дзяржсакратар ЗША [[Ўільям Генры Сьюард|Ўільям Сьюард]]. Сярод чыньнікаў, паводле якіх Расея вырашыла пазбавіцца Аляскі, называюць слабую разьвітасьць эканомікі і аддаленасьць Аляскі, а таксама боязь страціць калёнію ў выніку вайсковых дзеяньняў супраць ангельцаў без аніякага кампэнсаваньня. Амэрыканцы жа гэтай угодай хацелі нашкодзіць Вялікабрытаніі, «атачыўшы» Канаду, якая ў той час была брытанскай.


Праз пяць гадоў было знойдзена золата. Рэгіён развіваўся павольна аж да пачаткі [[залатая ліхаманка|залатой ліхаманкі]] на [[Кландайк]]у [[1896]].
Празь пяць гадоў было знойдзенае [[золата]]. Рэгіён разьвіваўся павольна да пачатку [[залатая ліхаманка|залатой ліхаманкі]] на [[Кландайк]]у 1896 году.


Аляска была абвешчаная штатам у [[1959]]. З [[1968]] там распрацоўваюцца розныя мінеральныя рэсурсы, асабліва ў раёне заліва [[Прадха-Бі]], на паўднёвым усходзе ад Роінта-Бараў.
Аляска была абвешчаная штатам у 1959. З 1968 там распрацоўваюцца розныя мінэральныя рэсурсы, асабліва ў раёне затокі [[Прадха-Бі]], на паўднёвым усходзе ад Роінта-Бараў. У 1977 пракладзены нафтаправод ад затокі Прадха-Бі да порта Валдзязоў. У 1989 годзе разьліцьцё нафты з танкера «Прынц Ўільям» стала прычынай сур’ёзнага забруджваньня навакольнага асяродзьдзя.
У [[1977]] пракладзены нафтаправод ад заліва Прадха-Бі да порта Валдзязоў.
У [[1989]] разліццё нафты з танкера «Прынц Уільям» стала прычынай сур'ёзнага забруджвання навакольнага асяроддзя.


== Эканоміка ==
== Эканоміка ==
На поўначы здабыча нафты-сырца (у раёне [[Прудо|заліва Прудо]] і паўвострава [[Кінай]]; нафтаправод [[Аліеска]] даўжынёй 1250 км да порта [[Валдзез]]), прыроднага газу, вугля, медзі, жалеза, золата, цынку; рыбалоўства; гадоўля паўночных аленяў; лесанарыхтоўка і паляўніцтва; авіятранспарт; вайсковыя авіябазы. Турызм.
На поўначы здабыча нафты-сырцу (у раёне затокі [[Прудо]] і паўвыспы [[Кінай]]; нафтаправод [[Аліеска]] даўжынёй 1250 км да порта [[Валдзез]]), прыроднага газу, вуглю, медзі, жалеза, золата, [[цынк]]у; рыбалоўства; гадоўля паўночных аленяў; лесанарыхтоўка і паляўніцтва; авіятранспарт; вайсковыя авіябазы. Турызм.


Здабыча нафты пачала граць вялізную ролю з 1970-х гг. пасля адкрыцця радовішчаў і пракладкі [[Трансаляскінскі нафтаправод|Трансаляскінскога трубаправода]].
Здабыча нафты пачала граць вялізную ролю з 1970-х гадоў пасьля адкрыцьця радовішчаў і пракладкі [[Трансаляскінскі нафтаправод|Трансаляскінскога трубаправоду]].


== Насельніцтва ==
== Насельніцтва ==
Хоць штат адзін з найменш населеных у краіне, у 1970-е гады сюды пераехалі шматлікія новыя жыхары, прыцягнутыя вакансіямі ў нафтавай прамысловасці і на транспарце, а ў 1980-е гады прырост насельніцтва склаў больш 36 адсоткаў.
Хоць штат адзін з найменш населеных у краіне, у 1970-я гады сюды пераехалі шматлікія новыя жыхары, прыцягнутыя вакансіямі ў нафтавай прамысловасьці і на транспарце, а ў 1980-я гады прырост насельніцтва склаў больш за 36 адсоткаў.


Прырост насельніцтва апошніх дзесяцігоддзяў:
Прырост насельніцтва апошніх дзесяцігодзьдзяў:
* 1990 год — 550 000 жыхароў;
* 1990 год — 550 000 жыхароў;
* 2004 год — 648 818 жыхароў;
* 2004 год — 648 818 жыхароў;
* 2005 год — 663 661 жыхароў.
* 2005 год — 663 661 жыхар.


