ΤοΚ2 (επίσης γνωστό ως Τσογκόρι/Κοκίρ, Κέτσου/Κέτουκαιόρος Γκόντουιν-Όστεν) (Ουρντού:شاہ گوری) είναι το δεύτερο ψηλότερο βουνό στηΓη μετά το όρος Έβερεστ, με ύψος 8.611 μέτρα. Βρίσκεται στο σύνορο[1] μεταξύ Μπαλτιστάν, ΠακιστάνκαιτηνΑυτόνομη Επαρχία Τασκούργκαν Τατζίκ της Κίνας[2]. Με ύψος κορυφής 8.611 μέτρα, τοΚ2 είναι η υψηλότερη κορυφή της οροσειράςτουΚαρακορούμκαιη υψηλότερη κορυφή του Πακιστάν.
Είναι γνωστό και ως Άγριο Βουνό (Savage Mountain) εξαιτίας της εξαιρετικής δυσκολίας ανάβασής τουκαιτο μεγάλο ποσοστό θνησιμότητας, το δεύτερο ανάμεσα στις κορυφές οκτώ χιλιάδων μέτρων. Ένας στους τέσσερεις από όσους προσπάθησαν να ανέβουν στο βουνό πέθαναν πάνω στην προσπάθεια.[3]Ηπιο δύσκολη προσέγγιση του βουνού είναι από την κινεζική πλευρά καιη συνήθης κανονική διαδρομή γίνεται από την πλευρά του Πακιστάν. ΤοΚ2 ήταν η τελευταία κορυφή πάνω από τα 8.000 μέτρα στην οποία πραγματοποιήθηκε επιτυχημένα χειμερινή ανάβαση, τον Ιανουάριο του 2021.[4]
Το αρχικό σκίτσο του Μοντγκόμερι στο οποίο εφαρμόζει τη σημειογραφία K2.
To όνομα Κ2 προέκυψε από τη σημειογραφία που χρησιμοποιήθηκε στηΜεγάλη Τοπογραφική Επιθεώρηση. Ο Τόμας Μοντγκόμερι έκανε μια πρώτη έρευνα της οροσειράς Καρακορούμ από το όρος Χαραμούκχ, 210 χιλιόμετρα νότια και σχεδίασε τις δύο ψηλότερες κορυφές σημειώνοντάς τις ως Κ1 και Κ2[5]. Η πολιτική της «Μεγάλης Τοπογραφικής Επιθεώρησης» ητανη χρήση τοπικών ονομάτων όπου αυτό ήταν δυνατό. Η εμφανέστερη τοΚ1 βρέθηκε ότι είναι το όρος Μασερμπρούμ. Όμως τοΚ2 δεν είχε τοπικό όνομα κυρίως λόγω της απομακρυσμένης θέσης του. Το βουνό δεν είναι ορατό από τοΑσκόλετο τελευταίο χωριό νότια, ή από την πλησιέστερη κατοίκηση βόρεια καιδiακρίνεται αμυδρά μόνο στο τέλος τουπαγετώνα Μπαλτόρο, πέρα από τόν οποίο πολύ λίγοι ντόπιοι διακινδύνεψαν να εξερευνήσουν.[6]Το όνομα Τσογκόρι, που προήλθε από δύο Μπάλτι λέξεις, chhogo ("μεγάλο") καιri ("βουνό") (شاہگوری) προτάθηκε ως τοπικό όνομα[7], αλλά λείπουν οι μαρτυρίες γιατη διαδεδομένη χρήση του. Είναι πιθανώς όνομα που επινόησαν δυτικοί εξερευνητές[8], ή απλά μια απάντηση σε πιθανή ερώτηση γιατο πώς ονομάζεται το βουνό[6]. Παρόλα αυτά η λέξη σχηματίζει τη βάση γιατη λέξη Τσογκίρ ((Κινέζικα)) μετην οποία οι κινεζικές αρχές αναφέρονται επίσημα στην κορυφή. Έχουν προταθεί και άλλα τοπικά ονόματα, ανάμεσά τους ταΛάμπα Παχάρ ("Υψηλό βουνό" στα Ουρντού) καιΝταπσάνγκ, αλλά δεν χρησιμοποιούνται ευρέως[6].
