Newton ông-dông dêng-lŭk

Chăng-kō̤ Mìng-dĕ̤ng-ngṳ̄ Háng-cê gì bēng-buōng. / 參考さんこう閩東語ご漢字かんじ其版本はんぽん。

Newton ông-dông dêng-lŭk, iâ hô̤ lā̤ Ngiù-dóng ông-dông dêng-lŭk (牛うし頓ひたぶる運動うんどう定律ていりつ), sê ŭk-lī-hŏk săng duâi dêng-lŭk. Gāi-sék lāu cáuk-ê̤ṳng diŏh ŭk-tā̤ lā̤ gì lĭk gâe̤ng ciā ŭk-tā̤ gì ông-dông gì guăng-hiê, sê gĭng-diēng lĭk-hŏk gì gĭ-chū. Cī săng duâi dêng-lŭk sê Newton 1867 nièng găk ĭ cáuk-pīng «Cê̤ṳ-iòng Diék-hŏk gì Só-hŏk Nguòng-lī» (Lá-dĭng-ngṳ̄: Philosophiæ Naturalis Principia Mathematica) diē-sié huák-biēu gì.

Newton dâ̤-ék dêng-lŭk

Ék-chiék ŭk-tā̤ mò̤-lâung găk sié-nó̤h cìng-huóng â-dā̤, nâ mò̤ sêu diŏh nguôi-lĭk gì cáuk-ê̤ṳng, cêu â̤ tié-láu bō̤-tì sók-dô mò̤-biéng gì dĭk-siáng ông-dông.

Lĭk sê gāi-biéng ŭk-tā̤ ông-dông câung-tái gì nguòng-ĭng. Ŭk-tā̤ bō̤-tì ĭ buōng-dā̤ ông-dông câung-tái gì séng-cék hô̤ lō̤ guáng-séng. Gó-chṳ̄, Newton dâ̤-ék dêng-lŭk iâ miàng "guáng-séng dêng-lŭk".

Newton dâ̤-nê dêng-lŭk

Ŭk-tā̤ gì gă-sók-dô gâe̤ng ŭk-tā̤ sêu diŏh gì hăk-nguôi-lĭk có̤ céng-bī-liê guăng-hiê, gâe̤ng ŭk-tā̤ cék-liông có̤ huāng-bī-liê guăng-hiê, gă-sók-dô huŏng-hióng gâe̤ng hăk-nguôi-lĭk huŏng-hióng siŏh-iông.

Dŏng ŭk-tā̤ cék-liông mò̤ biéng gì sèng-hâiu, ciā dêng-lŭk gì gŭng-sék â̤ siā có̤: $F=ma$ (cáuk-ê̤ṳng diŏh ŭk-tā̤ lā̤ gì nguôi-lĭk dēng-ṳ̀ ŭk-tā̤ sìng ī ĭ gì gă-sók-dô).

Newton dâ̤-săng dêng-lŭk

Lâng bĭk ŭk-tā̤ cĭ-găng còng-câi cáuk-ê̤ṳng-lĭk gâe̤ng huāng-cáuk-ê̤ṳng-lĭk, găk dè̤ng siŏh dèu dĭk-siáng lā̤, só-dĭk siŏng-dēng, huŏng-hióng siŏng-huāng.