ΟΑνδρέας Κάλβος (Απρίλιος 1792 – 3 Νοεμβρίου1869) ήταν ένας από τους σημαντικότερους Έλληνεςποιητές, του οποίου δεν υπάρχει γνωστή απεικόνιση. Η νεοκλασικιστική του παιδεία καιη ρομαντική του ψυχοσύνθεση συμπλέκουν στην ποίηση τουτο δραματικό μετο ειδυλλιακό, τοπαγανιστικόμετοχριστιανικό, τααρχαιοελληνικά πρότυπα μετην σύγχρονη επαναστατική επικαιρότητα, τον πουριτανισμό μετον λανθάνοντα ερωτισμό, την αυστηρότητα, τη μελαγχολία, την κλασικιστική φόρμα μετορομαντικό περιεχόμενο, σύζευξη που είναι ορατή ακόμη καιστη γλώσσα (αρχαΐζουσα με βάση δημοτική) καιστη μετρική (αρχαϊκή στροφή και μέτρο που συχνά δημιουργεί, σε δεύτερο επίπεδο, δεκαπεντασύλλαβους). Ο Ανδρέας Κάλβος γίνεται γνωστός στο γαλλικό κοινό χάρη στη Γαλλίδα Juliette Lamber, τη διευθύντρια ενός γαλλικού περιοδικού όταν κάνει ένα μεγάλο λογοτεχνικό αφιέρωμα στη νεοελληνική λογοτεχνία του 19ου αιώνα από το Νεοελληνικό Διαφωτισμό έως την ένταξη της Θεσσαλίας (1790-1880) στη Nouvelle Revue το 1880. [1]
Σύγχρονος τουΣολωμού, γεννήθηκε το1792στηΖάκυνθο από την Ανδριανή Ρουκάνη, καταγόμενη από παλιά αρχοντική οικογένεια της Ζακύνθου, και από τον Τζανέτο Κάλβο, Κερκυραίο μικροαστό[2]. Το1802ο πατέρας Κάλβος παίρνει τα δύο παιδιά του, τον Ανδρέα καιτον κατά δύο χρόνια μικρότερο Νικόλαο, και εγκαταλείπει τη σύζυγο τουγιανα εγκατασταθεί στοΛιβόρνο της Ιταλίας, όπου ήταν από παλαιότερα εγκατεστημένος ο αδελφός του, Βιτσέντσο. Ελάχιστες πληροφορίες υπάρχουν γιατη ζωή του Ανδρέα Κάλβου στο Λιβόρνο από το 1802 έως το 1811, όπου απέκτησε στέρεη γνώση της ιταλικής παιδείας και γλώσσας. Γιατον πατέρα του Τζανέτο υπάρχουν επίσης ενδείξεις ότι ήταν μέλος των μυστικών εταιρειών της εποχής που είχαν πολιτική και απελευθερωτική δράση στην Ιταλία.[3]
Στο Λιβόρνο ο Κάλβος έγραψε μεταξύ Απριλίου και Ιουνίου και τύπωσε το καλοκαίρι του 1811 το πρώτο του έργο (Canzone...) αφιερωμένο στον Ναπολέοντα, που αργότερα αποκηρύσσει. Τον ίδιο χρόνο πήγε για λίγους μήνες στηνΠίζα, όπου εργάστηκε ως γραμματέας και αμέσως μετά στηΦλωρεντία, κέντρο τότε της πνευματικής ζωής και δημιουργίας όπου φοίτησε στην Ακαδημία. Το1812 σημαδεύεται από τη γνωριμία τουμετονUgo Foscolo, ποιητή και λόγιο, ο οποίος θα γίνει δάσκαλος, καθοδηγητής και μυητής του Κάλβου στον νεοκλασικισμό, στα αρχαϊκά πρότυπα, καιστον πολιτικό φιλελευθερισμό. Το1813ο Κάλβος, και υπό την σκιά του Foscolo, γράφει στα ιταλικά τρεις τραγωδίες: Θηραμένης, ΔαναΐδεςκαιΙππίας. Επιπλέον ολοκληρώνει τέσσερις δραματικούς μονολόγους σύμφωνα με τις νεοκλασικιστικές επιταγές. Ο Foscolo αυτοεξορίζεται στο τέλος του1813στηΖυρίχηγιανα αποφύγει το αυστριακό καθεστώς. Ο Κάλβος τον ξανασυναντά εκεί το1816καιτην ίδια εποχή πληροφορείται τον θάνατο της μητέρας του. Εντω μεταξύ έχει συνθέσει στα ιταλικά, από το1814, τηνOde agl’Ionii [Ωδή εις Ιονίους].