Εξαιτίας της έλλειψης τοπικού ονόματος, προτάθηκε το όνομα όρος Γόντγουιν-Όστεν προς τιμήν τουΧένρι Χάβενσαμ Γκόντγουιν-Όστεν, πρώιμου εξερευνητή της περιοχής και παρόλο πουτο όνομα απορρίφθηκε από τηΒασιλική Γεωγραφική Εταιρία[6], χρησιμοποιήθηκε σε αρκετούς χάρτες και συνεχίζει περιστασιακά να χρησιμοποιείται[9][10].
Συνεπώς η σημείωση του τοπογράφου, K2, συνεχίζει να είναι το όνομα μετο οποίο είναι ευρέως γνωστό τοβουνό. Χρησιμοποιείται πλέον ως δάνειο στην Μπάλτι γλώσσα στην οποία αποδίδεται ως Κετσού ή Κετού[8][11],(کے ٹو). Ο Ιταλός ορειβάτης Φόσκο Μαραΐνι επιχειρηματολόγησε στην αφήγησή τουγιατην ανάβαση τουΓκασερμπρούμ Δ΄ ότι ενώ το όνομα K2 οφείλει την προέλευσή τουστην τυχαία επιλογή, η αποκομμένη, απρόσωπη φύση του είναι εντελώς κατάλληλη για τόσο απόμακρο και προκλητικό βουνό.[12]
ΤοΚ2 είναι η 22η κορυφή από τηνέξαρσή του, καθώς είναι τμήμα μιας ευρύτερης ανοδικής μετατόπισης του φλοιού της Γης (στην οποία περιλαμβάνεται το Καρακορούμ, το υψίπεδο του Θιβέτ καιτα Ιμαλάια) όπως καιτοόρος Έβερεστ, έτσι ώστε είναι δυνατόν να ακολουθήσει κανείς διαδρομή από τοΚ2 στο Έβερεστ σε ύψος 4.594 μ, στοΜαστάγκ Λο.
ΤοΚ2 είναι αξιοσημείωτο γιατο τοπικό του ανάγλυφο, όπως καιγιατο συνολικό του ύψος. Υψώνεται πάνω από 3.000 μέτρα πάνω από τις παγετωνικές κοιλάδες στη βάση του. Πρόκειται για απόκρημνη πυραμίδα προς όλες σχεδόν τις κατευθύνσεις. Η βόρεια πλευρά είναι η πλέον απόκρημνη, καθώς υψώνεται απότομα σχεδόν 3.200 μ από τον Παγετώνα Κ2 με μόνο 3.000 μ. οριζόντια απόσταση. Στις περισσότερες κατευθύνσεις του φτάνει τα 2.800 μ. καθέτου αναγλύφου σε λιγότερο από 4.000 οριζόντια απόσταση[13]
Αποστολή του 1986 υπό τον Τζορτζ Γουολενστάιν έκανε ανακριβή μέτρηση του βουνού, που έδειχνε το K2 υψηλότερο του Έβερεστ και συνεπώς ως το υψηλότερο βουνό του κόσμου. Διορθωτική μέτρηση του 1987 έδωσε πάλι το προβάδισμα στο Έβερεστ, αλλά μέχρι τότε η πληροφορία είχε περάσει σε αρκετές αναφορές σταΜΜΕκαισεέργα αναφοράς.[14]
Τα βουνά Κ2 καιΜπρόουντ Πικ, όπως καιη περιοχή δυτικά στις χαμηλότερες περιοχές του παγετώνα Σάπρο Λάγκο συντίθενται από μεταμορφικό πέτρωμαπου είναι γνωστό ως Γνευσίτης Κ2και αποτελεί τμήμα του Μεταμορφωσιγενούς Συμπλέγματος του Καρακορούμ[15][16]. ΟΓνεύσιοςΚ2 είναι μείγμα ορθογνεύσιουκαιπαραγνεύσιου πλούσιου σεβιοτίτη. Στη Νότια και Νοτιοανατολική όψη του K2, ο