Το λήμμα δεν περιέχει πηγές ή αυτές που περιέχει δεν επαρκούν.Μπορείτε να βοηθήσετε προσθέτοντας την κατάλληλη τεκμηρίωση. Υλικό που είναι ατεκμηρίωτο μπορεί να αμφισβητηθεί καινα αφαιρεθεί. Η σήμανση τοποθετήθηκε στις 12/09/2022.
Ένωση Σοβιετικών Σοσιαλιστικών Δημοκρατιών Союз Советских Социалистических Республик
ΗΈνωση Σοβιετικών Σοσιαλιστικών Δημοκρατιών (ρωσικά: Союз Советских Социалистических Республик), γνωστή καιμετο ακρωνύμιο ΕΣΣΔ (ρωσικά: СССР), και συνηθέστερα γνωστή ως Σοβιετική Ένωση (ρωσικά: Советский Союз), ήταν κράτοςπου βρισκόταν στην ανατολική και βόρεια Ευρώπηκαιτη βόρεια και κεντρική Ασία. Ήταν το μεγαλύτερο σε έκταση κράτος στον κόσμο. Η πρωτεύουσά του ήταν ηΜόσχα. Ιδρύθηκε το1922και διαλύθηκε το1991. Καθοδηγητής και πυρήνας της Σοβιετικής Κοινωνίας ήταν, σύμφωνα μετο άρθρο 6 τουΣυντάγματος της ΕΣΣΔτου 1977, τοΚομμουνιστικό Κόμμα της Σοβιετικής Ένωσης. Έπειτα από τηδιάλυσή της, ηΚοινοπολιτεία Ανεξάρτητων Κρατών διαδέχτηκε τηνΕΣΣΔ.
Στις 12 Μαρτίου του 1922 οι σοβιετικές δημοκρατίες της Γεωργίας, του Αζερμπαϊτζάν και της Αρμενίας, ενώθηκαν και σχημάτισαν τηνΥπερκαυκασιανή ΣΟΣΔ.[1]
Τον Αύγουστο του 1922 και ύστερα από πρόταση της Κεντρικής Επιτροπής τουκόμματος των Μπολσεβίκων (το κόμμα των Μπολσεβίκων θα μετονομαστεί σεΚομμουνιστικό, πολλά χρόνια αργότερα, το 1952), διορίστηκε μια επιτροπή με επικεφαλής τονΙωσήφ Στάλινπου είχε την αρμοδιότητα ως «Λαϊκός Επίτροπος επί των Εθνοτήτων» πουθα επεξεργαζόταν τις δυνατότητες ενοποίησης των σοβιετικών σοσιαλιστικών δημοκρατιών. Η αναφορά του Στάλιν μετον τίτλο «Για τις αμοιβαίες σχέσεις της ΡΣΟΣΔμε τις ανεξάρτητες Δημοκρατίες», πρότεινε την ενσωμάτωση στηΡΣΟΣΔτων υπόλοιπων δημοκρατιών. Μετο σκεπτικό αυτό διαφώνησε έντονα οΛένιν, που πρότεινε τη δημιουργία μιας εθελοντικής ένωσης σε ισότιμη βάση όλων των σοβιετικών δημοκρατιών ως μέσο ενίσχυσης της αυτοδιάθεσης και ανεξαρτησίας των διαφόρων εθνοτήτων. Τον Οκτώβριο του 1922 η Κεντρική Επιτροπή ενέκρινε τη θέση του Λένιν,[2]και δόθηκε εντολή να καταρτιστεί ένα σχέδιο πάνω στη βάση της Ένωσης. Όταν το σχέδιο ετοιμάστηκε προωθήθηκε για ψήφιση στα κατά τόπους συνέδρια όλων των σοβιετικών δημοκρατιών.[3]
Στις 30 Δεκεμβρίουτου1922 κατά τη διάρκεια του 1ου Ενωσιακού συνεδρίου των Σοβιέτ που πραγματοποιήθηκε στοθέατρο Μπολσόι της Μόσχας, ιδρύθηκε το κράτος της Σοβιετικής Ένωσης.[4] 1.727 αντιπρόσωποι της Ρωσικής ΣΟΣΔ, 347 αντιπρόσωποι της ΣΣΔ της Ουκρανίας, 33 αντιπρόσωποι της ΣΣΔ Λευκορωσίας και 91 από τηΣΟΣΔ Υπερκαυκασίας (οι αντιπρόσωποι ήταν ανάλογοι του πληθυσμού των χωρών) υπέγραψαν γιατην Ένωση των χωρών τους καιτη δημιουργία της ΕΣΣΔ.
