Melen (liv) : diforc'h etre ar stummoù
D +wikeriadur |
+ Istor |
||
(12 stumm da c'hortoz gant 6 implijer kuzhet.) | |||
Linenn 1: | Linenn 1: | ||
{|class="infobox" style="font-size:90%;" |
|||
[[Restr:Color icon yellow.svg|thumb|200px|Arlivioù melen.]] |
|||
|- |
|||
Ar '''melen''' a zo ul liv, unan eus an tri liv diazez el livouriezh gant ar [[ruz (liv)|ruz]] hag ar [[glas (liv)|glaz]]. Evit ar moullañ eo unan eus an tri liv kentañ renk gant ar [[cyan]] hag ar [[magenta]]. |
|||
!colspan="2" bgcolor="#ff0" style="font-size:1.5em; text-align:center;" |Melen |
|||
|- |
|||
!colspan="2"| |
|||
<imagemap> |
|||
Image:Color icon yellow.svg|280px |
|||
rect 0 0 100 100 [[#ef9b0f]] |
|||
rect 100 0 200 100 [[#ffd800]] |
|||
rect 200 0 300 100 [[#ffee75]] |
|||
rect 0 100 100 200 [[#ffba00]] |
|||
rect 100 100 200 200 [[#ff0]] |
|||
rect 200 100 300 200 [[#ffdf00]] |
|||
rect 0 200 100 300 [[#fff77d]] |
|||
rect 100 200 200 300 [[#fffacd]] |
|||
rect 200 200 300 300 [[#ffbf00]] |
|||
</imagemap> |
|||
|- |
|||
|colspan="2"|[[File:Info Simple.svg|10px]] ''Bukit war pep liv da welout e god [[HTML]]'' |
|||
|- |
|||
!colspan="2" bgcolor="#ff0" style="text-align:center;"|Skalfad tredanwarellek |
|||
|- |
|||
|'''Trohed''' |
|||
|575 – 585 [[metr|nm]] |
|||
|- |
|||
|colspan="2"|<div style="background-image:linear-gradient(to right, #d1d31b, #f4b03c); height:20px;"></div> |
|||
|- |
|||
|'''Talm''' |
|||
|521 – 512 [[Hertz|THz]] |
|||
|- |
|||
|colspan="2" bgcolor="#ff0" style="text-align:center;"|'''Bonekadur''' |
|||
|- |
|||
|colspan="2" align="center"| |
|||
* Evit ar melen <kbd>#ff0</kbd> <span style="background-color:#ff0; color:#ff0; border:1px solid #000;">MMMMMM</span> (580 nm) |
|||
|- |
|||
|'''[[HTML]]''' |
|||
|<kbd>#ffff00 / #ff0</kbd> |
|||
|- |
|||
|'''[[sRGB]]''' |
|||
|<kbd>(255, 255, 0)</kbd> |
|||
|- |
|||
|'''[[CMYK]]''' |
|||
|<kbd>(0, 0, 100, 0)</kbd> |
|||
|- |
|||
|'''[[HSV]]''' |
|||
|<kbd>(60, 100, 100)</kbd> |
|||
|- |
|||
| colspan="2" | |
|||
---- |
|||
|- |
|||
!colspan="2" |[[File:6tag 300517-210710.jpg|280px]] |
|||
|- |
|||
|colspan="2" |''Ur c'huzh-heol melen'' |
|||
|- |
|||
|} |
|||
[[File:SubtractiveColorMixing.png|thumb|upright 1.25|An hiniizhiad [[CMYK]]]] |
|||
[[File:Raw egg.jpg|thumb|upright 1.25|Ur melen-vi kriz]] |
|||
[[File:Basil Soda Yellow Dress - Paris Haute Couture Spring-Summer 2012.jpg|thumb|upright 1.25|Ur sae velen]] |
|||
[[File:The Yellow Budha - panoramio (2).jpg|thumb|upright 1.25|[[Bouda]] melen, [[Thailand]]]] |
|||
'''Melen''' a reer eus al [[liv]] gweladus a zo etre [[Gwer (liv)|gwer]] <span style="color:#008000; background-color:#008000; border:1px solid #000;">0000</span> hag [[Orañjez (liv)|orañjez]] <span style="color:#ff8000; background-color:#ff8000;">0000</span> er [[Spektr gwelus|skalfad gwelus]], adalek an [[trohed]] 575 [[metr|nm]] betek an trohed 585 nm. Orañjez eo al liv diwezhañ a weler pa vez hiroc'h an trohed eget 585 nm, o tont eus an [[danruz]], ha gwer eo an hini kentañ war-du an [[uslimestra]], pa vez an trohed berroc'h eget 575 nm. |