ορθογνεύσιος συνίσταται από ένα μείγμα εξαιρετικά φυλλοποιημένου πυριτικού γνεύσιουκαι βιοτίτη, ο οποίος εισέρχεται στο πέτρωμα μέσω πυριτικών ορυκτών, μαρμαρυγιώνκαιλευκογρανιτικών προσχωμάτων. Κοντά στο μνημείο των ορειβατών που πέθαναν στοΚ2, πάνω από τηνκατασκήνωση βάσης, υπάρχουν μάρμαραμε ορυκτές προσμίξεις ανακατεμμένα στον ορθογνεύσιο. ΟΓνεύσιος Κ2 διαχωρίζεται από τα περιβάλλοντα ιζηματογενή και μεταϊζηματογενή πετρώματα του Μεταμορφωσιγενούς Συμπλέγματος του Καρακορούμ από κανονικά ρήγματα. Για παράδειγμα, ρήγμα διαχωρίζει τον γνεύσιο του K2 από τις ασβεστολιθικές πλάκες κοντά στοΣκίανγκ Κάνγκρι[15][17].
Μέθοδος χρονολόγησης με ισότοπα Ar40και Ar39 απέδωσε ηλικία 115 έως 120 εκατομμύρια χρόνια π.π.. Οι γεωχημικές αναλύσεις του γνεύσιου τουΚ2 υποδεικνύουν ότι είναι μεταμορφωμένος αρχαιότερος, Κρητιδικόςγρανίτης. ο γρανιτικός πρόγονος (πρωτόλιθος) του γνεύσιου του K2 ήταν το αποτέλεσμα μεγάλων σωμάτων μάγματοςτου ηπειρωτικού ορίου της Ασίαςκαι της διείσδυσης βαθολίθουστον κατώτερο ηπειρωτικό φλοιό της. Κατά την αρχική σύγκρουση της τεκτονικής πλάκας της Ασίας με εκείνη της Ινδίας ο γρανιτικός βαθόλιθος θάφτηκε σε βάθος περίπου 20 χλμ και πλέον. Εκεί μεταμορφώθηκε σε υψηλό βαθμό και κατά τμήματα έλιωσε ξανά κατά τηνΗώκαινογιανα σχηματίσει τον γνεύσιο. Αργότερα, έγινε διείσδυση λευκογρανίτη στον γνεύσιο με προσχώσεις και τελικά εκθάφτηκε ως έξαρμα μετά τηΜειόκαινο[15][18].
Η πρώτη σοβαρή προσπάθεια για ανάβαση στο K2 έγινε το 1902, από τους Όσκαρ Έκενσταϊν, Άλιστερ Κρόουλι, Ζιλ Ζακό-Γκιγιαρμό, Χάινριχ Πφάνελ, Βίκτορ Γουέσλι και Γκάι Νόουλς μέσω της ΒΑ Κόψης. Στις αρχές του 1900 τα σύγχρονα μεταφορικά μέσα δεν υπήρχαν και έτσι χρειάστηκαν 14 ημέρες μόνο γιανα φτάσουν στους πρόποδες του βουνού.[21]. μετά από πέντε σοβαρές και χρηματοβόρες προσπάθειες, η ομάδα έφτασε στα 6.525 μ[22]Η αποτυχία αποδόθηκε στα αποτελέσματα της μαλάριας στην υγεία του Κρόουλι, ωστόσο ήταν ένας συνδυασμός ανεπαρκούς φυσικής κατάστασης, σύγκρουσης προσωπικοτήτων και κακών καιρικών συνθηκών. Από τις 68 ημέρες της αποστολής στοΚ2 (η μακρύτερη παραμονή σε τέτοιο υψόμετρο γιατην εποχή της), μόνο 8 ημέρες είχαν καλό καιρό.[23]