Σεπτέμβριο 1816 οι δύο φτάνουν στο Λονδίνο καιη αλληλεπίδραση τους εξακολουθεί μέχρι τον Φεβρουάριο του1817, όταν διαλύεται η σχέση τους. Ο Κάλβος εξασφαλίζει τα προς τοζην παραδίδοντας ιδιαίτερα μαθήματα ιταλικών καισε μικρότερο βαθμό ελληνικών. Μεταξύ 1817 και 1818 μεταφράζει στα νέα ελληνικά τοBook of Common Prayer, το βασικό λειτουργικό κείμενο της Αγγλικανικής Εκκλησίας, και επιμελείται φιλολογικά την ιταλική μετάφραση για λογαριασμό του εκδότη Bagster. Η νεοελληνική έκδοση θα κυκλοφορήσει το 1820 και η ιταλική το 1821. Η πολύγλωττος έκδοση, σε οκτώ γλώσσες, θα τυπωθεί το 1821 σε σχήμα 4ο. Στα 1818-19 δίνει διαλέξεις με θέμα τη ορθή προφορά των αρχαίων ελληνικών, οι οποίες προκαλούν αίσθηση. Συντάσσει μια Νεοελληνική Γραμματική, μια Μέθοδο Εκμάθησης Ιταλικών σε τέσσερα μέρη (το τρίτο μέρος συνιστούν οι δικές τουDanaidi) και ασχολείται μετη σύνταξη ενός αγγλοελληνικού λεξικού.
Το Μάιο του1819, προσχώρησε στο Αγγλικανικό Δόγμα (he had conformed to the Church of England) και παντρεύεται μετο αγγλικανικό τυπικό τηνΤερέζα Τόμαςη οποία πεθαίνει (πιθανότατα καιη κόρη που είχαν εντω μεταξύ αποκτήσει) ένα χρόνο αργότερα. Συνάπτει ερωτική σχέση μετη μαθήτρια τουΣούζαν Ριντού. Τέλη Ιουλίου του 1820 εγκαταλείπει την Αγγλία.
Το 1819 τυπώνει την πρώτη ελληνόφωνη ωδή του, Ελπίς Πατρίδος. Το ποίημα θα ανευρεθεί από τον Λεύκιο Ζαφειρίου σχεδόν 200 χρόνια μετά στην βιβλιοθήκη του Πανεπιστημίου της Γλασκόβης καιθα παρουσιαστεί στον τόμο «Ο Βίος καιτο Έργο του Ανδρέα Κάλβου» (Μεταίχμιο 2006).
Τον Σεπτέμβριο του 1820 επιστρέφει στη Φλωρεντία μεμια μικρής διάρκειας στάση στοΠαρίσι. Εμπλέκεται στο κίνημα των Καρμπονάρων, συλλαμβάνεται και απελαύνεται στις 23 Απριλίου του1821. Καταφεύγει στηΓενεύη, όπου εργάζεται ως καθηγητής ξένων γλωσσών, ενώ παράλληλα τον απασχολεί η έκδοση ενός χειρογράφου της Ιλιάδας, που όμως δεν πραγματοποιείται. Συγκλονισμένος και συνεπαρμένος από το ξέσπασμα της επανάστασης, εκδίδει το1824στη Γενεύη τηΛύρα, συλλογή 10 ωδών. Οι ωδές του σχεδόν αμέσως μεταφράζονται στα γαλλικά και βρίσκουν ευμενή υποδοχή. Στις αρχές του1825ο Κάλβος μεταβαίνει στο Παρίσι, όπου ένα χρόνο αργότερα δημοσιεύει ακόμη δέκα ωδές σε δίγλωσση έκδοση, με οικονομική ενίσχυση των φιλελλήνων, τις Νέες ωδές.