|||
*"Melen glan" a reer eus al liv melen eo 580 nm e drohed : <span style="background-color:#ff0; color:#ff0; border:1px solid #000;">0000</span>. |
|||
{|align="center" style="font-size:1.2em;> |
|||
|- |
|||
!colspan="3"|Ar skalfad gwelus |
|||
|- |
|||
|'''''USLIMESTRA''''' ||[[Restr:Spectrehorizontal.png|400px]]||'''''DANRUZ''''' |
|||
|} |
|||
Unan eus al livioù diazez eo ar melen el [[liverezh]] a-gevret gant ar [[Glas (liv)|glaz]] hag ar [[Ruz (liv)|ruz]], kouls hag er [[moullerezh]] hervez An hiniizhiad [[CMYK]], a-gevret gant ar [[cyan]], ar [[magenta]] hag an [[Du (liv)|du]]. Ul liv eilrenk eo avat e [[skramm]]où ar [[skinwel]] ha re an [[urzhiateer]]ioù, ma vez diskwelet dre veskañ ruz ha gwer. |
|||
Meur a arliv melen a weler an natur : [[plant]], [[loen]]ed, melen ur [[vi]]... hag ar [[mel]] evel-just, alese anv al liv. An [[heol]] a weler melen a-wezhioù, pa vez gwariet ar skinoù berroc'h (adalek ar gwer betek an uslimestra). |
|||
{{Commons|Category:yellow}} |
|||
==Yezh== |
|||
;Gerdarzh |
|||
Eus ar [[predeneg]] *''melino'' hag ar [[galianeg]] *''melinos'', "mel", e teu ar ger. Er geriadur [[Catholicon]] (moullet e [[1499]]) emañ : <blockquote>'''melen''' ''g''.([[galleg]]) iaune de couleur, ''l''.([[latin]]) croceus.</blockquote> |
|||
Kement hag "a-liv gant ar [[safron]] (''Crocus sativus'')", "melen", "[[aour|alaouret]]" e talvez ar ger latin ''crŏcĕus''<ref>{{la}} {{fr}} [https://www.lexilogos.com/latin/gaffiot.php?q=croceus Geriadur Gaffiot (1934).]</ref>. |
|||
;Arlivioù |
|||
*Melegan : a-liv gant ar [[mel]]. |
|||
*Melen-aour : a-liv gant an aour <span style="color:#ffd700; background-color:#ffd700; border:1px solid #000;">0000</span>. |
|||
*Melenc'hlas : melen hag a denn war ar gwer <span style="color:#f1fa01; background-color:#f1fa01; border:1px solid #000;">0000</span>. |
|||
*Melendu : okr melen <span style="color:#fdb434; background-color:#fdb434; border:1px solid #000;">0000</span>. |
|||
*Melenrous : rous-gwenn, pa gomzer eus liv ul [[marc'h|loen-kezeg]] <span style="color:#bb8866; background-color:#bb8866; border:1px solid #000;">0000</span>. |
|||
*Melenruz : [[Orañjez (liv)|orañjez]]. |
|||
*Melenwenn : rous sklaer, pa gomzer eus liv ur marc'h <span style="color:#f9e0c6; background-color:#f9e0c6; border:1px solid #000;">0000</span>. |
|||
==Istor== |
|||
An okr melen a veze implijet ken abred hag er [[Ragistor]] evit livañ mougevioù, evel ma weler e [[mougev Las Caus]] (– 17 300 vloaz). Adalek [[Neolitik|Nevezoavezh ar Maen]] (– 8 000) e voe lakaet an aour da [[metal|vetal]] prizius, en abeg ma ne vergl ket ha ma'z eo mezelladus hag orjalus ; a-feur ma'c'h aed war-du an [[Henamzer]] e teuas e liv da vezañ prizet ivez. |
