ΗΑμφίπολη ήταν αρχαία πόλη χτισμένη στην ανατολική Μακεδονία, στις όχθες του ποταμού Στρυμόνα, στη θέση πόλης που παλαιότερα ονομαζόταν Εννέα Οδοί ή πολύ κοντά σε αυτήν.
Η Αμφίπολη που ιδρύθηκε παρά τωνΜακεδόνωνΗδωνών, κατακτήθηκε το 430 π.Χ. από τους Αθηναίους από τον στρατηγό Άγνωνα. Κατά μία εκδοχή, ο Άγνων διέταξε να μεταφέρουν τα οστά του βασιλιά της ΘράκηςΡήσουπου δολοφονήθηκε στηνΤροίαστην περιοχή αυτή, γιανα ιδρυθεί η Αμφίπολη.[2]Το 424 π.Χ. οΒρασίδας, αξιωματικός της αρχαίας Σπάρτης, προελαύνοντας από τηΧαλκιδική προς την Αμφίπολη κυρίευσε εύκολα την πόλη. Δυο χρόνια αργότερα, το 422 π.Χ., η εκστρατεία του Αθηναίου δημαγωγούΚλέωναμε αξιόλογες δυνάμεις, δεν απέσπασε την πόλη από την επιρροή των Λακεδαιμονίων. Εντούτοις, στη μάχη που δόθηκε μεταξύ Αθηναίων και Σπαρτιατών σκοτώθηκε καιο αρχηγός των Σπαρτιατών Βρασίδας καιο αντίπαλός του στρατηγός των Αθηναίων Κλέωνο δημαγωγός. Ανακτήθηκε από τους Αθηναίους μετη συνθήκη τουΝικιείου παραμένοντας ουσιαστικά υπό την κυριαρχία τους μέχρι το 357 π.Χ. που καταλήφθηκε από τονΦίλιππο Β΄ της Μακεδονίας. Εξακολούθησε να είναι σημαίνουσα πόλη της ΡωμαϊκήςκαιΒυζαντινής αυτοκρατορίαςπου παρήκμασε ιστορικά ακόμα και φυσικά κατά τον μεσαίωνα.
Ο τύμβος Καστά, η Αρχαία Αμφίπολη καιο Λέων της Αμφίπολης στο χάρτη
Η αρχαιολογική έρευνα έχει αποκαλύψει ερείπια ανθρώπινης εγκατάστασης που χρονολογούνται γύρω στο 3000 π.Χ. Εξαιτίας της στρατηγικής της θέσης η περιοχή είχε οχυρωθεί από πολύ νωρίς Το 480 π.Χ. οΞέρξης περνώντας από την περιοχή έθαψε ζωντανούς εννέα νεαρούς άντρες και εννέα παρθένες ως θυσία σε ποτάμιο θεό. Ένα χρόνο μετά στην Αμφίπολη ο βασιλιάς της Μακεδονίας Αλέξανδρος Α' νίκησε τα υπολείμματα του στρατού του Ξέρξη.
Τον 5ο αιώνα π.Χ. οι Αθηναίοι επιχείρησαν να αποικίσουν την περιοχή που είχε άμεση πρόσβαση σε σημαντικές πρώτες ύλες, όπως ο χρυσός καιο άργυρος τουΠαγγαίουκαιτα πυκνά δάση της περιοχής -τα τελευταία ενδιέφεραν του Αθηναίους γιατην ξυλεία τους. Η πρώτη απόπειρα της Αθήνας, το 465 π.Χ., να αποικήσει την περιοχή απέτυχε. Θράκεςπελταστές συνέτριψαν στονΔραβήσκοτην οπλιτική φάλαγγα 2.500-3.000 Αθηναίων αποίκων της πόλης των Εννέα Οδών, οι οποίοι προχωρούσαν στη θρακική ενδοχώρα με σκοπό την κατάληψη των προσοδοφόρων χρυσωρυχείων της.[3][4]. Η Αθήνα επανήλθε την εποχή τουΠερικλή, το 437 π.Χ., ιδρύοντας την Αμφίπολη. Σύμφωνα μετονΘουκυδίδηη πόλη ονομάστηκε έτσι επειδή ο ποταμός Στρυμόνας ρέει γύρω από την πόλη περιβάλλοντάς την, αλλά γιατην ετυμολογία υπάρχουν και άλλες θεωρίες.