ΟΣτάλινστην ομιλία του είπε: «Η σημερινή μέρα αποτελεί στροφή στην ιστορία της σοβιετικής εξουσίας. Τοποθετεί ένα ορόσημο ανάμεσα στην παλιά περίοδο που πέρασε πια, τότε πουοι Σοβιετικές Δημοκρατίες, ανκαι δρούσαν από κοινού, τραβούσαν χωριστά, απασχολημένες πρώτα από όλα μετο ζήτημα της δικής τους ύπαρξης, καιστην περίοδο που άρχισε κιόλας τώρα που μπαίνει τέρμα στη χωριστή ύπαρξη των Σοβιετικών Δημοκρατιών, τώρα πουοι Δημοκρατίες ενώνονται σ' ένα ενιαίο ενωσιακό κράτος, γιανα καταπολεμήσουν με επιτυχία το οικονομικό ξεχαρβάλωμα, τώρα πουη σοβιετική εξουσία δε σκέφτεται μόνο γιατην ύπαρξή της, αλλά καιγιατο πώς θα εξελιχτεί σεμια σοβαρή διεθνή δύναμη πουθα μπορεί να επιδρά πάνω στη διεθνή κατάσταση καιθα μπορεί νατην αλλάζει προς το συμφέρον των εργαζομένων».[5]
Στον οικονομικό τομέα, ο Λένιν αναγκάστηκε να εφαρμόσει αρχικά τηΝέα Οικονομική Πολιτική (ΝΕΠ, Новая экономическая политика - НЭП, νοβάγια εκονομιτσέσκαγια πολίτικα), ώστε να ανορθωθεί η οικονομία, η οποία είχε υποστεί τεράστιες καταστροφές τόσο από τον πόλεμο όσο και από την εγχώρια αντεπαναστατική αντίδραση (εμφύλιος πόλεμος), που υποβοηθήθηκε από την επέμβαση των ξένων καπιταλιστικών κρατών (Αντάντ). Σε σχέση μετα προπολεμικά επίπεδα, η συνολική παραγωγή στην αγροτική οικονομία βρισκόταν στο μισό, ενώ στη μεγάλη βιομηχανία η μείωση της παραγωγής ήταν ακόμη μεγαλύτερη. ΗΝΕΠ αποτελούσε μια προσωρινή υποχώρηση στις δυνάμεις της αγοράς, στις συγκεκριμένες συνθήκες (ένας αριθμός επιχειρήσεων παραχωρήθηκαν για χρήση σε καπιταλιστές, δόθηκε η δυνατότητα στους αγρότες να διαθέτουν στην αγορά μέρος της παραγωγής τους, αναπτύχθηκε το εμπόριο). Κύριος ιδεολόγος του οικονομικού αυτού σχεδίου ήταν οΝικολάι Μπουχάριν. ΗΝΕΠ είχε ως αποτέλεσμα, το1927, ηΕΣΣΔνα έχει τους υψηλότερους δείκτες χρήσης και κατανάλωσης αγαθών για όλη τημετα-επαναστατική και προπολεμική περίοδο (12-18/Июня/Огонёк/2006).