|||
En [[Henegipt]] e veze lakaet al liv melen par d'an aour, a oa liv an heol, an [[doue]]où hag ar [[faraon]]ed ; setu perak e kaver kalz livadurioù melen er bezioù. |
|||
An [[Henroma]]ned a implije ar melen evit skeudenniñ an aour, hag an okr melen evit taolenniñ kroc'hen an dud. Liv ar maouezed dimezet ha hini ar baotred pezhell e oa ar melen a-fet dilhad. Bri a veze douget d'an dud o fennad blev melegan. |
|||
Er [[Krennamzer|Grennamzer]] e troas ar melen a liv nobl ha drant, a-drugarez d'an [[ardamezouriezh]] (ma reer ''aour'' anezhañ). Ar [[Kristeniezh|gristenien]] ne reont ket gant al liv melen en o lidoù, peogwir n'emañ ket ar [[Bibl]] ; gant an aour avat e reont sof-kont, abalamour ma'z eo arouez ar galloud hag ar binvidigezh. E dibenn ar Grennamzer e tougent bri d'an aour bepred, hogen er vuhez pemdez e lakajont ar melen da liv ar c'hoantegezh (ur [[Seizh pec'hed kapital|pec'hed marvel]]), ar warizi, ar gevierezh hag ar pilpouzerezh<ref>Pastoureau 2019, p. 104.</ref> Da heul prosez [[Jan Hus]] e [[1415]], man erruas gwisket e melen, hag e [[eskumunugenn]] e voe lakaet da velen ar c'haouerien, an douellerien, ar drubarded, ar grenerien, hag all ; da liv ar [[Yuzevien]] e voe lakaet ivez, alese ar steredenn velen a ranke ar Yuzevien dougen da vare an [[Trede Reich]]. |
|||
Betek bremañ e pad ar sell-se war al liv e meur a yezh en [[Europa (kevandir)|Europa]]. Er geriadurioù, [[Geriadur brezhoneg An Here|hini An Here]] en o zouez, e vez berroc'h ar pennad a-zivout ar melen eget an hini diwar-benn ar [[ruz (liv)|ruz]]. |
|||
==En natur== |
|||
<gallery mode="packed-hover" caption="Loened"> |
|||
Centropyge heraldi.jpg|''Centropyge heraldi'' |
|||
139 |
|||
Misumena vatia portrait.jpg|''Misumena vatia'' |
|||
Schrecklicherpfeilgiftfrosch-01.jpg|''Phyllobates terribilis'' |
|||
طائر كناري أليف من المغرب.jpg|''Serinus canaria'' |
|||
</gallery> |
|||
<gallery mode="packed-hover" caption="Mein"> |
|||
SaphirJaune.jpg|Safirenn |
|||
Sulfur - El Desierto mine, San Pablo de Napa, Daniel Campos Province, Potosí, Bolivia.jpg|[[Soufr]] |
|||
</gallery> |
|||
<gallery mode="packed-hover" caption="Plant"> |
|||
Ginkgo biloba 'Mariken' Miłorząb dwuklapowy 2017-10-15 02.jpg|''[[Ginkgo biloba]]'' |
|||
319marot12.jpg|[[Gwinizh]] |
|||
Rose Gelb.JPG|[[Roz]]enn |
|||
Russula claroflava a1 (4).JPG|''Russula claroflava'' |
|||
Lemon.jpg|[[Suraval]]où |
|||
</gallery> |
|||
==Levrlennadur== |
|||
*{{fr}} Pastoureau, Michel. ''Jaune – Histoire d'une couleur''. Paris : Éditions du Seuil, 2019 {{ISBN|978-2-7578-9941-0}} |
|||
==Notennoù== |
|||
{{daveoù}} |
|||
{{Commonscat|yellow}} |
|||
{{Wikeriadur|melen}} |
{{Wikeriadur|melen}} |
||
{{Livioù}} |
{{Livioù}} |
||
[[Rummad:Livioù]] |
[[Rummad:Livioù]] |
||
[[af:Geel]] |
|||
[[an:Amariello]] |
|||
[[ang:Geolu]] |
|||
[[ar:أصفر]] |
|||
[[arc:ܫܥܘܬܐ (ܓܘܢܐ)]] |
|||
