Ο Ανδρόνικος Χαϊτάς (στην ΕΣΣΔ Αντρέι Φιόντοροβιτς Σιφναίος, ρωσικά: Андрей Фёдорович Сифнеос, 7 Δεκεμβρίου 1897, Τραπεζούντα - 10 Φεβρουαρίου 1938, σκοπευτήριο Κομμουνάρκα, Μόσχα, ΡΣΟΣΔ, ΕΣΣΔ) ήταν Έλληνας ποντιακής καταγωγής, ηγετικό στέλεχος του ΣΕΚΕ, του ΚΚΕ και Γραμματέας της ΚΕ του ΚΚΕ την περίοδο 1927-1931. Μετά την απόδρασή του από τις φυλακές Συγγρού, το 1931, κατέφυγε στη Σοβιετική Ένωση, όπου τα ίχνη του χάνονται. Εκτελέστηκε το 1938 κατά τη διάρκεια των σταλινικών εκκαθαρίσεων.
Τα πρώτα χρόνια στη Ρωσία - Κάθοδος στην Ελλάδα και ένταξη στο ΚΚΕ
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]Ο Ανδρόνικος Χαϊτάς γεννήθηκε στην Τραπεζούντα του Πόντου στις 7/12/1897.[1] Μετακόμισε με την οικογένειά του στο Σοχούμ το 1915 για να αποφύγει τις τουρκικές διώξεις. Το 1917 πήρε μέρος στην Οκτωβριανή Επανάσταση και έγινε μέλος του κόμματος των Μπολσεβίκων (ΠΚΚ (μπ)). Αργότερα φοίτησε στην κομματική σχολή ΚΟΥΤΒ, το Κομμουνιστικό Πανεπιστήμιο Εργαζομένων της Ανατολής και το 1922 έρχεται στην Ελλάδα με εντολή της Κομμουνιστικής Διεθνούς (ΚΔ) και εντάσσεται αμέσως στο ΣΕΚΕ.
Σύμφωνα με τον Ελευθέριο Σταυρίδη ενεγράφη στη Νομική Σχολή Αθηνών, χωρίς να ολοκληρώσει τις σπουδές του.[2] Η γυναίκα του Χαϊτά ήταν η Στέλλα Κρητικού η οποία εργαζόταν στο ελληνικό τμήμα της ΚΔ, ήρθε στην Ελλάδα και εντάχθηκε στο ΣΕΚΕ-ΚΚΕ και ήταν υπεύθυνη των επαφών του κόμματος με την ΚΔ.[3]
Μετά τη σύλληψη το 1925 από τη δικτατορία Πάγκαλου του τότε Γενικού Γραμματέα του ΚΚΕ Παντελή Πουλιόπουλου, και πολλών ηγετικών στελεχών του ΚΚΕ, ο Χαϊτάς μαζί με τον Κώστα Ευτυχιάδη (Κορκοζόφ), με υπόδειξη της σοβιετικής πρεσβείας στην Αθήνα, θα αναλάβουν αυξημένα καθοδηγητικά καθήκοντα, υπό τον αναπληρωτή Γενικό Γραμματέα Ελ. Σταυρίδη. Ο Χαϊτάς θα οριστεί από την ηγεσία του ΚΚΕ εκπρόσωπος του κόμματος στην ΚΔ, στη Μόσχα, γιατί είχε διασυνδέσεις με την ΚΔ και γνώριζε άπταιστα Ρωσικά, οπότε θα μετακινείται μεταξύ Μόσχας και Αθήνας. Στο διάστημα αυτό οι Χαϊτάς και Ευτυχιάδης θα θέσουν το ζήτημα της αριστερής πραγματικής δημοκρατίας ως στόχου του ΚΚΕ.[4]
Μετά την πτώση της δικτατορίας του Πάγκαλου, στα τέλη Αυγούστου του 1926, και την αποφυλάκιση των ηγετικών στελεχών του ΚΚΕ, ο Χαϊτάς θα τεθεί επικεφαλής της ομάδας των λεγόμενων "Σταλινικών" (Ευτυχιάδη, Ζαχαριάδη, Σκυτάλη, Σιάντου, Θέου, Κολοζώφ). Η ομάδα των "Σταλινικών" ήρθε σε σφοδρή αντιπαράθεση με την ομάδα των λεγόμενων "Τροτσκιστών-Λικβινταριστών" του Πουλιόπουλου, αλλά και με τους "Κεντριστές" του Σεραφείμ Μάξιμου.[5]
Το κομματικό ψευδώνυμο του Χαϊτά ήταν "Σιφναίος", το οποίο αργότερα χρησιμοποίησε ως επώνυμο (με τη μορφή Σιφνέος Αντρέι Φιοντόροβιτς) όσο ζούσε στην Σοβιετική Ένωση.[1]