Η επόμενη προσπάθεια στοΚ2 έγινε το 1909, με αποστολή υπό τον πρίγκιπα Λουίτζι Αμεντέο δούκα του Αμπρούτσι, που έφτασε ως τα 6.250 μ. στοΝΑ Σπιρούνι, γνωστό σήμερα ως Σπηρούνι Αμπρούτσι (ή Κόψη Αμπρούτσι). ΗΚόψη Αμπρούτσι έγινε τελικά τμήμα της κανονικής διαδρομής, αλλά εκείνη την εποχή εγκαταλείφθηκε, εξαιτίας του απόκρημνου χαρακτήρα και της δυσκολίας της. Προσπαθώντας και αποτυγχάνοντας ναβρειμια εφικτή εναλλακτική διαδρομή στη Δυτική Κόψη ή στη Βορειοανατολική Κόψη, ο Αμεντέο διακήρυξε ότι τοΚ2 δεν θα σκαρφαλωθεί ποτέ. Η ομάδα έστρεψε την προσοχή της στοΤσογκολίσα, όπου ο Αμπρούτσι έφτασε στα 150 μέτρα από την κορυφή, πριν αναγκαστεί να εγκαταλείψει εξαιτίας ισχυρής καταιγίδας.[24]
Επόμενη προσπάθεια στοΚ2 δεν έγινε έως το 1938, όταν μία αμερικανική αποστολή υπό τονΤσαρλς Χιούστον έκανε μια προσπάθεια στο βουνό. Οι Αμερικανοί κατέληξαν στο συμπέρασμα ότι το Πηρούνι Αμπρούτσι ήταν ηπιο πρακτική διαδρομή και έφτασαν ως τα 8.000 μέτρα, πριν επιστρέψουν εξαιτίας της έλλειψης εφοδίων και της απειλής του κακού καιρού.[25][26]Το επόμενο έτος, έλαβε χώρα μια αποστολή υπό τονΦριτς Βίσνερ, ο οποίος έφθασε 200 μέτρα από την κορυφή, αλλά η ανάβαση κατέληξε σε τραγωδία, καθώς
ο Ντάντλεϊ Γουλφ, ο Πασάνγκ Κικούλι, ο Πασάνγκ Κιτάρ καιο Πίντσο εξαφανίστηκαν ψηλά στο βουνό.[27][28]
Ο Τσαρλς Χιούστον επέστρεψε στοΚ2 το 1953, γιανα καθοδηγήσει την τρίτη αμερικανική αποστολή στο Καρακορούμ. Η αποστολή απέτυχε εξαιτίας μιας θύελλας που καθήλωσε την ομάδα επί δέκα ημέρες σε ύψος 7.800 μέτρα, περίοδο κατά την οποία οΑρτ Τζιλκίι ασθένησε σοβαρά. Ακολούθησε απεγνωσμένη οπισθοχώρηση, κατά τη διάρκεια της οποίας οΠιτ Σένινγκ έσωσε σχεδόν ολόκληρη την ομάδα στη διάρκεια ανεξέλεγκτης πτώσης, ενώ ο Τζιλκίι σκοτώθηκε, είτε από χιονοστιβάδα είτε από εσκεμμένη πράξη γιαναμη βαρύνει τους συντρόφους του. Παρά την αποτυχία καιτην τραγωδία, το θάρρος που έδειξε η ομάδα, τη μετέτρεψε σε θρύλο στην ορειβατική ιστορία.[29][30][31]
Η ιταλική αποστολή κατόρθωσε να ολοκληρώσει τηνπρώτη ανάβασητουΚ2 από τη διαδρομή Σπηρούνι του Αμπρούτσι στις 31 Ιουλίου 1954. Η αποστολή έγινε υπό τονΆρντιτο Ντέζιοκαιοι δύο ορειβάτες που προσέγγισαν την κορυφή ήταν οιΛίνο ΛατσεντέλλικαιΑκίλλε Κομπανιόνι. Η ομάδα περιελάμβανε τον Πακιστανό συνταγματάρχη Μουχάμαντ Άτα-ουλάχ, ο οποίος ήταν μέλος και της αμερικανικής αποστολής του 1953. Στην αποστολή συμμετείχαν επίσης οΒάλτερ Μπονάτικαιο Πακιστανός Χούντζα Αμίρ Μεχντί, που αποδείχτηκαν ζωτικής σημασίας γιατην επιτυχημένη έκβαση της