У [[2005]] годзе насельніцтва Аляскі павялічылася ў параўнанні з папярэднім годам на 5906 чалавек, або 0,9 %. У параўнанні з 2000 годам насельніцтва павялічылася на 36&nbsp;730 чалавек (5,9 %). Гэтая лічба ўключае натуральны прырост насельніцтва на 36 590 чалавек (53 132 нараджэнні мінус 16 542 смерці) з моманту апошняга перапісу, а таксама павелічэнне дзякуючы міграцыі на 1181 чалавека. Іміграцыя з-за межаў Злучаных Штатаў павялічыла колькасць насельніцтва Аляскі на 5800 чалавек, у то час як унутраная міграцыя паменшыла яе на 4619 чалавек.
У 2005 годзе насельніцтва Аляскі павялічылася ў параўнаньні з папярэднім годам на 5906 чалавек, або 0,9%. У параўнаньні з 2000 годам насельніцтва павялічылася на 36 730 чалавек (5,9%). Гэтая лічба ўлучае натуральны прырост насельніцтва на 36 590 чалавек (53 132 нараджэньні мінус 16 542 сьмерці) з моманту апошняга перапісу, а таксама павелічэньне дзякуючы міграцыі на 1181 чалавекі. Іміграцыя з-за межаў Злучаных Штатаў павялічыла колькасьць насельніцтва Аляскі на 5800 чалавек, у той час як унутраная міграцыя паменшыла яе на 4619 чалавек. Шчыльнасьць насельніцтва на Алясцы самая нізкая з усіх штатаў ЗША.
Шчыльнасьць насельніцтва на Алясцы самая нізкая з усіх штатаў ЗША.


Каля 75 адсоткаў насельніцтва белыя, выхадцы з ЗША. У штаце каля 86 тыс. карэнных жыхароў — [[індзейцы]] ([[атапаскі]], [[хайда]], [[тлінкіты]], [[сімшыяне]]), [[эскімосы]] і [[алеуты]]. У штаце жыве таксама невялікая колькасць нашчадкаў рускіх. Сярод асноўных рэлігійных груп — каталікі, праваслаўныя, баптысты і метадысты. Дзель праваслаўных, якая складае па розных адзнаках 8-10 %, з'яўляецца самой высокай у краіне. Апошнія 20 гадоў жыхары штата традыцыйна галасуюць за рэспубліканцаў.
Каля 75 адсоткаў насельніцтва белыя, выхадцы з ЗША. У штаце каля 86 тыс. карэнных жыхароў — [[індзейцы]] ([[атапаскі]], [[хайда]], [[тлінкіты]], [[сімшыяне]]), [[эскімосы]] і [[алеуты]]. У штаце жыве таксама невялікая колькасьць нашчадкаў расейцаў. Сярод асноўных рэлігійных групаў — каталікі, праваслаўныя, баптысты і мэтадысты. Дзель праваслаўных, якая складае па розных адзнаках 8-10%, зьяўляецца найвышэйшай у краіне. Апошнія 20 гадоў жыхары штату традыцыйна галасуюць за рэспубліканцаў.


== Спасылкі ==
== Адукацыя ==
У 1917 годзе быў заснаваны [[Унівэрсытэт Аляскі|Ўнівэрсытэт Аляскі]]. Установа разьмяшчаецца ў горадзе [[Фэйрбэнкс]].

== Крыніцы ==
{{Крыніцы}}

== Вонкавыя спасылкі ==
{{Commons}}
* [http://www.alaska.gov/ State of Alaska website]
* [http://www.alaska.gov/ State of Alaska website]
* [http://quickfacts.census.gov/qfd/states/02000.html US Census Bureau]
* [https://web.archive.org/web/20100527092920/http://quickfacts.census.gov/qfd/states/02000.html Alaska QuickFacts] US Census Bureau
* [http://www.alaska.com/ Alaska.com Information]
* [http://www.travelalaska.com/ Alaska Travel Industry Association]
* [http://www.travelalaska.com/ Alaska Travel Industry Association]
* [http://www.usnewspapers.org/state/alaska Alaska Newspapers]
* [https://web.archive.org/web/20070219132756/http://www.usnewspapers.org/state/alaska/ Alaska Newspapers]


{{Аляска}}
{{Аляска}}
{{Адміністрацыйныя адзінкі ЗША}}
{{Адміністрацыйныя адзінкі ЗША}}


