(Translated by https://www.hiragana.jp/)
Европа — Версийн башхалла — Википеди Чулацаман тӀегӀо

Европа — Версийн башхалла

ХӀара йаззам Википеди чуьра бу — маьрша энциклопеди
[теллина верси][теллина верси]
Чулацам дӀабаьккхина Чулацам тӀетоьхна
МогӀа 266: МогӀа 266:


Гиннессан рекордийн жайно Европин «официалан» географин юкъ къобал йо [[Пурнушкяй]] эвла, иза лаьтта Вильнюсал 26 км къилбаседехьа.
Гиннессан рекордийн жайно Европин «официалан» географин юкъ къобал йо [[Пурнушкяй]] эвла, иза лаьтта Вильнюсал 26 км къилбаседехьа.

== Континентан Европа ==
[[Файл:Mainland Europe (orthographic projection).svg|thumb|230px|Континентан Европа]]
'''Континентан Европа''' — и термин, догӀу цуьнан материкан декъан.


== Билгалдахарш ==
== Билгалдахарш ==

Верси 2020, 8 ноябрь, 18:59

Европа
Европа эхиган картин тӀехь
Европа эхиган картин тӀехь
Мохк10,2[1] млн км²
Бахархой754 млн (2019) стаг
Йукъахь йу50 (исписка) пачхьалкхаш
МоттЕвропин меттанаш 
Интернет-доменаш.eu (Евробарт)
.su (Советийн хилла аре[2]
Викилармин логотип Медиафайлаш Викилармехь

Евро́паДуьненан Къилбаседа эхиг дакъа, гуонаха ду Къилбаседа Шен а, Атлантикан а океанийн хӀордаш, майда 10 млн км² гергга ю. Азица цхьаьна кхуллу материк Еврази, Европин оьздангалла, Малзбуза аьлла цӀе тиллина, дуьхьала хӀоттош ю Азичун, Малхбален аьлла цӀе тиллина, тайп-тайпана географин аренаш цхьанатохаран гуран чохь.

Европа космосера

Европин бахархой 754 миллион стаг я Дуьненан бахархойх 9 % гергга бу (2019). Бахархой тӀекхетар дикка лахара ду, бахархойн юккъера хан дикка лакхара ю дуьненан кхечу континенташка хьаьжчи.

Этимологи

Европа цӀе, схьайолуш хила мега ширажелтойчоьнан мифологера турпалхочуьнан Европин цӀарах. Иза хилла Зевса ядийна Крит тӀе дӀайигина финикийн паччахь-аьзна (цу тӀе эпитет Европа йоьзна хила мега кхин а Герица а, Деметрица а). ЦӀе схьаялар, французийн лингвиста П. Шантрена жамӀ дарца, ца хаьа[3]. ХӀокху заманан литературехь уггаре гӀараяьлла этимологин гипотезаш кховдийра антикаллехь (кхечаьрца цхьаьна), амма уьш къийсаме яра: иштта, цхьаьна этимологина маьӀна доккху желтойн орамех ευρύς (еврис)-шуьйра а, όψις (опсис)-бӀаьрг, «шуьйра бӀаьрг берг»[4]; лексикограф Гесихийца, Европия ду «малхбуза мохк, я бодане»[5] бохург, иза тӀаьхьарчу лингвисташа дуьстира малхбуза-семийн ‘rb «малх бузар»[6] я аккад. erebu иштта маьӀна долу (М. Уэста мах хадийра оцу этимологин чӀогӀа гӀийла ду аьлла[7]).

Европин политикан карта
Европин пачхьалкхаш дуьненан картан тӀехь

Дозанаш

А-F — Европин а, Азин а дозане тайп-тайпана хьовсар

Дуьненан декъан Европа цӀе яц ширачех желтойн литературехь (Гомеран Пифийн Аполлонан яьккхинчу шатлакхан иллехь[8] Европа аьлла еккъа Къилбаседа Желтойчоьнах), дуьххьара язйина Гекатей Милетскин «Дуьненах яздарехь» (Вайн эрал хьалхара VI бӀешо чекхдолуш), цуьнан хьалхара жайна лерина Европин.