Η κάθε δημοκρατία είχε δικό της σύνταγμα, σημαία, εθνικό ύμνο και εθνόσημο. Ορισμένες μάλιστα (ΟυκρανίακαιΛευκορωσία) απολάμβαναν και θέση στονΟΗΕ ως κυρίαρχες Δημοκρατίες και ως οντότητες διέθεταν στοιχεία του διεθνούς δικαίου.
Ο χάρτης της Σοβιετικής Ένωσης κατά την ίδρυσή της, το 1922Οι Σοσιαλιστικές Σοβιετικές Δημοκρατίες (ΣΣΔ) της Σοβιετικής Ένωσης το 1922Χάρτης της Σοβιετικής Ένωσης το 1940, μετά την εδαφική της επέκταση το 1939 και το 1940. Σε πρώτο πλάνο ηΚαρελο-Φινλανδική ΣΣΔ (με κόκκινο), μιαεκτων νέων δημοκρατιών που δημιουργήθηκαν κατά την εδαφική επέκταση της ΕΣΣΔ.
Η πολιτική τουΣτάλιν (κατά τον ίδιο καιτη σταλινική φράξια του κόμματος, συνεχιστής του έργου του Λένιν, κατά πολλούς άλλους κομμουνιστές όχι), βασίστηκε σε πολιτική κεντρικού ελέγχου στην οικονομία στην κοινωνία καιστο κόμμα. Η Νέα Οικονομική Πολιτική εγκαταλείφθηκε και εφαρμόστηκε η κρατικοποίηση όλων των μέσων παραγωγής. Το 1928, για πρώτη φορά, καταρτίστηκε Πενταετές πρόγραμμα, που προέβλεπε τηνΚολλεκτιβοποίηση της αγροτικής γης, δηλαδή να ανήκει σε συνεταιρισμούς καισε όλους τους αγρότες καιτην κατάργηση της ιδιωτικής παραγωγής τωνκουλάκωνκαι τσιφλικάδων. Επίσης, εντατικοποιήθηκε καιη εκβιομηχάνιση της ΕΣΣΔ. Η Κολεκτιβοποίηση αύξησε την παραγωγή και μείωσε τον αγροτικό πληθυσμό δίδοντας καλύτερες συνθήκες στην αγροτική εργασία και περισσότερα εργατικά χέρια στις πόλεις.
Σύμφωνα όμως, με πολλούς μαρξιστές θεωρητικούς, αλλά και δυνάμεις του κομμουνιστικού κινήματος, η δεκαετία του '30 θεωρείται ως η περίοδος κατά την οποία αναδείχθηκε σε ηγεμονική τάξη, η νέα κομματική/κρατική γραφειοκρατία.
Το1936η νέα ηγετική ομάδα, υπό τον Στάλιν, ξεκίνησε μαζικές εκκαθαρίσεις, κυρίως εσωκομματικών της αντιπάλων: παλιοί σύντροφοι του Λένιν, ιστορικά στελέχη από την εποχή της παρανομίας, στρατηγοί τουΚόκκινου Στρατούκαι μέλη ξένων κομμουνιστικών κομμάτων, πολλές χιλιάδες μέλη του κόμματος χαρακτηρίστηκαν «εχθροί του λαού» και εκδιώχθηκαν, εξορίστηκαν σταΓκούλαγκ ή εκτελέσθηκαν. Αποκορύφωμα των εκκαθαρίσεων ήταν οιΔίκες της Μόσχας (1936-1938), με τις οποίες οδηγήθηκαν στο εκτελεστικό απόσπασμα, ως ελιτιστέςκαιτροτσκιστές, παλιοί επαναστάτες όπως οι Ζινόβιεφ, Κάμενεφ, Μπουχάριν, Ρίκοφ καιοΟύγγροςΜπέλα Κουν. Το1937, εκτελέσθηκε καιο θρυλικός στρατηγός Τουχατσέφσκι. Από τα έξι (πλην Στάλιν) μέλη τουΠ.Γ. τωνΜπολσεβίκων, που έκανε την επανάσταση το 1917, οι τέσσερις εκτελέσθηκαν, ο πέμπτος ήταν σε εξορία (Τρότσκι) καιο έκτος (Λένιν) είχε πεθάνει νωρίτερα. Επίσης, από τους 1.966 συνέδρους του 17ου συνεδρίου τουΚΚΣΕ (1934, το τελευταίο πριν τις εκκαθαρίσεις), οι 1.108 συνελήφθησαν καιοι περισσότεροι εκτελέσθηκαν ή πέθαναν σε γκούλαγκ.