[[Катэгорыя:Аляска|*]]
[[Катэгорыя:Аляска| ]]
[[Катэгорыя:1959 год у ЗША]]

[[Катэгорыя:Дзяржавы і тэрыторыі, заснаваныя ў 1959 годзе]]
[[ang:Alasca]]
[[ar:ألاسكا]]
[[ast:Alaska]]
[[az:Alyaska]]
[[bat-smg:Aliaska]]
[[be:Штат Аляска]]
[[bg:Аляска]]
[[bn:আলাস্কা]]
[[bpy:আলাস্কা]]
[[br:Alaska]]
[[bs:Aljaska]]
[[ca:Alaska]]
[[co:Alaska]]
[[cs:Aljaška]]
[[cy:Alaska]]
[[da:Alaska]]
[[de:Alaska]]
[[diq:Alaska]]
[[el:Αλάσκα]]
[[en:Alaska]]
[[eo:Alasko]]
[[es:Alaska]]
[[et:Alaska]]
[[eu:Alaska]]
[[fa:آلاسکا]]
[[fi:Alaska]]
[[fr:Alaska]]
[[frp:Alaska]]
[[ga:Alasca]]
[[gd:Alasca]]
[[gl:Alasca - Alaska]]
[[he:אלסקה]]
[[hr:Aljaska]]
[[ht:Alaska]]
[[hu:Alaszka]]
[[hy:Ալյասկա]]
[[ia:Alaska]]
[[id:Alaska]]
[[ik:Alaxsxaq]]
[[ilo:Alaska]]
[[io:Alaska]]
[[is:Alaska]]
[[it:Alaska]]
[[iu:ᐊᓛᓯᑲ/alaasika]]
[[ja:アラスカ州しゅう]]
[[ka:ალასკა (შტატი)]]
[[ko:알래스카 주]]
[[ks:अलास्‍का]]
[[ku:Alaska]]
[[kw:Alaska]]
[[la:Alasca]]
[[lij:Alaska]]
[[lt:Aliaska]]
[[lv:Aļaska]]
[[mi:Alaska]]
[[mk:Аљаска]]
[[ml:അലാസ്ക]]
[[mr:अलास्का]]
[[ms:Alaska]]
[[nds:Alaska]]
[[nl:Alaska]]
[[nn:Alaska]]
[[no:Alaska]]
[[oc:Alaska]]
[[os:Аляскæ]]
[[pam:Alaska]]
[[pl:Alaska]]
[[pms:Alasca]]
[[pt:Alasca]]
[[ro:Alaska (stat SUA)]]
[[ru:Аляска]]
[[sa:अलास्‍का]]
[[sco:Alaska]]
[[sh:Aljaska]]
[[simple:Alaska]]
[[sk:Aljaška]]
[[sl:Aljaska]]
[[sq:Alaska]]
[[sr:Аљаска]]
[[sv:Alaska]]
[[sw:Alaska]]
[[ta:அலாஸ்கா]]
[[th:มลรัฐอะแลสกา]]
[[tl:Alaska]]
[[tr:Alaska]]
[[uk:Аляска]]
[[ur:الاسکا]]
[[vec:Ałasca]]
[[vi:Alaska]]
[[vo:Alaska]]
[[yi:אלאסקע]]
[[zh:阿おもね拉ひしげ斯加州しゅう]]
[[zh-min-nan:Alaska]]

Цяперашняя вэрсія на 19:48, 3 студзеня 2024

Гэтая назва мае некалькі сэнсаў. Калі вас цікавяць іншыя сэнсы, глядзіце таксама Аляска (неадназначнасьць).
Аляска
Сьцяг Аляскі Герб Аляскі
Сьцяг Аляскі Герб Аляскі
Штат Аляска на мапе ЗША
Мянушка «Апошняя мяжа»,
«Зямля Паўночнага Сонца»
Сталіца Джуна
Найбуйнейшы горад Анкорыдж
Плошча
1-я па ЗША
- сушы 1 481 347 км²
- вады 236 507 км²
- % вады 13,77
- шырата 54° 40' пн. ш. па 71° 50' пн. ш.
- даўгата 130° 00' з. д. па 173° 00' з. д.
Насельніцтва
48-е па ЗША
- агулам 626 932
- шчыльнасьць 0,42/км²
Дата заснаваньня 3 студзеня 1959 (49-ы)
Губэрнатар Біл Ўокер
Сэнатары Ліза Мэркаўскі
Дэн Саліван
Часавы пас Аляскінскі: UTC-9/-8
Алеуцкі: UTC-10/-9
(заходняй даўгаты 169° 30')

Аля́ска (па-ангельску: Alaska) — найвялікшы паводле тэрыторыі штат ЗША, на паўночна-заходняй ускраіне Паўночнай Амэрыкі. Улучае Алеуцкія астравы.