αποστολής, καθώς μετέφεραν φιάλες οξυγόνου στα 8.100 μγιατον Λατσεντέλλι καιτον Κομπανιόνι. Η ανάβαση θεωρήθηκε αντιφατική, καθώς οι Λατσεντέλλι και Κομπανιόνι έφτιαξαν την κατασκήνωσή τους υψηλότερα από το συμφωνημένο σημείο, εξαναγκάζοντας τον Μπονάτι καιτον Μεχντί σε εκτεθειμένο μπιβουάκστα 8.000 μέτρα. Ο Μπονάτι καιο Μεχντί επιβίωσαν μεν, αλλά ο Μεχντί έμεινε στο νοσοκομείο επί μήνες καθώς ακρωτηριάστηκε λόγω εκτεταμένων κρυοπαγημάτων. Οι προσπάθειες συγκάλυψης στη δεκαετία του 1950 για να προστατευτούν οι Λατσεντέλλι και Κομπανιόνι ήρθαν αργότερα στο φως[32].
Στις 9 Αυγούστου 1977, 23 χρόνια μετά την ιταλική αποστολή, οΙσίρο Γιοσιζάβα οδήγησε τη δεύτερη επιτυχή αναβαση, μετονΑσράφ Αμάν πρώτο γηγενή Πακιστανό ορειβάτη να κατακτά την κορυφή. Η Ιαπωνική αποστολή ακολούθησε την ίδια διαδρομή από τοΣπηρούνι Αμπρούτσικαι χρησιμοποίησε περισσότερους από 1.500 βαστάζους.[33]
Η τρίτη ανάβαση τουΚ2 έγινε το 1978, μέσω νέας διαδρομής, την μακρά ΝΑ Κόψη. Τη διαδρομή άνοιξε αμερικανική ομάδα υπό τονΤζιμ Γουιτάκερ. Στην ομάδα κορυφής συμμετείχαν οιΛούις Ράινχαρντ, Τζιμ Γουικγουάιρ, Τζον ΡοσκέλεϊκαιΡικ Ρίτζγουεϊ. Ο Γουικγουάιρ άντεξε σε εκτεθειμένο μπιβουάκ περίπου 150 μ κάτω από την κορυφή, ένα από τα υψηλότερα μπιβουάκ στην ιστορία. Με αυτή την προσπάθεια οι Αμερικανοί θεώρησαν ότι ολοκλήρωσαν ένα καθήκον που ξεκίνησε το 1938 σαράντα χρόνια πριν.[34]
Άλλη αξιοσημείωτη ιαπωνική ανάβαση έγινε από τη δύσκολη Νότια Κόψη στην κινεζική πλευρά το 1982. Μία ομάδα από τηνΟρειβατική Ομοσπονδία της Ιαπωνίας υπό τον Ισάο Σινκάι καιτον Μασατσούγκο Κονίσι έστειλε τρεις ορειβάτες στην κορυφή, τον Ναόε Σακασίτα, τον Χιρόσι Γιοσίνο καιτον Γιουκιχίρο Γιαναγκισάβα, στις 14 Αυγούστου. Ωστόσο, ο Γιαναγκισάβα έπεσε και πέθανε κατά την κατάβαση. Άλλα τέσσερα μέλη της ομάδας έφτασαν στην κορυφή την επόμενη μέρα.[35]
Ο πρώτος ορειβάτης που ανέβηκε στην κορυφή τουΚ2 δύο φορές ήταν οΤσέχος ορειβάτης Γιόζεφ Ράκονσαϊ. Ο Ράκονσαϊ ήταν μέλος της ιταλικής αποστολής του 1983 υπό τον Φραντσέσκο Σαντόν, που πραγματοποίησε τη δεύτερη επιτυχημένη ανάβαση από τη Νότια Κόψη (31 Ιουλίου 1983). Τρία χρόνια αργότερα, στις 5 Ιουλίου 1986, πραγματοποίησε ανάβαση στην κορυφή μέσω της διαδρομής Σπηρούνι Αμπρούτσι (και μοναχική στη Δυτική Όψη του Μπρόουντ Πικ) ως μέλος διεθνούς αποστολής υπό τον Αγκοστίνο Πολέντσα.
