Για Έλληνα στρατιωτικό συγγραφέα του 2ουαι. μ.Χ. που έζησε στη Ρώμη, δείτε: Αιλιανός ο Τακτικός.
ΟΚλαύδιος Αιλιανός (λατ. Claudius Aelianus) ο επιλεγόμενος «Σοφιστής» (Πραίνεστο (λατ. Praeneste, σημ. Παλεστρίνα (Palestrina), περ. 175 – περ. 235μ.Χ.), συχνά απαντώμενος ως απλώς «Αιλιανός», ήταν Ρωμαίος συγγραφέας και διδάσκαλος της Ρητορικήςπου άκμασε επί Σεπτιμίου Σεβήρουκαι μάλλον ζούσε και μετά τον θάνατο τουΗλιογαβάλουτο 222 μ.Χ.. Ο Αιλιανός έγραψε στηνελληνική γλώσσα, αφού την μιλούσε τόσο τέλεια ώστε να αποκαλείται «μελίγλωττος» και «μελίφθογγος». Λέγεται ότι τουτη δίδαξε ο σοφιστής Παυσανίας από την Καισάρεια. Προτιμούσε τους Έλληνες συγγραφείς από τους Ρωμαίους και έγραφε σε ελαφρώς αρχαΐζουσα γλώσσα. Πηγή γιατον βίο του είναι οΦιλόστρατος (Βίοι ΦιλοσόφωνΒ, 31). Προερχόταν από την τάξη των απελεύθερων.
Τα δύο σημαντικότερα έργα του είναι πολύτιμα για τις πολυάριθμες αναφορές χωρίων από προγενέστερους συγγραφείς, από έργα που κατά τα άλλα έχουν χαθεί, καθώς καιγια τις πολλές πληροφορίες που μας προσφέρουν απροσδόκητες «ματιές» βαθιά μέσα στην ελληνορωμαϊκή αντίληψη γιατον κόσμο.
Το έργο του Αιλιανού «Πάνω στη φύση των ζώων» («Περί των χαρακτηριστικών των ζώων» είναι μία εναλλακτική μετάφραση του τίτλου), αποτελεί μία περίεργη συλλογή σύντομων αφηγήσεων Φυσικής Ιστορίας σε 17 βιβλία, κάποτε επιλεγμένων ώστε να μεταδίδουν στον αναγνώστη αλληγορικά ηθικά μαθήματα (όπως καιοιΜύθοι του Αισώπου). Το κάθε βιβλίο έχει πρόλογο και επιμύθιο.
Η εισαγωγή του έργου στην έκδοση της Loeb Classical Libraryτο χαρακτηρίζει ως «μια ελκυστική συλλογή δεδομένων και μύθων γύρω από το ζωικό βασίλειο, που προσκαλεί τον αναγνώστη να συλλογιστεί τις αναλογίες και τις αντιθέσεις ανάμεσα στην ανθρώπινη καιστη ζωική συμπεριφορά».
Τα ανέκδοτα του Αιλιανού γιατα ζώα σπανίως βασίζονται πάνω σε απευθείας παρατήρηση: είναι αντιγραμμένα σχεδόν όλα από γραπτές πηγές, συχνά από τονΠλίνιο τον Πρεσβύτερο, αλλά και από συγγραφείς και έργα που έχουν χαθεί. Ο Αιλιανός εμφανίζεται πάντως περισσότερο ακριβής σχετικώς μετα θαλάσσια πλάσματα από ό,τιθα περίμενε κάποιος, πράγμα που φαίνεται πως οφείλεται σε προσωπικό ενδιαφέρον: συχνά αναφέρει ως πηγές του «ψαράδες». Μερικές φορές φαίνεται στον σύγχρονο αναγνώστη μωρόπιστος, αλλού όμως δηλώνει καθαρά ότι απλώς αναφέρει αυτό πουτου ειπώθηκε από άλλους, ακόμα και ότι δεν τους πιστεύει. Το έργο του Αιλιανού ήταν από τις πηγές της Φυσικής Ιστορίας κατά τον Μεσαίωνα.