Геаграфія

[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

Штат разьмешчаны на крайнім паўночным захадзе кантынэнту, аддзелены ад Чукоцкага паўвострава (Расея) Бэрынгавым пралівам, на ўсходзе мяжуе з Канадай. Складаецца з мацерыковай часткі і вялікай колькасьці абтокаў: архіпэляг Аляксандра, Алеуцкія астравы, Абтокі Прыбылава, абток Кадзяк, абток Сьвятога Ляўрына. Абмываецца Паўночным Ледавітым і Ціхім акіянамі. На Ціхаакіянскім узьбярэжжы — Аляскінскі хрыбэт; унутраная частка — плято вышынёй ад 1200 м на ўсходзе да 600 м на захадзе; пераходзіць у нізіну. На поўначы — хрыбэт Брукс, за якім разьмешчаная Арктычная нізіна.

Гара Дэналі (6190,5 м) — найвышэйшая ў Паўночнай Амэрыцы. Ёсьць дзейныя вульканы. У гарах ледавікі (Мэйлсьпін).

У 1912 годзе ў выніку вывяржэньня вулькана паўстала Даліна дзесяці тысячаў дымоў. Паўночную частку штату пакрывае тундра. У паўднёвай разьмешчаныя лясы. У склад штату ўваходзіць абток Малы Дыямід у Берынгавай пратоцы, разьмешчаны на адлегласьці 4 км ад абтокі Вялікі Дыямід (востраў Ратманава), які належыць Расеі.

На Ціхаакіянскім узьбярэжжы клімат умераны, марскі, адносна мяккі; у астатніх раёнах — арктычны і субарктычны кантынэнтальны, з суровымі зімамі.

Самая даўгая рака — Юкан даўжынёй 3190 км (амаль 2000 міляў).

Найбуйнейшыя гарады

[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

Гарады з насельніцтвам больш за 100 000 чалавек

Гарады з насельніцтвам 10 000 — 100 000 чалавек

Гарады з насельніцтвам меней за 10 000 чалавек

Адміністрацыйны падзел

[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]
Адміністрацыйна-тэрытарыяльны падзел Аляскі

У адрозьненьне ад большасьці іншых штатаў ЗША, дзе асноўнай найніжэйшай адміністрацыйнай адзінкай мясцовага самакіраваньня зьяўляецца акруга (county), назва адміністрацыйных адзінак на Алясцы — бара (borough — «раён, які мае самакіраваньне»). Яшчэ больш важнае іншае адрозьненьне — 15 бара і муніцыпалітэт Анкорыджу пакрываюць толькі частку тэрыторыі Аляскі. Астатняя тэрыторыя ня мае дастаткова насельніцтва (прынамсі зацікаўленага) для фармаваньня мясцовага самакіраваньня. Дзеля прасьцейшага перапісу насельніцтва і для зручнасьці кіраваньня тэрыторыямі, якія не ўваходзяць ні ў адну акругу, яны падзеленыя на так званыя зоны перапісу насельніцтва (census area). Такіх зонаў на Алясцы налічваецца 11.

Гісторыя

[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

Групы сыбірскіх плямёнаў перайшлі пярэсмык (цяпер Бэрынгаў праліў) 16—10 тысячаў гадоў таму. Эскімосы сталі сяліцца на арктычным узьбярэжжы, алеуты засялілі Алеуцкі архіпэляг.

Першымі эўрапейцамі, якія наведалі Аляску, былі Вітус Бэрынг і Аляксандар Чырыка (1741). Аляска стала калёніяй Расеі з 1744 (калёнія называлася «Расейская Амэрыка»). Сталае паселішча расейцаў было заснаванае ў 1784 годзе на абтоку Кадзіяк Рыгорам Шолахавам (цяпер адзінае цалкам расейскае паселішча — Нікалаеўск на паўвысьпе Кенай, заснаванае і заселенае з 1968 году стараверамі).