Τέλη Ιουλίου 1826 φτάνει στοΝαύπλιο όπου διαμένει για σύντομο χρονικό διάστημα καιτον Αύγουστο του ίδιου χρόνου αναχωρεί γιατηνΚέρκυρα. Μέχρι το1827 διδάσκει στην Ιόνιο Ακαδημία. Ως το1836, οπότε και επανατοποθετείται στην Ακαδημία, ασχολείται με ιδιαίτερα μαθήματα. Το1841 αναλαμβάνει τη διεύθυνση του Κερκυραϊκού Γυμνασίου, παραιτείται όμως στο τέλος του χρόνου. Ταυτόχρονα συνεργάζεται με τοπικές εφημερίδες. Μετον Σολωμό, όπως μαρτυρείται, «είχε απλή γνωριμία».
Τον Νοέμβριο του1852ο Κάλβος αφήνει την Κέρκυρα και επιστρέφει στην Αγγλία. Ένα χρόνο αργότερα, τον Φεβρουάριο του1853 παντρεύεται μετη Charlotte Wadams, στο παρθεναγωγείο της οποίας στο Λάουθ θα διδάσκει μέχρι το τέλος της ζωής του. Ο Κάλβος πεθαίνει στις 3 Νοεμβρίου του1869. Η ταφή του (καθώς και της χήρας του, που πέθανε το1888) έγινε στο νεκροταφείο της εκκλησίας της Αγ. Μαργαρίτας στο Κέντιγκτον, κοντά στο Λάουθ.
Η σορός του Ανδρέα Κάλβου και της συζύγου παρέμειναν στηνΑγγλίαγια 91 χρόνια. Κατόπιν αιτήσεως της, τότε, ελληνικής κυβέρνησης, που γιόρτασε το1960 ως «Έτος Κάλβου», έγινε η μετακομιδή των οστών του εθνικού ποιητή από τοΛονδίνοστηνΑθήνακαιεν συνεχεία στηΖάκυνθο. Πρεσβευτής στην αγγλική πρωτεύουσα ήταν οΓιώργος Σεφέρης. Στρατιωτικό απόσπασμα απένειμε τιμές στοαεροδρόμιο του Ελληνικού, την19η Μαρτίου, ημέρα της μεταφοράς των δύο φερέτρων, ενώπιον συγκεντρωμένου πλήθους και προσωπικοτήτων από τον πνευματικό και πολιτικό κόσμο. Με στρατιωτική συνοδεία τα δύο «μολύβδινα φέρετρα», στα οποία τοποθετήθηκε ηελληνική σημαία, οδηγήθηκαν στοναό του Αγίου Ελευθερίου στη Μητρόπολη, όπου ετελέσθη τρισάγιο.
Τα έργα του Κάλβου δέχτηκαν αρκετή κριτική από τις δύο επικρατούσες παρατάξεις διανοουμένων της ελληνικής πραγματικότητας. ΟιΦαναριώτες από τη μία καιοι Επτανήσιοι από την άλλη, αρνήθηκαν στις Ωδέςτουτο δικαίωμα πολιτογράφησης στον χώρο της ελληνικής ποίησης.
Ο Κάλβος γεννήθηκε μενστηΖάκυνθοκαι γύρισε εκεί μετά τη συγγραφή των Ωδών του, αλλά δεν μπορεί να χαρακτηριστεί ως Επτανήσιος ποιητής. Δεν ανήκει στη σχολή που παγιωνόταν γύρω από τονΣολωμόκαι μάλιστα κανένας λόγιος τωνΕπτανήσωνδεντον θεώρησε ποτέ ως Ιόνιο ποιητή. Πολλοί άσκησαν κριτική στη γλώσσα που χρησιμοποιούσε ο Κάλβος, ανκαι παραδέχονταν την ποίηση του. Το ίδιο καιοι Φαναριώτες.
Σ’ αντίθεση με τους Έλληνες λόγιους, ο γαλλικός τύπος παρουσιαζόταν ενθουσιασμένος από τα έργα του Κάλβου, τα οποία κατάφεραν να πείσουν τους ξένους πολύ πιο εύκολα απ' ό,τι τους συμπατριώτες του.
Όσο αφορά τη γλώσσα, ο Κάλβος δεν είχε το θάρρος να απορρίψει τηνκαθαρεύουσα ή τηδημοτική. Η γλωσσική πολλαπλότητα της εποχής του περιοριζόταν σε δύο στάσεις που αντιπαρατάσσονταν στις ωδές του. Στη συμβίωση της δημοτικής μετην καθαρεύουσα γίνεται διασταύρωση μεταξύ της ζωντανής φωνής της ζωής καιτου κόσμου των βιβλίων. Γενικότερα, στα έργα του, ο Κάλβος επιχειρούσε να συνδυάσει δύο αντίθετες δυνάμεις, π.χ. το μυθικό στοιχείο καιτα σύγχρονα γεγονότα της εποχής του, τονΔίακαιτον Θεό, τοννεοκλασικισμόκαιτονρομαντισμό.