Η πρώτη γυναίκα που κατέκτησε την κορυφή τουΚ2 είναι η πρώην Πολωνή Βάντα Ρουτκίεβιτς στις 23 Ιουνίου 1986. Σε ό,τι αφορά τους Πολωνούς γενικότερα, το 1986 άνοιξαν δύο ιδιαίτερα δύσκολες διαδρομές, τηνMagic LineκαιτηνPolish Line. Δεν έχει αναφερθεί επανάληψη γιατη δεύτερη.
Όλες σχεδόν οι κόψεις του βουνού έχουν πλέον κατακτηθεί. Ανκαιη κορυφή τουΈβερεστ βρίσκεται σε μεγαλύτερο υψόμετρο, τοΚ2 είναι πολύ πιο δύσκολο και επικίνδυνο βουνό εξαιτίας του απρόβλεπτου καιρού τουκαιτου συγκριτικά μεγαλύτερου ύψους του από τη βάση προς την κορυφή. Θεωρείται από πολλούς η δυσκολότερη και πλέον επικίνδυνη ανάβαση, εξουκαιτο όνομά του «το Άγριο Βουνό»[37]. Μέχρι τον Ιούλιο του 2010, μόνο 302 ορειβάτες ολοκλήρωσαν την ανάβαση,[38] συγκρινόμενοι με τους 2.700 και πλέον που πραγματοποίησαν ανάβαση στο Έβερεστ.
1 Αυγούστου 2008, Καταστροφική ανάβαση εξαιτίας χιονοστιβάδας. Τέσσερεις ορειβάτες διασώθηκαν αλλά 11, ανάμεσά τους οΓκέραρντ ΜακΝτόνελ, ο πρώτος Ιρλανδόςπου έφτασε στην κορυφή, επιβεβαιώθηκε νεκρός.[39]
2009
Έγιναν αρκετές απόπειρες, αλλά καμία δεν κατέληξε στην κορυφή.
2010
Στις 6 Αυγούστου 2010, οΦρέντρικ Έρικσον, που ήθελε να πραγματοποιήσει την κατάβαση μεσκι, δοκίμασε να ακολουθήσει τηνΓκερλίντε Καλτενμπρούνερστο δρόμο γιατην κορυφή στοΚ2. ο Έρικσον έπεσε περίπου 1.000 μ. και σκοτώθηκε. Η Καλτενμπρούνερ εγκατέλειψε την προσπάθεια.[40] Κανείς άλλος δεν έφτασε στην κορυφή, παρά τις πολλαπλές προσπάθειες.
Η χρονιά ξεκίνησε μεμια δραστήρια ρωσική ομάδα που στόχευε στην πρώτη χειμερινή ανάβαση. Η αποστολή τελείωσε μετην απώλεια τουΒιτάλι Γκόρελικ εξαιτίας κρυοπαγημάτων και πνευμονίας. Η Ρωσική ομάδα εγκατέλειψε την ανάβαση.[43] Κατά την καλοκαιρινή περίοδο, τοΚ2 είδε αριθμό ρεκόρ ορειβατών στην κορυφή του —28 ορειβάτες σε μία μόνο μέρα 30 συνολικά για όλη τη χρονιά[44].