Το 1939, η Σοβιετική Ένωση έκανε μια δραματική αλλαγή προς τη ναζιστική Γερμανία. Σχεδόν ένα χρόνο αφότου η Βρετανία καιη Γαλλία είχαν συνάψει τησυμφωνία του Μονάχουμετη Γερμανία, η Σοβιετική Ένωση σύνηψε συμφωνίες μετη Γερμανία, τόσο στρατιωτικά όσο και οικονομικά, κατά τη διάρκεια εκτεταμένων συνομιλιών. Στις 23 Αυγούστου του1939, ηΕΣΣΔκαιη Γερμανία υπέγραψαν στη Μόσχα τοΣύμφωνο Ρίμπεντροπ-Μολότωφ. Το Σύμφωνο αυτό προέβλεπε τημη επίθεση μεταξύ τωνδυο κρατών. Πρόθεση του Στάλιν δεν ήταν τόσο μία οριστική συμφωνία μετηΝαζιστική Γερμανία, αλλά να κερδίσει χρόνο προετοιμασίας γιατον πόλεμο που έβλεπε να πλησιάζει, ιδιαίτερα αφού οι περισσότεροι έμπειροι αξιωματικοί είχαν εκτελεσθεί κατά τις εκκαθαρίσεις. Εκτός από αυτό, το συγκεκριμένο σύμφωνο περιελάμβανε και ένα Συμπληρωματικό Μυστικό Πρωτόκολλο, το οποίο προέβλεπε ότι, σε περίπτωση αλλαγής των συνόρων στην περιοχή, τα Βαλτικά κράτη, ένα κομμάτι της Ρουμανίας και ένα μέρος την Πολωνίας θα εντάσσονταν στηνΕΣΣΔ. Μια βδομάδα αργότερα, η Γερμανία καιηΕΣΣΔεπιτέθηκαν στην Πολωνία. Η Ανατολική Πολωνία, μαζί μετην πόλη Λβοβ, μετά την πτώση της Βαρσοβίας σε γερμανικά χέρια, εντάχθηκε στην Ουκρανική ΣΣΔ. Παράλληλα, μεγάλες εκτάσεις στην ανατολική Πολωνία ενσωματώθηκαν στηΛευκορωσική ΣΣΔ, ενώ ορισμένα εδάφη της ανατολικής Πολωνίας (συμπεριλαμβανομένου του Βίλνο - του σημερινού Βίλνιους) πέρασαν στηΛιθουανική ΣΣΔ. ΗΒεσσαραβία έγινε η Σοβιετική Δημοκρατία της Μολδαβίας, με προσάρτηση από τη Ρουμανία (η τελευταία ήταν σύμμαχος της Γερμανίας και εθελοντικά παρέδωσε τα εδάφη αυτά). Επίσης, οιΕσθονία, ΛεττονίακαιΛιθουανία έγιναν και αυτές Σοβιετικές Δημοκρατίες. Το ίδιο έτος, ηΕΣΣΔ πολεμούσε μετηΦινλανδία, προσπαθώντας να προστατέψει γεωστρατηγικά τοΛένινγκραντ (Αγία Πετρούπολη). ΤοΜπιάλιστοκ, μετα περίχωρά του (ανατολική Πολωνία), ενσωματώθηκαν στη Λευκορωσική ΣΣΔ, ωστόσο, στις 29 Σεπτεμβρίου 1944, 17 επαρχίες της περιφέρειας Μπιάλιστοκ και τρεις επαρχίες της περιφέρειας Μπρεστ επεστράφησαν στην Πολωνία. Τον Οκτώβριο του 1944, μικρά τμήματα της περιφέρειας Λβιβ επεστράφησαν στην Πολωνία, ενώ, τον Μάρτιο του 1945, επεστράφησαν στην Πολωνία τμήματα της περιφέρειας Ντρόχομπιτς, μαζί μετοΠσέμυσλ. Οι προαναφερθείσες περιοχές ήταν οι μόνες πουηΕΣΣΔδεν κράτησε, μετά τον πόλεμο. Τον Μάρτιο του 1945, ξεκίνησαν αξιώσεις γιατηνεπιστροφή πρώην ρωσικών εδαφών που ανήκαν στην Τουρκία, χωρίς όμως επιτυχία.