Тэрыторыя Аляскі была прададзеная Расеяй ЗША па дамове паміж дзьвюма краінамі ад 30 сакавіка 1867[1] за 7,2 млн даляраў, што склала каля 2 цэнтаў за акр зямлі (банкаўскі чэк № 9759[2]). Перамовы вялі расейскі амбасадар у ЗША Э. А. Сьцекль і дзяржсакратар ЗША Ўільям Сьюард. Сярод чыньнікаў, паводле якіх Расея вырашыла пазбавіцца Аляскі, называюць слабую разьвітасьць эканомікі і аддаленасьць Аляскі, а таксама боязь страціць калёнію ў выніку вайсковых дзеяньняў супраць ангельцаў без аніякага кампэнсаваньня. Амэрыканцы жа гэтай угодай хацелі нашкодзіць Вялікабрытаніі, «атачыўшы» Канаду, якая ў той час была брытанскай.

Празь пяць гадоў было знойдзенае золата. Рэгіён разьвіваўся павольна да пачатку залатой ліхаманкі на Кландайку 1896 году.

Аляска была абвешчаная штатам у 1959. З 1968 там распрацоўваюцца розныя мінэральныя рэсурсы, асабліва ў раёне затокі Прадха-Бі, на паўднёвым усходзе ад Роінта-Бараў. У 1977 пракладзены нафтаправод ад затокі Прадха-Бі да порта Валдзязоў. У 1989 годзе разьліцьцё нафты з танкера «Прынц Ўільям» стала прычынай сур’ёзнага забруджваньня навакольнага асяродзьдзя.

Эканоміка

[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

На поўначы здабыча нафты-сырцу (у раёне затокі Прудо і паўвыспы Кінай; нафтаправод Аліеска даўжынёй 1250 км да порта Валдзез), прыроднага газу, вуглю, медзі, жалеза, золата, цынку; рыбалоўства; гадоўля паўночных аленяў; лесанарыхтоўка і паляўніцтва; авіятранспарт; вайсковыя авіябазы. Турызм.

Здабыча нафты пачала граць вялізную ролю з 1970-х гадоў пасьля адкрыцьця радовішчаў і пракладкі Трансаляскінскога трубаправоду.

Насельніцтва

[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

Хоць штат адзін з найменш населеных у краіне, у 1970-я гады сюды пераехалі шматлікія новыя жыхары, прыцягнутыя вакансіямі ў нафтавай прамысловасьці і на транспарце, а ў 1980-я гады прырост насельніцтва склаў больш за 36 адсоткаў.

Прырост насельніцтва апошніх дзесяцігодзьдзяў:

  • 1990 год — 550 000 жыхароў;
  • 2004 год — 648 818 жыхароў;
  • 2005 год — 663 661 жыхар.

У 2005 годзе насельніцтва Аляскі павялічылася ў параўнаньні з папярэднім годам на 5906 чалавек, або 0,9%. У параўнаньні з 2000 годам насельніцтва павялічылася на 36 730 чалавек (5,9%). Гэтая лічба ўлучае натуральны прырост насельніцтва на 36 590 чалавек (53 132 нараджэньні мінус 16 542 сьмерці) з моманту апошняга перапісу, а таксама павелічэньне дзякуючы міграцыі на 1181 чалавекі. Іміграцыя з-за межаў Злучаных Штатаў павялічыла колькасьць насельніцтва Аляскі на 5800 чалавек, у той час як унутраная міграцыя паменшыла яе на 4619 чалавек. Шчыльнасьць насельніцтва на Алясцы самая нізкая з усіх штатаў ЗША.

Каля 75 адсоткаў насельніцтва белыя, выхадцы з ЗША. У штаце каля 86 тыс. карэнных жыхароў — індзейцы (атапаскі, хайда, тлінкіты, сімшыяне), эскімосы і алеуты. У штаце жыве таксама невялікая колькасьць нашчадкаў расейцаў. Сярод асноўных рэлігійных групаў — каталікі, праваслаўныя, баптысты і мэтадысты. Дзель праваслаўных, якая складае па розных адзнаках 8-10%, зьяўляецца найвышэйшай у краіне. Апошнія 20 гадоў жыхары штату традыцыйна галасуюць за рэспубліканцаў.

Адукацыя

[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

У 1917 годзе быў заснаваны Ўнівэрсытэт Аляскі. Установа разьмяшчаецца ў горадзе Фэйрбэнкс.

Крыніцы

[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]
  1. ^ Treaty with Russia
  2. ^ Check for the purchase of Alaska

Вонкавыя спасылкі

[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

Аляска (штат) — сховішча мультымэдыйных матэрыялаў

Атрымана з «https://be-tarask.wikipedia.org/w/index.php?title=Аляска_(штат)&oldid=2469743»