Italian Lessons in four parts, Λονδίνο, 1820 [1818 σε τέσσερα αυτοτελή τεύχη]
Βιβλίον των Δημοσίων προσευχών, Λονδίνο, 1820 (και ανατυπώσεις)
Η Λύρα, Γενεύη, 1824
Odes nouvelles [Νέες ωδές], Παρίσι, 1826
Χειρόγραφα και σκόρπια έργα
Ιππίας (τραγωδία) (1813)
Θηραμένης(1813)
Οί Εποχές (Le Stagioni - Giovanni Meli) (1814)
Ωδή εις Ιονίους (Ωδή σε Ionii) (1814)
Απολογία της Αυτοκτονίας (1815)
Σxέδιο Νέων Αρχών καί των Γραμμάτων (1821)
Ερευνα Περί της Φύσεως του Διαφορικού Υπολογισμού (1827)
Χάριτες - αποσπάσματα, Φώσκολος (1846)
Επίκρισις Θεολογική (1840)
Γραμματική της Νέας Ελληνικής Γλώσσης (Γραμματική της Σύγχρονης Γλώσσης Ελλήνων Φυσικών)(1822)
Κυριότερες συγκεντρωτικές εκδόσεις
«Ωδαί (Η Λύρα - Λυρικά - Απόσπασμα άτιτλου ποιήματος)», Ωκεανίδα 1997 (Πιστή μετατύπωση των έργων του Ανδρέα Κάλβου, σε επιμέλεια Γιάννη Δάλλα)
«Ωδαί», Ίκαρος 1970, Κριτική Έκδοση: Filippo Maria Pontani
«Η Ιωνιάς», Συνέχεια 1992 (Ανατύπωση και φιλολογική επιμέλεια της σωζόμενης χειρόγραφης μορφής των ποιημάτων της «Λύρας»)
«Το Ψαλτήριον του Δαυίδ μεταφρασθέν υπό Α. Κάλβου του Ζακυνθίου», Ίκαρος 2011
«Ωδαί», Μεταίχμιο 2009, επιμέλεια Δ. Δημηρούλη (αντίστοιχης δομής μετην έκδοση της Ωκεανίδας, αλλά μετην προσθήκη της νεοευρεθείσας ωδής «Ελπίς Πατρίδος», με εκσυγχρονισμένη ορθογραφία καιστο μονοτονικό· συνοδεύεται από cd με αναγνώσεις ποιημάτων από τον Βασίλη Παπαβασιλείου)
↑Κ. Πορφύρης, Ο Ανδρέας Κάλβος καρμπονάρος. Η μυστική δίκη των καρμπονάρων της Τοσκάνης. Κέδρος, 1992, σ. 28-49. Κ. Πορφύρης ήταν το φιλολογικό ψευδώνυμο του Πορφύρη Κονίδη (Ζάκυνθος 1910 - ;).
↑Κωνσταντίνος Δημαράς, «Επιστροφή προς τον Κάλβο», στο: Κ.Θ.Δημαράς, Σύμμικτα Α' Από την παιδεία στην λογοτεχνία, (επιμ.Αλέξης Πολίτης), Σπουδαστήριο Νέου Ελληνισμού, Αθήνα, 2000, σελ.116
↑Κωνσταντίνος Δημαράς, «Επιστροφή προς τον Κάλβο», στο: Κ.Θ.Δημαράς, Σύμμικτα Α' Από την παιδεία στην λογοτεχνία, (επιμ.Αλέξης Πολίτης), Σπουδαστήριο Νέου Ελληνισμού, Αθήνα, 2000, σελ.115
↑Κωνσταντίνος Δημαράς, «Επιστροφή προς τον Κάλβο», στο: Κ.Θ.Δημαράς, Σύμμικτα Α' Από την παιδεία στην λογοτεχνία, (επιμ.Αλέξης Πολίτης), Σπουδαστήριο Νέου Ελληνισμού, Αθήνα, 2000, σελ.116