[[ast:Mariellu]] |
|||
[[ay:Q'illu]] |
|||
[[az:Sarı]] |
|||
[[ba:Һары]] |
|||
[[bat-smg:Geltuona]] |
|||
[[be:Жоўты колер]] |
|||
[[be-x-old:Жоўты колер]] |
|||
[[bg:Жълт цвят]] |
|||
[[bn:হলুদ (বর্ণ)]] |
|||
[[bo:སེར་པོ།]] |
|||
[[bs:Žuta]] |
|||
[[ca:Groc]] |
|||
[[ce:Можа]] |
|||
[[ch:Amariyu]] |
|||
[[cs:Žlutá]] |
|||
[[cy:Melyn]] |
|||
[[da:Gul]] |
|||
[[de:Gelb]] |
|||
[[el:Κίτρινο]] |
|||
[[en:Yellow]] |
|||
[[eo:Flava]] |
|||
[[es:Amarillo]] |
|||
[[et:Kollane]] |
|||
[[eu:Hori]] |
|||
[[fa:زرد]] |
|||
[[fi:Keltainen]] |
|||
[[fiu-vro:Kõllanõ]] |
|||
[[fr:Jaune]] |
|||
[[ga:Buí]] |
|||
[[gan: |
|||
[[gl:Amarelo]] |
|||
[[gn:Sa'yju]] |
|||
[[hak:Vòng-set]] |
|||
[[he:צהוב]] |
|||
[[hi:पीला]] |
|||
[[hr:Žuta]] |
|||
[[ht:Jòn]] |
|||
[[hu:Sárga]] |
|||
[[id:Kuning]] |
|||
[[is:Gulur]] |
|||
[[it:Giallo]] |
|||
[[ja: |
|||
[[jv:Kuning]] |
|||
[[ko:노랑]] |
|||
[[ksh:Jääl]] |
|||
[[ku:Zer]] |
|||
[[la:Gilvus]] |
|||
[[lad:Amariyo]] |
|||
[[lb:Giel]] |
|||
[[lbe:Хъахъисса]] |
|||
[[lmo:Giald]] |
|||
[[ln:Bondɔbɔ́]] |
|||
[[lt:Geltona]] |
|||
[[lv:Dzeltenā krāsa]] |
|||
[[map-bms:Kuning]] |
|||
[[mdf:Тюжя]] |
|||
[[mk:Жолта боја]] |
|||
[[ml:മഞ്ഞ]] |
|||
[[ms:Kuning]] |
|||
[[mt:Isfar]] |
|||
[[myv:Ожо]] |
|||
[[nah:Cōztic]] |
|||
[[new:म्हासु]] |
|||
[[nl:Geel (kleur)]] |
|||
[[nn:Gul]] |
|||
[[no:Gul]] |
|||
[[nrm:Jâone]] |
|||
[[oc:Jaune]] |
|||
[[os:Бур]] |
|||
[[pdc:Gehl]] |
|||
[[pl:Barwa żółta]] |
|||
[[pnb:پیلا]] |
|||
[[pt:Amarelo]] |
|||
[[qu:Q'illu]] |
|||
[[ro:Galben]] |
|||
[[ru:Жёлтый цвет]] |
|||
[[sa:पीत]] |
|||
[[scn:Giarnu]] |
|||
[[sco:Yellae]] |
|||
[[sh:Žuto]] |
|||
[[si:කහ පාට]] |
|||
[[simple:Yellow]] |
|||
[[sk:Žltá]] |
|||
[[sl:Rumena]] |
|||
[[so:Jaale]] |
|||
[[sq:Ngjyra e verdhë]] |
|||
[[sr:Жута боја]] |
|||
[[stq:Jeel]] |
|||
[[su:Konéng (warna)]] |
|||
[[sv:Gul]] |
|||
[[ta:மஞ்சள் (நிறம்)]] |
|||
[[te:పసుపు (రంగు)]] |
|||
[[tg:Зард]] |
|||
[[th:สีเหลือง]] |
|||
[[tl:Dilaw]] |
|||
[[tpi:Yelo (kala)]] |
|||
[[tr:Sarı]] |
|||
[[tt:Сары]] |
|||
[[ug:سېرىق رەڭ]] |
|||
[[uk:Жовтий колір]] |
|||
[[ur:پیلا]] |
|||
[[vec:Xało]] |
|||
[[vi:Vàng (màu)]] |
|||
[[vls:Geel (kleur)]] |
|||
[[war:Darag]] |
|||
[[wo:Mboq]] |
|||
[[yi:געל]] |
|||
[[zh: |
|||
[[zh-min-nan:N̂g-sek]] |
|||
[[zh-yue: |
Stumm red eus an 2 C'hwe 2024 da 17:37
Melen | |
---|---|
Bukit war pep liv da welout e god HTML | |
Skalfad tredanwarellek | |
Trohed | 575 – 585 nm |
Talm | 521 – 512 THz |
Bonekadur | |
| |
HTML | #ffff00 / #ff0 |
sRGB | (255, 255, 0) |
CMYK | (0, 0, 100, 0) |
HSV | (60, 100, 100) |
| |
Ur c'huzh-heol melen |
Melen a reer eus al liv gweladus a zo etre gwer 0000 hag orañjez 0000 er skalfad gwelus, adalek an trohed 575 nm betek an trohed 585 nm. Orañjez eo al liv diwezhañ a weler pa vez hiroc'h an trohed eget 585 nm, o tont eus an danruz, ha gwer eo an hini kentañ war-du an uslimestra, pa vez an trohed berroc'h eget 575 nm.