Шира желтойша юьхьанца Европа лорура Азех Эгейн а, Ӏаьржа а хӀордашца, ткъа АфрикехЛаттаюккъера хӀордаца къастийна ша йолу материк. Европа, тӀаьхьа Еврази аьллачу йоккхачу материкан жима дакъа хиларх тешна, антикан авторша Европин малхбален доза даккха долийра Дон эркаца (иштта гар хаало Полибийн а, Страбонан а). И ламаст коьрта дара шина эзар шеран дохаллехь. Масала, Меркаторан Европин доза доьду Дон тӀехула, ткъа цуьнан хьостера — нисса къилбаседехьа КӀайн хӀорд тӀекхаччалц[9].


Европин пачхьалкхаш

43 пачхьалкх ООНан пачхьалкхаш лоруш ю, 2 пачхьалкх лоруш яц.

Малхбузен Европа Малхбален Европа Къилбаседа Европа Къилба Европа Ах Европехь Лоруш доцу
Австри Австри Белорусси Белорусси Дани Дани Албани Албани Азербайджан Азербайджан (от 0 %[10] до ок. 10 % территории[11][12][13]) Косово Косово
Бельги Бельги Болгари Болгари Исланди Исланди Андорра Андорра Гуьржийчоь Гуьржийчоь (от 0 %[10] до ок. 5 % территории[11][14][15]) Приднестровье Приднестровье
Йоккха Британи Йоккха Британи Кеп:Байракх/Мажарчоь Мажарчоь Латви Латви Босни а, Герцеговина а Босни а, Герцеговина а Кхазакхстан Кхазакхстан (до 14 % территории[16][17][18])
Германи Германи Молдави Молдави Литва Литва Ватикан Ватикан Росси Росси[19] (от 22 %[10] до 23 % территории[11][20])
Ирланди Ирланди Польша Польша Норвеги Норвеги Желтойчоь Желтойчоь Туркойчоь Туркойчоь (3 % территории)[21])
Лихтенштейн Лихтенштейн Росси Росси[19] Финлянди Финлянди Испани Испани
Люксембург Люксембург Румыни Румыни Швеци Швеци Итали Итали
Монако Монако Словаки Словаки Эстони Эстони Къилбаседа Македони Къилбаседа Македони
Нидерландаш Нидерландаш Украина Украина Малта Малта
Франци Франци Чехи Чехи Португали Португали
Швейцари Швейцари Сан-Марино Сан-Марино
Серби Серби
Словени Словени
Хорвати Хорвати
Ӏаьржаламанчоь Ӏаьржаламанчоь


Географин юкъ

Юкъ латтар доьзна ду Европин дозанаш билгалдахарца, коьртачу кепара билгалдоккху хьаьржинчу лараран методикица, ткъа иштта, генара гӀайренаш Европин йисттера меттигийн юкъатохарца я цатохарца. Иштта, Европин географин юкъан цӀере хьоьжуш ю масех меттиг, уьш дерриш лаьтта цхьа могӀа пачхьалкхашкахь (Украина, Литва, Белорусси, Словаки, Германи, Польша).

Гиннессан рекордийн жайно Европин «официалан» географин юкъ къобал йо Пурнушкяй эвла, иза лаьтта Вильнюсал 26 км къилбаседехьа.

Континентан Европа

Континентан Европа

Континентан Европа — и термин, догӀу цуьнан материкан декъан.