Στην συνέχεια η Αμφίπολη έγινε η κύρια βάση των Αθηναίων στηΘράκηκαι στόχος τωνΣπαρτιατών. Κατά την διάρκεια τουΠελοποννησιακού πολέμουοι Σπαρτιάτες κατέλαβαν την πόλη. Γιατην σωτηρία της πόλης στάλθηκε από τους Αθηναίους μία αποστολή υπό την ηγεσία τουΘουκυδίδη (του μετέπειτα ιστορικού). Η αποστολή απέτυχε, γεγονός που οδήγησε τον Θουκυδίδη στην εξορία. Στην συνέχεια στάλθηκε οΚλέωνο οποίος σκοτώθηκε κατά τημάχη της Αμφίπολης, μίας σφοδρής σύγκρουσης στην οποία βρήκε τον θάνατο καιο Σπαρτιάτης στρατηγός Βρασίδας.[5]ΜετηνΕιρήνη του Νικία ή Νικίειο ειρήνη, η Σπάρτη δεσμευόταν να αποδώσει την Αμφίπολη στηνΑθήνα, κάτι πουδεν έγινε και αποτέλεσε σημείο νέων τριβών και ένα από τα θέματα που στάθηκαν αιτία να παραβιαστεί η ειρήνη καινα ξαναρχίσει οΠελοποννησιακός Πόλεμος.
Σχέδιο του 1825 που απεικονίζει την Αρχαία Αμφίπολη σύμφωνα με στοιχεία τουΘουκυδίδηγιατηνμάχη της Αμφίπολης
Τετράδραχμο της Αμφίπολης, επιγραφή ΑΜΦΙΠΟΛΙΤΩΝ, 364-363 π.Χ.
Οι Αθηναίοι δεν κατάφεραν να ανακαταλάβουν την πόλη ξανά παρά τις πολλές απόπειρες που έκαναν τα επόμενα χρόνια. Τελευταία ήταν το 358 π.Χ., η οποία δεν είχε αίσια έκβαση γι’ αυτούς και έναν χρόνο μετά η πόλη καταλήφθηκε από τον Φίλιππο και έγινε μέρος του Βασιλείου των Μακεδόνων. Ο Φίλιππος φρόντισε να μεταφέρει εκεί μεγάλο αριθμό υπηκόων τουγιανα αλλάξει τη σύσταση του πληθυσμού προς όφελός του. Την περίοδο τουΜεγάλου Αλεξάνδρουη Αμφίπολη καιτο επίνειό της στο Αιγαίο είχαν εξελιχθεί σε πολύ σημαντική ναυτική βάση των Μακεδόνων, και γενέτειρα τριών σημαντικών ναυάρχων, τουΝέαρχου, τουΑδροσθένηκαιτουΛαοδέμοντα. Από εκεί ξεκίνησε καιο στόλος του Μεγάλου Αλεξάνδρου γιατην Ασία. Στην ελληνιστική εποχή, άποικοι από την πόλη ίδρυσαν -με προτροπή του Σελεύκου- μιαομώνυμη πόλη στις όχθες του Ευφράτη, επί της παλαιοτέρας αραμαϊκής Θαψάκου.
Μετην πτώση τουΜακεδονικού Βασιλείου από τους Ρωμαίους η Αμφίπολη έγινε μέρος της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας. Η πόλη ορίστηκε πρωτεύουσα μίας από τις τέσσερις διοικητικές περιφέρειες στις οποία χώρισαν οι Ρωμαίοι την Μακεδονία, τις επονομαζόμενες μερίδες. Η μερίδα της Αμφίπολης στη συνέχεια ενσωματώθηκε στην επαρχία της Θράκης.
Από την πόλη διερχόταν η περίφημη αρχαία Εγνατία οδός ενώ την επισκέφθηκε και κήρυξε οΑπόστολος Παύλος κατά τη δεύτερη αποστολική περιοδεία του (49-52 μ.Χ). Διασώζονται τα ονόματα χριστιανών της Αμφίπολης που μαρτύρησαν όπως η Θεσσαλονίκη, ο Αύκτος, ο Ταυρίων καιο πρεσβύτερος Μώκιος.