Στο 3ο Τακτικό Συνέδριο του ΚΚΕ[6], τον Μάρτη του 1927, η ομάδα του Χαϊτά, με τη βοήθεια και της ΚΔ, θα επικρατήσει των αντιπάλων της και ο ίδιος εξελέγη Γραμματέας της Κεντρικής Επιτροπής του κόμματος. Η ομάδα του θα αναλάβει την ηγεσία του ΚΚΕ και θα συνταχθεί πλήρως με την πολιτική γραμμή της Κομιντέρν (ΚΔ), την ηγεσία της οποίας εκείνη την εποχή είχαν αναλάβει στη Μόσχα οι Στάλιν-Μπουχάριν. Τον Σεπτέμβριο του 1927 ο Χαϊτάς θα πρωτοστατήσει στη διαγραφή από το ΚΚΕ των τροτσκιστών της ομάδας Πουλιόπουλου και στις αρχές του 1928 των κεντριστών του Μάξιμου.[7]
Όμως στις αρχές του 1929 η πρώην ενιαία ομάδα των "Σταλινικών" διασπάται και σηματοδοτείται η έναρξη της λεγόμενης φραξιονιστικής πάλης χωρίς αρχές μεταξύ των ομάδων Χαϊτά-Ευτυχιάδη από τη μία και των συνδικαλιστών Σιάντου-Θέου από την άλλη.
Η ομάδα των Χαϊτά-Ευτυχιάδη είχε ως σύνθημα το "πρώτα οργάνωση και ύστερα επανάσταση", ενώ των Σιάντου-Θέου-Πυλιώτη "την μετατροπή των αυθόρμητων λαϊκών κινητοποιήσεων σε γενική πολιτική απεργία".[8]
Η διαμάχη μεταξύ των δύο ομάδων ήταν ολομέτωπη και ταλαιπώρησε το κόμμα. Το ΚΚΕ τότε βρέθηκε σε μία από τις πιο αδύναμες στιγμές της ιστορίας του και έφτασε στα πρόθυρα της διάλυσης.[9]
Τον Σεπτέμβριο του 1930 οι Χαϊτάς, Ευτυχιάδης, Κολοζώφ και άλλα ηγετικά στελέχη του ΚΚΕ θα συλληφθούν από την αστική κυβέρνηση του Βενιζέλου, θα καταδικαστούν με τον Ιδιώνυμο νόμο του 1929, σε 3 χρόνια φυλάκιση και 1 χρόνο εκτόπιση και θα εγκλειστούν στις φυλακές Συγγρού.[10] Τον Απρίλιο του 1931 ο Χαϊτάς μαζί με άλλα 8 στελέχη του ΚΚΕ θα καταφέρουν να αποδράσουν από τις φυλακές Συγγρού και να καταφύγουν στην Σοβιετική Ένωση, μαζί με τον δεκανέα της φρουράς Γρηγόρη Γρηγοριάδη. Οι άλλοι 8 που απέδρασαν ήταν οι:
Βασίλης Ασίκης, Λευτέρης Αποστόλου, Κώστας Ευτυχιάδης, Περικλής Καρασκόγιας, Γιώργος Κολοζώφ, Μάρκος Μαρκοβίτης, Ορφέας Οικονομίδης, και Δημήτρης Παπαρήγας.[11]
Η Κομμουνιστική Διεθνής (ΚΔ) θα επέμβει στα εσωτερικά του κόμματος για τον τερματισμό της φραξιονιστικής πάλης χωρίς αρχές και θα διορίσει το Νοέμβριο του 1931 στην ηγεσία του ΚΚΕ μια τριμελή γραμματεία με επικεφαλής τον Νίκο Ζαχαριάδη, που από το 1929 ήταν στη Μόσχα. Επίσης θα καταργήσει το Πολιτικό Γραφείο και θα ορίσει νέο με επτά μέλη.[12]
Όταν μετά την απόδρασή τους, οι δραπέτες Χαϊτάς και Ευτυχιάδης βρέθηκαν στη Μόσχα, λογοδότησαν στην Εκτελεστική Επιτροπή της ΚΔ για τη φραξιονιστική πάλη στην οποία είχαν πρωτοστατήσει, κρίθηκαν ένοχοι και καθαιρέθηκαν από την ΚΕ του ΚΚΕ.[13] Ο Χαϊτάς στην Σοβιετική Ένωση θα ζήσει με το όνομα Αντρέι Φιόντοροβιτς Σιφνέος (ρωσ. Андрей Федорович Сифнеос[14]).