- "Melen glan" a reer eus al liv melen eo 580 nm e drohed : 0000.
Ar skalfad gwelus | ||
---|---|---|
USLIMESTRA | DANRUZ |
Unan eus al livioù diazez eo ar melen el liverezh a-gevret gant ar glaz hag ar ruz, kouls hag er moullerezh hervez An hiniizhiad CMYK, a-gevret gant ar cyan, ar magenta hag an du. Ul liv eilrenk eo avat e skrammoù ar skinwel ha re an urzhiateerioù, ma vez diskwelet dre veskañ ruz ha gwer.
Meur a arliv melen a weler an natur : plant, loened, melen ur vi... hag ar mel evel-just, alese anv al liv. An heol a weler melen a-wezhioù, pa vez gwariet ar skinoù berroc'h (adalek ar gwer betek an uslimestra).
Yezh
[kemmañ | kemmañ ar vammenn]- Gerdarzh
Eus ar predeneg *melino hag ar galianeg *melinos, "mel", e teu ar ger. Er geriadur Catholicon (moullet e 1499) emañ :
Kement hag "a-liv gant ar safron (Crocus sativus)", "melen", "alaouret" e talvez ar ger latin crŏcĕus[1].
- Arlivioù
- Melegan : a-liv gant ar mel.
- Melen-aour : a-liv gant an aour 0000.
- Melenc'hlas : melen hag a denn war ar gwer 0000.
- Melendu : okr melen 0000.
- Melenrous : rous-gwenn, pa gomzer eus liv ul loen-kezeg 0000.
- Melenruz : orañjez.
- Melenwenn : rous sklaer, pa gomzer eus liv ur marc'h 0000.
Istor
[kemmañ | kemmañ ar vammenn]An okr melen a veze implijet ken abred hag er Ragistor evit livañ mougevioù, evel ma weler e mougev Las Caus (– 17 300 vloaz). Adalek Nevezoavezh ar Maen (– 8 000) e voe lakaet an aour da vetal prizius, en abeg ma ne vergl ket ha ma'z eo mezelladus hag orjalus ; a-feur ma'c'h aed war-du an Henamzer e teuas e liv da vezañ prizet ivez.
En Henegipt e veze lakaet al liv melen par d'an aour, a oa liv an heol, an doueoù hag ar faraoned ; setu perak e kaver kalz livadurioù melen er bezioù.
An Henromaned a implije ar melen evit skeudenniñ an aour, hag an okr melen evit taolenniñ kroc'hen an dud. Liv ar maouezed dimezet ha hini ar baotred pezhell e oa ar melen a-fet dilhad. Bri a veze douget d'an dud o fennad blev melegan.
Er Grennamzer e troas ar melen a liv nobl ha drant, a-drugarez d'an ardamezouriezh (ma reer aour anezhañ). Ar gristenien ne reont ket gant al liv melen en o lidoù, peogwir n'emañ ket ar Bibl ; gant an aour avat e reont sof-kont, abalamour ma'z eo arouez ar galloud hag ar binvidigezh. E dibenn ar Grennamzer e tougent bri d'an aour bepred, hogen er vuhez pemdez e lakajont ar melen da liv ar c'hoantegezh (ur pec'hed marvel), ar warizi, ar gevierezh hag ar pilpouzerezh[2] Da heul prosez Jan Hus e 1415, man erruas gwisket e melen, hag e eskumunugenn e voe lakaet da velen ar c'haouerien, an douellerien, ar drubarded, ar grenerien, hag all ; da liv ar Yuzevien e voe lakaet ivez, alese ar steredenn velen a ranke ar Yuzevien dougen da vare an Trede Reich.
Betek bremañ e pad ar sell-se war al liv e meur a yezh en Europa. Er geriadurioù, hini An Here en o zouez, e vez berroc'h ar pennad a-zivout ar melen eget an hini diwar-benn ar ruz.
En natur
[kemmañ | kemmañ ar vammenn]-
Centropyge heraldi
-
Eurema andersonii
-
Misumena vatia
-
Phyllobates terribilis
-
Serinus canaria
-
Safirenn
-
Russula claroflava
Levrlennadur
[kemmañ | kemmañ ar vammenn]- (fr) Pastoureau, Michel. Jaune – Histoire d'une couleur. Paris : Éditions du Seuil, 2019 (ISBN 978-2-7578-9941-0)
Notennoù
[kemmañ | kemmañ ar vammenn]- ↑ (la) (fr) Geriadur Gaffiot (1934).
- ↑ Pastoureau 2019, p. 104.
| ||||||||
| ||||||||
|