Τα τελευταία χρόνια της αρχαιότητας η Αμφίπολη ευνοήθηκε από την οικονομική ανάπτυξη της Μακεδονίας, κάτι που μαρτυρούν καιοι πολλές εκκλησίες της πόλης. Στην Αμφίπολη ανασκάφτηκαν εντυπωσιακές σε μέγεθος και διακόσμηση εκκλησίες του 5ουκαι 6ου αιώνα μ.Χ. Μετά τις επιδρομές των Σλάβων στα τέλη του 6ου αιώνα μ.Χ. η Αμφίπολη ερήμωσε σταδιακά γιανα εγκαταλειφθεί εντελώς τον 8ο αιώνα όταν οι περισσότεροι κάτοικοι κατέφυγαν στην κοντινή παραθαλάσσια πόλη Ηιώνα (Ἠϊών), που πλέον είχε μετονομαστεί από τους Βυζαντινούς σε Χρυσόπολη.
Κατά τονΠρώτο Βαλκανικό Πόλεμο, Έλληνες στρατιώτες της ΙκαιΙΙΙ μεραρχίας, παρατήρησαν την ύπαρξη μαρμάρων μέσα σε θάμνους της δυτικής όχθης του ποταμού Στρυμώνα. Το 1913, έγιναν ανασκαφές από Έλληνες αρχαιολόγους, οι οποίες έφεραν στο φως την μετέπειτα αναγνωρισθείσα βάση του μεγάλου μαρμάρινου λέοντος. Αργότερα, κατά την εκτέλεση των έργων αποξήρανσης του Στρυμόνα από την εταιρεία Μονξ-Γιούλεν, αποκαλύφθηκαν στις εκβολές του Στρυμόνα ερείπια αρχαίας γέφυρας και βρέθηκαν μέσα σε λάσπη του ποταμού τεράστια τεμάχια του μαρμάρινου λέοντος.[6]
Παρά ταύτα, χάριν της πρωτοβουλίας του πρεσβευτή τωνΗΠΑστην Αθήνα Λίνκολν ΜακΒη, την ιδιωτική πρωτοβουλία καιτη συμπληρωματική ενίσχυση του ελληνικού κράτους, αναστηλώθηκε ο Λέων της Αμφίπολης.
Στην περιοχή έχουν βρεθεί πολλές επιτύμβιες στήλες, αναθηματικά ανάγλυφα και αγάλματα, όπως και χρυσά κοσμήματα (στους τάφους). Επίσης βρέθηκαν πολλά αγγεία που μαρτυρούν έντονη εμπορική κίνηση. Εκτός από τα αρχαιότερα ευρήματα, τμήματα των αρχαίων τειχών καιτο ιερό της μούσας Κλειούς διασώζονται επίσης τμήματα σπιτιών της ελληνιστικής και ρωμαϊκής εποχής. Πολλά ευρήματα εκτίθενται στοΑρχαιολογικό Μουσείο της Αμφίπολης.
Το 1953 έγινε στο λόφο Καστά η πρώτη τομή από κατοίκους της περιοχής, εξαιτίας ιχνών λιθοδομής στην κορυφή του. Το 1964 άρχισε επίσημα η ανασκαφή, με επικεφαλής τονΔημήτρη Λαζαρίδη, και ανακαλύφθηκε ένα τετράπλευρο οικοδόμημα, με μήκος πλευράς 10 μέτρα και ύψος 5 μέτρα, ενώ με βάση διάσπαρτα αρχιτεκτονικά μέλη βρέθηκε, από τους Κ. Περιστέρη καιΜ. Λεφαντζή, ότι ο Λέοντας της Αμφίπολης βρισκόταν κάποτε στην κορυφή του τύμβου, πάνω στο τετράπλευρο αυτό οικοδόμημα. Οι ανασκαφές συνεχίστηκαν σεμια έκταση 20 στρεμμάτων στο λόφο και εντοπίστηκαν 70 τάφοι. Το 2012 άρχισαν προσπάθειες από την αρχαιολόγο Κατερίνα Περιστέρηγιανα εντοπιστούν τα όρια τουτύμβου, καιο περίβολός του εντοπίστηκε 12 μέτρα κάτω από την επιφάνεια που γίνονταν οι ανασκαφές.[7]Ο ταφικός περίβολος έχει μήκος 497 μέτρα και χρονολογείται γύρω στο 325 – 300 π.Χ. την περίοδο της βασιλείας τουΜεγάλου Αλεξάνδρου. Είναι φτιαγμένος από μάρμαρο της Θάσου και κατά την εκτίμηση της υπεύθυνης της ανασκαφής πρόκειται για έργο τουΔεινοκράτη, της περιόδου 325-300 π.Χ.[8]