Билгалдахарш

  1. Романова Э. П., Никишин А. М. и др. ЕВРОПА. bigenc.ru. ТӀекхочу дата: 2019 шеран 19 декабрь. // Большая российская энциклопедия. Электронная версия (2017). Дата обращения: 30.11.2019.
  2. Балтика йистера мехкаш доцурш
  3. Chantraine P. Dictionnaire étymologique de la langue grecque. Histoire des mots. Paris, 1968. P.388
  4. Гудианов этимологик (Лосев А. Ф. Мифология греков и римлян. М., 1996. С. 223
  5. цит. по: Лосев А. Ф. Мифология греков и римлян. М., 1996. С. 223
  6. Тантлевский И. Р. История Израиля и Иудеи до разрушения Первого Храма. СПб, 2005. С. 9, со ссылкой на: Astour M. C. Hellenosemitica: An Ethnic and Cultural Study in West Semitic Impact on Mycenaean Greece. Leiden, 1967. P. 128
  7. «phonologically, the match between Europa’s name and any form of the Semitic word is very poor» (West M. L. The east face of Helicon: west Asiatic elements in Greek poetry and myth. Oxford, 1997. P. 451. books.google.com. ТӀекхочу дата: 2019 шеран 19 декабрь.)
  8. Гимны Гомера II 73 = II 113; Любкер Ф. Реальный словарь классических древностей. В 3 т. Т. 1. М., 2001. С. 565
  9. Мурзаев Э. М. Где же проводить географическую границу Европы и Азии? Изв. АН СССР, сер. геогр., 4, 1963.
  10. 1 2 3 При проведении границы по Кумо-Манычской впадине
  11. 1 2 3 При проведении границы по Большому Кавказу
  12. Согласно классификации стран, принятой, в частности, ЦРУ (cм.), Азербайджан относится к Юго-Западной Азии. Лишь небольшая часть страны находится севернее Главного Кавказского хребта, одного из принятых вариантов границы Европа-Азия.
  13. Севернее Большого Кавказа находятся районы Азербайджана: Шабранский (1739км²), Кусарский (1542км²), Хачмасский (1063км²), Сиазаньский (759км²), Кубинский (2610км²) и северная часть Хызынского района (весь район — 1711км²). Суммарная площадь: 9424км² (с полностью Хызынским районом, частично — около 8600км² или около 10 % от общей площади Азербайджана (86 600км², включая Нагорный Карабах).
  14. Согласно классификации стран, принятой, в частности, ЦРУ (cм.), Грузия относится к Юго-Западной Азии. Лишь небольшая часть страны находится севернее Главного Кавказского хребта, одного из принятых вариантов границы Европа-Азия.
  15. Севернее Большого Кавказа находятся районы (муниципалитеты) Грузии: Казбегский (1082 км²), северная часть Душетского муниципалитета (весь — 2207 км²), северная часть Ахметского муниципалитета (весь — 2982 км²). Суммарная площадь всех трёх муниципалитетов — 6271км², из них севернее Большого Кавказа — около 3700км² или около 5 % от общей площади Грузии (69700км², включая Южную Осетию и Республику Абхазия).
  16. При проведении границы между Европой и Азией по Эмбе в Европе расположено до 14 % территории Кхазакхстана; по реке Урал с 1964 года (XX Конгресс Международного Географического Союза в Лондоне) границу не проводят (см.: Кафедра физической географии и геоэкологии. Естественно-географический факультет ФГБОУ ВПО «Волгоградский государственный социально-педагогический университет» (ФГБОУ ВПО «ВГСПУ») Интересные факты о географии: Где проходит граница Европы и Азии?)
  17. Русское географическое общество. А. А. Чибилёв. Евро-Азиатская граница: история вопроса и современные представления. Феномен Евразии: две части света на одном материке
  18. При проведении границы между Европой и Азией (в пределах Кхазакхстана) по реке Эмба, европейская часть к западу от неё включает территории: Западно-Кхазакхстанской области (полностью, более 151300 км²); Атырауской области (всего 118600 км²; без южной части Жылыойского района — около 103000 км²); северо-западная часть Актюбинской области (всего 300600 км²; без Шалкарского (62200 км²), Иргизского (41500 км²), Айтекебийского районов (31300 км²), без южной и средней частей Байганинского района (около 40000 км² из 61000 км²) — около 126 000 км²). Суммарная площадь территорий западнее рек Эмба и Орь — около 380 000 км² или более 13,9 % от общей территории страны (2724902 км²)
  19. 1 2 Большая часть населения в Европе, большая часть территории в Азии
  20. В случае проведения границы Европа-Азия по Уралу и Кумо-Манычской впадине, европейская часть России составляет около 22 % её территории или условно 3 756 588 км² из 17 098 246 км² общей территории РФ. В административных границах — включает территории регионов СЗФО, ЦФО, ПФО и ЮФО (полностью без Краснодарского края и Адыгеи) общей площадью 3711747 км² или 21,7 %, а при исключении южной части Ростовской области и западной части Калмыкии (их части к югу от Кумо-Маныча общей площадью около 22000 км²) —  3689747 км² или 21,6 %. В случае проведения границы Европы и Азии по Большому Кавказу европейская часть России (все регионы СЗФО, ЦФО, ПФО, ЮФО и СКФО) составляет 3965463 км² или 23,2 %.
  21. По границе между проливами Босфор и Дарданеллы, европейская часть включает илы Турции: Эдирне (ок. 6300 км²), Кыркларели (ок. 6550 км²), Текирдаг (ок. 6300 км²), 25 районов ила Стамбул (более 3200 км², включая европейскую часть города Стамбул), 3 района ила Чанаккале (ок.1600 км²). Суммарная площадь составляет около 23 900 км² или около 3 % от общей площади Турции в 783 562 км², см. Восточная Фракия.

Литература

Хьажоргаш