Στη Μόσχα σπούδασε στο Ινστιτούτο Κόκκινων Καθηγητών και έγινε καθηγητής στην Μαρξιστική Λενινιστική Σχολή(MLS). Αργότερα έγινε καθηγητής πολιτικής οικονομίας στο πανεπιστήμιο του Κούιμπισεφ στη Σοβιετική Ένωση και θα δραστηριοποιηθεί στους κόλπους της εκεί ελληνικής ποντιακής κοινότητας. Η δράση του αυτή θα διακοπεί κατά τη διάρκεια των σταλινικών εκκαθαρίσεων με τη σύλληψή του στις 26 Δεκεμβρίου του 1937.[14] Κατηγορήθηκε ως κατάσκοπος της Ελλάδας, Γερμανίας, Ιαπωνίας και για σύσταση τρομοκρατικής ομάδας με σκοπό την υπονόμευση του έργου της ΕΣΣΔ και την ανατροπή της Σοσιαλιστικής κυβέρνησης και παραπέμφθηκε σε δίκη.[15]
Η δίκη έγινε στις 9 Φεβρουαρίου 1938 και καταδικάστηκε σε θάνατο με την κατηγορία της συμμετοχής σε τρομοκρατική οργάνωση, του κατασκόπου της Ελλάδας και της αντισοβιετικής δράσης. Εκτελέστηκε στις 10 Φεβρουαρίου 1938 στην περιοχή Kommunarka Polygon νότια της Μόσχας.[1][14][16][17][18]
Αποκαταστάθηκε τον Μάιο του 1957.[1][14][16]
Ο Νίκος Ζαχαριάδης, μετά την καθαίρεσή του από την ηγεσία του ΚΚΕ το 1956, είχε ζητήσει από το ΚΚΣΕ να ερευνηθεί η τύχη των στελεχών του ΚΚΕ που τα ίχνη τους χάθηκαν στη Σοβιετική Ένωση, με πρώτο στη λίστα τον Χαϊτά, αλλά το αίτημά του δεν προχώρησε.[19][20]
Επίσης ο Ζαχαριάδης το 1939, όντας φυλακισμένος στην Κέρκυρα στην Ακτίνα Θ', είχε μεταβιβάσει μέσω του Γιάννη Μιχαηλίδη στην ΚΕ του ΚΚΕ αίτημα προς την Κομιντέρν ώστε να σταλεί ο Χαϊτάς πίσω στην Ελλάδα για ν΄ ανασυγκροτήσει το κόμμα που είχε διαβρωθεί από την Ασφάλεια. Η ΚΕ δεν μεταβίβασε στη Μόσχα το αίτημα του Ζαχαριάδη, γιατί είχε λάβει το 1938 μήνυμα ότι ο Χαϊτάς συνέχισε στη Μόσχα τη φραξιονιστική του δράση και ήταν υπό διαγραφή.[21]
Η 10η Ολομέλεια της ΚΕ του ΚΚΕ τον Γενάρη του 1967 αποφάσισε να αποκαταστήσει ηθικά και κομματικά 13 μέλη του ΚΚΕ που έπεσαν θύματα την περίοδο της προσωπολατρίας στη Σοβιετική Ένωση. Ανάμεσά τους ήταν και ο Ανδρόνικος Χαϊτάς.[22][23] Επίσης ήταν και στο πόρισμα της επιτροπής πρωτοβουλίας για την αποκατάσταση της μνήμης των στελεχών του ΚΚΕ που εξοντώθηκαν από τμήμα της ηγεσία του, το οποίο δημοσιεύτηκε το 1988[24]
- ↑ 1,0 1,1 1,2 1,3 Παπαδάτος (2021), σελ. 152
- ↑ Ελ. Σταυρίδης (1953), σελ. 274
- ↑ Παπαδάτος (2021), σελ. 35
- ↑ Άγγελος Ελεφάντης (1976), σελ.73
- ↑ Στο ίδιο, σελ.74
- ↑ Δοκίμιο Ιστορίας του ΚΚΕ, Α΄ τόμος (2012), σελ. 185-189
- ↑ Δοκίμιο Ιστορίας του ΚΚΕ (2012), σελ. 189-190
- ↑ Άγγελος Ελεφάντης (1976), σελ.99-101
- ↑ Δοκίμιο Ιστορίας του ΚΚΕ, τόμος Α' (2011), σελ.221
- ↑ Δοκίμιο Ιστορίας του ΚΚΕ, Τόμος Α' (2012), σελ. 224
- ↑ Δοκίμιο Ιστορίας του ΚΚΕ (2012) & Γκριτζώνας (1985), σελ. 21-22
- ↑ Δοκίμιο Ιστορίας του ΚΚΕ (2012), σελ. 258
- ↑ Κ. Γκριτζώνας (1985), σελ. 53
- ↑ 14,0 14,1 14,2 14,3 «Сифнеос Андрей Федорович». ru.openlist.wiki (στα Ρωσικά). Ανακτήθηκε στις 12 Σεπτεμβρίου 2021.