Από την ανασκαφή στον τάφο έχουν έρθει στο φως τρεις διαδοχικοί θάλαμοι που επικοινωνούν μεταξύ τους με θύρες, ενώ στον τρίτο θάλαμο υπάρχει μικρότερη θύρα που φαίνεται να οδηγεί σε τέταρτο θάλαμο [9], χωρίς όμως να είναι βέβαιο ότι αυτός είναι ο τελευταίος ή νεκρικός θάλαμος. Οι ανασκαφές βρίσκονται σε εξέλιξη καιδεν είναι ακόμα σίγουρο σε ποιόν ανήκει ο συγκεκριμένος τάφος. Από την δημοσιοποίηση των πρώτων ευρημάτων, έχουν εμφανιστεί πολλές και διαφορετικές απόψεις αρχαιολόγων γιατο ποιος ή ποια είναι ο νεκρός, καθώς καιαν είναι ένας ή περισσότεροι. Σύμφωνα με θεωρία του Άντριου Τσαγκ, συγγραφέα του βιβλίου «Η αναζήτηση του τάφου τουΜ. Αλέξανδρου», οιΚαρυάτιδεςπου βρέθηκαν στη θύρα του δεύτερου θαλάμου αναπαριστούν ιέρειες τουΔιονύσου, με τις οποίες είχε σχέση η μητέρα του Αλεξάνδρου, Ολυμπιάδα.[10]
Ορισμένοι αρχαιολόγοι, πουδεν έχουν σχέση μετην ανασκαφή, διατυπώνουν την άποψη πως μόνο ο πυρήνας του τάφου είναι ελληνιστικός,[11] υπόθεση όμως που απορρίπτει η υπεύθυνη της ανασκαφής τονίζοντας ότι όλα τα δεδομένα δείχνουν ότι «χρονολογείται στο τελευταίο τέταρτο του 4ουπ.Χ. αιώνα, δηλαδή μετά το θάνατο του Μεγάλου Αλεξάνδρου μέχρι το 325- 300 π.Χ.».[12]
Τον Σεπτέμβριο του 2015 και σύμφωνα μετην παρουσίαση των αποτελεσμάτων της ανασκαφικής ομάδας στον Τύμβο Καστά ως προς τις έρευνες που διεξήγαγαν από το 2012 έως το 2014, ανακοινώθηκε πως το μνημείο κατασκευάστηκε κατά παραγγελία τουΜεγάλου ΑλεξάνδρουγιατονΗφαιστίωνα, μετον κατασκευαστή να είναι οΔεινοκράτης.[13]
Ανάμεσα στα μνημεία της παλαιοχριστιανικής περιόδου στην Αμφίπολη, του 5ουκαι 6ου αιώνα μ.Χ., συμπεριλαμβάνονται μεταξύ άλλων τέσσερις παλαιοχριστιανικές βασιλικές που ανασκάφηκαν μέσα σε περιτειχισμένη έκταση και κοσμούνται με εξαίρετα αρχιτεκτονικά γλυπτά και ψηφιδωτά δάπεδα όπως και ένας περίκεντρος ναός:[14]
Α΄ Παλαιοχριστιανική Βασιλική: Τρίκλιτη διώροφη δρομική βασιλική με νάρθηκα, εξωνάρθηκα και αίθριο κτισμένη πάνω σε ρωμαϊκό λουτρό. Χρονολογείται στα μέσα του 6ου αιώνα μ.Χ. Στο Ιερό, μπροστά από το σύνθρονο της αψίδας στήθηκαν τμήματα τεσσάρων κιόνων πρασινωπού μαρμάρου που στήριζαν το κιβώριο.
Β΄ Παλαιοχριστιανική Βασιλική: Τρίκλιτη δρομική βασιλική με νάρθηκα και αίθριο. Στην ανατολή καταλήγει σε αψίδα με σύνθρονο. Το δάπεδο του κεντρικού κλίτους καλυπτόταν από μαρμάρινες πλάκες ενώ τα πλάγια κλίτη από ψηφιδωτό. Στη βόρεια πλευρά του αιθρίου υπάρχουν τέσσερις βοηθητικοί χώροι.