Ο Conrad Gessner ή Gesner, Ελβετός επιστήμονας της Αναγεννήσεως, μετέφρασε το έργο στη λατινική, την διεθνή τότε ευρωπαϊκή γλώσσα, γιανατο καταστήσει προσιτό σε ευρύτερο αναγνωστικό κοινό. Ηπιο πρόσφατη μετάφραση στη λατινική είναι αυτή του Friderich Jacobs (1832), βασισμένη σε αυτές του Gesner καιτου Petrus Gillius (1533). Πιστεύεται ότι το «Περί ζώων ιδιότητος» είχε ως βάση γιατο έργο του«Συλλογή της περί ζώων ιστορίας» οΚωνσταντίνος ο Πορφυρογέννητος
Το άλλο γνωστό έργο του Αιλιανού σώζεται κατά το μεγαλύτερο μέρος του (μετά το Γ΄ βιβλίο, παράγρ. 12) σε μία περιληπτική μορφή του. Πρόκειται γιαμια ποικιλία ανέκδοτων ιστοριών και βιογραφικών σχεδιασμάτων, καταλόγων, στιβαρών ρητών και περιγραφών θαυμάτων της Φύσεως ή περίεργων τοπικών εθίμων, σε 14 βιβλία, με πολλές εκπλήξεις γιατον ιστορικό του πολιτισμού καιτον μυθογράφο: ανέκδοτα για τους διάσημους Έλληνες φιλοσόφους, ποιητές, ιστορικούς και δραματουργούς, μύθοι επαναδιατυπωμένοι με διδακτικό τρόπο. Η έμφαση είναι στο «ποικίλη», τα πρώτα 15 πάντως κεφάλαια καταγίνονται και πάλι μετη Φυσική Ιστορία. Υπάρχουν ηθικοπλαστικές ιστορίες για ήρωες και ηγεμόνες, αθλητές και σοφούς, αναφορές για τροφές και ποτά, διαφορετικές φορεσιές και εραστές, τοπικές συνήθειες γιατην ανταλλαγή δώρων ή τις διασκεδάσεις, ή γιατα θρησκευτικά πιστεύω καιτα ταφικά έθιμα. Επίσης, σχόλια πάνω στην ελληνική ζωγραφική. Ο Αιλιανός περιγράφει το ψάρεμα μετη χρήση δολωμάτων από κόκκινο μαλλί και πούπουλα, τη λατρεία των φιδιών, και πολλά άλλα. Ουσιαστικά η«Ποικίλη Ιστορία» είναι ένα «περιοδικό» της κλασσικής εποχής. Ο «μελίγλωττος» δεν είναι αξιόπιστος στις λεπτομέρειες καιη σκέψη του κατευθύνεται πάντα στονα ενσταλάξει «πολιτιστικώς ορθές» Στωικές απόψεις, ίσως γιαναμη νοιώθουν ενοχές οι αναγνώστες του. Οι ομοιότητες που εμφανίζει το έργο αυτό μετα συγγράμματα τουΑθήναιουκαιτουΠλουτάρχου οφείλονται στη χρήση και από τους τρεις του ίδιου ανεκδοτικού υλικού. Πάντως, η Jane Ellen Harrison ανακάλυψε επιβιώσεις αρχαϊκών τελετών που αναφέρονται από τον Αιλιανό να είναι πολύ διαφωτιστικές στο έργο της Prolegomena to the Study of Greek Religion (1903). Η πρώτη αγγλική μετάφραση της Ποικίλης Ιστορίας έγινε από τον Fleming το 1576. Το έργο είχε εκδώσει καιοΑδαμάντιος ΚοραήςστονΠρόδρομον της Ελληνικής Βιβλιοθήκης (Παρίσι 1805).
Μεγάλα αποσπάσματα δύο άλλων έργων του Αιλιανού, του«Περί προνοίαςκαιτου«Περί Θείων ενεργειών» σώζονται στη μεσαιωνική εγκυκλοπαίδεια «Λεξικό της Σούδας». Σε αυτά πραγματεύεται την τιμωρία των κακών από τον Θεό, αναμιγνύοντας στωικές θεωρίες μετη λαϊκή πίστη.
Εκτός αυτών, αποδίδονται στον Αιλιανό 20 σωζόμενες «Επιστολαί αγροικικαί» (= «γράμματα από έναν αγρότη») γραμμένα στο ύφος τουΑλκίφρονα. Τα γράμματα αυτά είναι επινοημένες εκθέσεις προς ένα φανταστικό παραλήπτη, που παρέχουν το πρόσχημα για εικόνες της αγροτικής ζωής, τοποθετημένης στηνΑττική, μολονότι ο «μελίγλωσσος» Αιλιανός κάποτε καυχήθηκε ότι ποτέ δεν έφυγε από την Ιταλία και ότι ποτέ δεν μπήκε σε πλοίο (πράγμα που αντιφάσκει μετη δήλωσή του ότι είχε δειτον ταύρο Σέραπιμετα ίδια τουτα μάτια - Περί ζώων ιδ. XI.40). Επομένως συμπεράσματα σχετικώς μετην πραγματική γεωργία σταLetters είναι εξίσου πιθανό να αφορούν τοΛάτιο όσο καιτην Αττική.
Aeliani Varia historia, Halle, in Libraria Orphanotrophei, 1826, 250 σελίδες, (αρχαία ελληνικά)
De natura animaliumμε εισαγωγή (Λατινικά) του Friedrich Christian Wilhelm Jacobs i Johann Gottlob Schneider, Jena, Editorial Frommann, 1832, 719 σελίδες, (αρχαία ελληνικά)
Σχετικά πολυμέσα