- ↑ Παπαδάτος (2021), σελ. 150-151
- ↑ 16,0 16,1 Λεοντιάδης-Μπουζάσκα (2010), σελ. 276
- ↑ Αγτζίδης (2010)
- ↑ Κ. Γκριτζώνας (1985), σελ. 54
- ↑ Περικλής Ροδάκης (1988)
- ↑ Πέτρος Ανταίος (1991), σελ. 511
- ↑ ΚΚΕ Τα επίσημα κείμενα, τόμος Δ' (1975), σελ. 494
- ↑ Τα επίσημα κείμενα του ΚΚΕ, τόμος 9ος, (2002) σελ. 735-736
- ↑ http://www.enet.gr/?i=news.el.article&id=366923
- ↑ ΠΟΡΙΣΜΑ ΤΗΣ ΕΠΙΤΡΟΠΗΣ ΠΡΩΤΟΒΟΥΛΙΑΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΠΟΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΤΗΣ ΜΝΗΜΗΣ ΤΩΝ ΑΓΩΝΙΣΤΩΝ ΤΗΣ ΑΡΙΣΤΕΡΑΣ ΠΟΥ ΣΥΚΟΦΑΝΤΗΘΗΚΑΝ ΚΑΙ ΕΞΟΝΤΩΘΗΚΑΝ ΑΠΟ ΤΜΗΜΑ ΤΗΣ ΗΓΕΣΙΑΣ ΤΗΣ
- Ο Ανδρόνικος Χαϊτάς
- Πέτρος Ανταίος, "Νίκος Ζαχαριάδης θύτης και θύμα", εκδόσεις Φυτράκη, Αθήνα 1991
- Βλάσης Αγτζίδης "Ο κόκινος καπνάς", Εναλλακτικές Εκδόσεις, Αθήνα 2010
- Κώστας Γκριτζώνας, "Κόκκινοι δραπέτες 1920-1944", εκδόσεις Γλάρος, Αθήνα 1985
- Άγγελος Ελεφάντης, "Η Επαγγελία της Αδύνατης Επανάστασης:ΚΚΕ και Αστισμός στο Μεσοπόλεμο", Θεμέλιο, Αθήνα 1976
- Γ. Λεοντιάδης - Μ. Μπουζάσκα, "Το ΚΚΕ μέσα από τα αρχεία του ΚΚΒουλγαρίας", Εκδόσεις ΝΟΒΟΛΙ, Αθήνα 2010
- Νίκος Παπαδάτος, "Ο Μπεζεντάκος μάς άφησε γεια", Εκδόσεις ΚΨΜ, Αθήνα 2021
- Περικλής Ροδάκης, "Νίκος Ζαχαριάδης", Εκδόσεις Επικαιρότητα, Αθήνα 1987
- Ελευθέριος Σταυρίδης, "Τα Παρασκήνια του ΚΚΕ", Εκδόσεις Ελεύθερη Σκέψις, Αθήνα 1988
- Δοκίμιο Ιστορίας του ΚΚΕ, Α' Τόμος, 1918-1949, Εκδόσεις Σύγχρονη Εποχή, Αθήνα 2012
- Το ΚΚΕ, επίσημα κείμενα, τόμος 4ος, εκδόσεις Σύγχρονη Εποχή, Αθήνα 1975
- Το ΚΚΕ, επίσημα κείμενα, τόμος 9ος, εκδόσεις Σύγχρονη Εποχή, Αθήνα 2002