2013
Στις 28 Ιουλίου 2013, δύο Νεοζηλανδοί, οΜάρτι Σμιντκαιο γιος του Ντενάλι σκοτώθηκαν από χιονοστιβάδαπου παρέσυρε την κατασκήνωσή τους. Οδηγός που προσέγγισε την κατασκήνωσή τους δεν βρήκε κάποιο σημάδι τους. Ο Βρετανός ορειβάτης Άντριαν Χέιζ, ανέφερε αργότερα ότι η κατασκήνωση είχε σαρωθεί.[45]
2014
Στις 26 Ιουλίου 2014 κατέκτησε την κορυφή η πρώτη πακιστανική ομάδα. Έξι Πακιστανοί και τρεις Ιταλοί ορειβάτες ενώθηκαν σε μία αποστολή που ονομάστηκε, «K2 60 Χρόνια Μετά», σύμφωνα μετοBBC.[46]
↑ 8,08,1H. Adams Carter, "A Note on the Chinese Name for K2, 'Qogir'", American Alpine Journal, 1983, σ. 296. Ο Κάρτερ, εκδότης τουAAJ, υποστηρίζει ότι το όνομα Chogori "δεν έχει τοπική χρήση. Το βουνό δεν ήταν καθαρά ορατό από σημεία στα οποία υπήρχαν κατοικήσεις από ντόπιους και έτσι δεν είχαν τοπικό όνομα ... Οι Μπάλτι δε χρησιμοποιούν άλλο όνομα γιατην κορυφή εκτός από το K2, το οποίο προφέρουν 'Κετού'. Είμαι εμφατικά αντίθετοςγιατη χρήση του ονόματος Τσογκόρισε οποιαδήποτε μορφή του"
↑H. Adams Carter, "Balti Place Names in the Karakoram", American Alpine Journal, 1975, σσ. 52–53. Ο Κάρτερ σημειώνει ότι το "Γκόντγουιν Όστεν είναι το όνομα του παγετώνα στους ανατολικούς πρόποδες και χρησοιμοποιείται λανθασμένα σε ορισμένους χάρτες ως όνομα του βουνού".
↑Carter, op cit. Ο Κάρτερ σημειώνει γενίκευση της χρήσης της λέξης Κετού: "Μια νέα λέξη, ketu, που σημαίνει 'υψηλή κορυφή', φαίνεται να χρησιμοποιείται πλέον στη γλώσσα Μπάλτι"
↑Maraini, Fosco (1961). Karakoram: the ascent of Gasherbrum IV. Hutchinson. αναφέρεται στον Curran, σ. 31.
↑Jerzy Wala, The Eight-Thousand-Metre Peaks of the Karakoram, Orographical Sketch Map, The Climbing Company Ltd/Cordee, 1994.
↑ 15,015,115,2Searle, M.P. (1991a) Geology and Tectonics of the Karakoram Mountains. John Wiley & Sons, New York, New York. 358 pp. ISBN 978-0471927730
↑Searle, M.P. (1991b) Geological Map of the Central Karakoram Mountains. scale 1: 250,000. John Wiley & Sons, New York, New York.
↑Searle, M.P., R.R. Parrish, R. Tirrul, and D.C. Rex. 1990. Age of crystallisation and cooling of the K2 gneiss in the Baltoro Karakoram. Journal of the Geological Society, London. vol. 147, pp. 603–606.
↑Searle, M.P., R.R. Parrish, A. Thow A, S.R. Noble, R. Phillips, and D. Waters. 2010. Anatomy, Age and Evolution of a Collisional Mountain Belt: the Baltoro granite batholith and Karakroam Metamorphic Complex, Pakistani Karakoram. Journal of the Geological Society, London. vol. 167, pp. 183-202.
↑Houston, Charles S· Bates, Robert (1939). Five Miles High. Dodd, Mead. ISBN978-1-58574-051-2. Reprinted (2000) by First Lyon Press with introduction by Jim Wickwire
↑Houston, Charles S· Bates, Robert (1954). K2 – The Savage Mountain. Mc-Graw-Hill Book Company Inc. ISBN978-1-58574-013-0. Reprinted (2000) by First Lyon Press with introduction by Jim Wickwire