Η Σοβιετική Ένωση, εξασφαλίζοντας την εγγύηση τουΡίμπεντροπγιαμη επίθεση, παρακολούθησε την προσπάθεια εξάπλωσης του Ναζισμού (Β΄ Παγκόσμιος Πόλεμος) στην υπόλοιπη Ευρώπη προετοιμαζόμενη γιατη μεγάλη επίθεση των Ναζί, πουοι Σοβιετικοί περίμεναν ότι θα γίνει.
Κατά τονΒ΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, η Σοβιετική Ένωση δέχθηκε επίθεση από τηΝαζιστική Γερμανία. Πάνω από 25.000.000 πολίτες και στρατιώτες πέθαναν, ενώ πολλοί ακόμη έμειναν ανάπηροι. Όλες σχεδόν οι υποδομές, στο τμήμα της χώρας που δέχτηκε επίθεση, καταστράφηκαν. Ο Πατριωτικός Πόλεμος έληξε τελικά, με σοβιετική νίκη, τον Μάιο του1945και απέκτησε σημαντική θέση στον σοβιετικό πολιτισμό.
Κατά τη μεταπολεμική περίοδο, σε πρώτη φάση, η Σοβιετική Ένωση επανοικοδόμησε αρχικά και επέκτεινε έπειτα την οικονομία της, διατηρώντας αυστηρά συγκεντρωτικό έλεγχο. Η Σοβιετική Ένωση βοήθησε τη μεταπολεμική ανοικοδόμηση στις χώρες της Ανατολικής Ευρώπης μετατρέποντάς τες σε σοβιετικά δορυφορικά κράτη, ίδρυσε τοΣύμφωνο της Βαρσοβίαςτο1955, τηνΚομεκόνκαι παρείχε ενίσχυση στους, τελικά νικητές, κομμουνιστές στηΛαϊκή Δημοκρατία της Κίνας. Είδε την επιρροή της να αυξάνεται παγκοσμίως. Εντω μεταξύ, η αυξανόμενη ένταση τουΨυχρού Πολέμου μετέτρεψε τους συμμάχους της εν καιρώ πολέμου, δηλαδή τοΗνωμένο Βασίλειοκαι τις Ηνωμένες Πολιτείες, σε εχθρούς. Τέλος, ακολουθήθηκαν πολιτικές εκρωσισμού, οι οποίες οδήγησαν στη χρήση της ρωσικής ως μητρική γλώσσα από εκατομμύρια μη Ρωσικούς λαούς, εντός και εκτός της Ρωσικής ΣΟΣΔ, ενώ τα ποσοστά των Ρώσων βρίσκονταν σε συνεχή αύξηση, μέχρι το 1991, σε πολλές δημοκρατίες.