Γ΄ Παλαιοχριστιανική Βασιλική: Τρίκλιτη δρομική βασιλική με μεγάλη αψίδα στα ανατολικά. Στα δυτικά αναπτύσσεται ισοπλατής νάρθηκας καιστα νότια εκτείνεται μεγάλο αίθριο με στοές στη δυτική, νότια και βόρεια πλευρά. Χρονολογείται στο 2ο μισό του 5ου αιώνα μ.Χ. Ψηφιδωτά δάπεδα καλύπτουν τον ναό, τον νάρθηκα, τη δυτική και τμήμα της νότιας στοάς του αιθρίου καιτο δωμάτιο στα νοτιοδυτικά του αιθρίου. Είναι συνδυασμός γεωμετρικών με ζωικά μοτίβα.
Δ΄ Παλαιοχριστιανική Βασιλική: Τρίκλιτη δρομική βασιλική με νάρθηκα και τετράστωο αίθριο. Το κεντρικό κλίτος καιο νάρθηκας έφεραν μαρμάρινο δάπεδο. Τα πλάγια κλίτη είχαν πήλινες πλάκες. Μπροστά από την κυκλική αψίδα διατηρείται ο στυλοβάτης του τέμπλου. Οι κίονες στέφονταν με σύνθετα ιωνικά κιονόκρανα με χαρακτό σταυρό πλαισιωμένο από τρίλοβο φυτικό σχέδιο. Χρονολογείται στο 2ο μισό του 5ου αιώνα μ.Χ.
περίκεντρος ναός, από τους λίγους περίκεντρους ναούς αυτής της περιόδου στον ελλαδικό χώρο. Στον περίκεντρο αυτόν ναό (Ροτόντα), εσωτερικά μια διώροφη κιονοστοιχία διαμορφώνει εξάγωνο ενώ ο εξωτερικός τοίχος έχει μορφή δακτυλίου και έτσι διαμορφώνεται ένας περιφερειακός διάδρομος. Στα ανατολικά ο ναός κατέληγε σε μεγάλη κόγχη με πεντάπλευρη εξωτερική πλευρά. Δυτικά του ναού υπάρχει αίθριο που περιβάλλεται από τέσσερις στοές με δίτονες κιονοστοιχίες. Χρονολογείται τον 6ο αιώνα μ.Χ.
Το αρχαίο Γυμνάσιο της Αμφίπολης.Η ελληνιστική οικία της Αμφίπολης.
αρχαίο Γυμνάσιο: Χρονολογείται από τον 4οπ.Χ. αιώνα και λειτούργησε τουλάχιστον ως τον 1ο αιώνα π.Χ. Ήταν ένας χώρος προετοιμασίας, εκγύμνασης, των εφήβων της εποχής.
Γερμανικά στρατεύματα περνώντας δίπλα από τον λέοντα.
Βρετανοί στρατιώτες με κρανία που ανακαλύφθηκαν κατά τη διάρκεια της κατασκευής των τάφρων και πιρόγες στην Αμφίπολη κατά τη διάρκεια τουΑ’ Παγκοσμίου Πολέμου, το 1916.
↑Βικιθήκη, Θουκυδίδης, Βιβλίο Α, Μετάφραση Βενιζέλου Πλέοντας μετο στόλο τους εναντίον της Θάσου, νίκησαν οι Αθηναίοι κατά τη ναυμαχία που συγκροτήθηκε, και ενέργησαν απόβαση. Κατά τον ίδιον, άλλωστε, καιρό απέστειλαν στον Στρυμόνα δέκα χιλιάδες Αθηναίους και συμμάχους αποίκους, γιανα εποικίσουν τη σημερινή Αμφίπολη, η οποία τότε ονομάστηκε Εννέα Οδοί. Οι άποικοι αυτοί κατόρθωσαν να καταλάβουν τις Εννέα Οδούς, τις οποίες κατείχαν έως τότε οι Ηδωνοί, αλλά όταν προχώρησαν στο εσωτερικό της Θράκης, καταστράφηκαν στη Δραβησκό της Ηδωνικής από τις ηνωμένες δυνάμεις των Θρακών εκείνων, για τους οποίους η εγκατάσταση της αποικίας αυτής αποτελεί απειλή
Πολυμέσα
Σχέδιο
Ερείπια
Κιονόκρανο
Γερμανικά στρατεύματα περνώντας δίπλα από
Βρετανοί στρατιώτες
Ανασκαφές