Ο Στάλιν πέθανε στις 5 Μαρτίου 1953. Εντη απουσία ενός αποδεκτού διαδόχου, τα υψηλότερα στελέχη του Κομμουνιστικού Κόμματος επέλεξαν να κυβερνήσουν τη Σοβιετική Ένωση από κοινού. ΟΝικίτα Χρουστσόφ, που είχε κερδίσει επιρροή μέχρι τα μέσα της δεκαετίας του '50, κατήγγειλε τις σταλινικές μεθόδους (Αποσταλινοποίηση). Συγχρόνως, η σοβιετική στρατιωτική δύναμη χρησιμοποιήθηκε γιανα καταστείλει τις εθνικιστικές εξεγέρσεις στηνΟυγγαρίακαιτηνΠολωνίατο1956. Κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου, η Σοβιετική Ένωση συνέχισε να πραγματοποιεί μια επιστημονική και τεχνολογική επανάσταση στέλνοντας σε τροχιά γύρω από τηγητον πρώτο τεχνητό δορυφόρο, Σπούτνικ 1, ένα σκυλί διαβίωσης, τηΛάικα, και αργότερα, τον πρώτο άνθρωπο, Γιούρι Γκαγκάριν. ΗΒαλεντίνα Τερέσκοβα ήταν η πρώτη γυναίκα στο διάστημα, μετο Βοστόκ 6, στις 16 Ιουνίου 1963, καιο Αλεξέι Λεόνοφ έγινε ο πρώτος άνθρωπος που περπάτησε στο διάστημα, στις 18 Μαρτίου 1965. Εντούτοις, οι μεταρρυθμίσεις του Χρουστσόφ στη γεωργία καιτη διοίκηση ήταν γενικά μη παραγωγικές, καιη εξωτερική πολιτική, έναντι της Κίνας καιτων Ηνωμένων Πολιτειών συνάντησε δυσκολίες, συμπεριλαμβανομένων εκείνων που οδήγησαν στησινο-σοβιετική διάσταση. Ο Χρουστσόφ απομακρύνθηκε από την ηγεσία το 1964.
Μια ακόμη περίοδος συλλογικής ηγεσίας ακολούθησε, έως ότου καθιερώθηκε οΛεονίντ Μπρέζνιεφ, στις αρχές της δεκαετίας του 1970, ως ο διαπρεπέστερος διάδοχος του Χρουστσόφ στη σοβιετική πολιτική ζωή. Ο Μπρέζνιεφ προήδρευσε, σε μία περίοδο ύφεσης του Ψυχρού Πολέμου μετη δύση, ενισχύοντας συγχρόνως τη σοβιετική στρατιωτική δύναμη. Καθ' όλη τη διάρκεια της νέας περιόδου, η Σοβιετική Ένωση διατήρησε την ισότητα με τις Ηνωμένες Πολιτείες στον τομέα της στρατιωτικής τεχνολογίας, αλλά αυτό εξουθένωσε τη σοβιετική οικονομία. Σε αντίθεση μετο επαναστατικό πνεύμα που συνόδευσε τη γέννηση της Σοβιετικής Ένωσης, η επικρατούσα διάθεση της σοβιετικής ηγεσίας, κατά τη διάρκεια της θητείας του Μπρέζνιεφ, ως τον θάνατο τουτο 1982, ήταν αποστροφή στις μεγάλες αλλαγές.
Μετά από κάποιο πειραματισμό με τις οικονομικές μεταρρυθμίσεις, στα μέσα της δεκαετίας του '60, η σοβιετική ηγεσία επανήλθε στα καθιερωμένα μέτρα της οικονομικής διαχείρισης. Η βιομηχανία παρουσίασε, αργά αλλά σταθερά, κέρδη, κατά τη διάρκεια της δεκαετίας του '70. Η γεωργική ανάπτυξη συνεχίστηκε, αλλά δε μπορούσε να συμβαδίσει μετην αυξανόμενη κατανάλωση, καιηΕΣΣΔ έπρεπε να εισαγάγει τρόφιμα, όπως το σιτάρι. Λόγω της χαμηλής επένδυσης στα καταναλωτικά αγαθά, ηΕΣΣΔ ήταν, κατά κύριο λόγο, ικανή μόνο να εξαγάγει τις πρώτες ύλες, ειδικότερα το πετρέλαιο, το οποίο την κατέστησε τρωτή στις σφαιρικές μετατοπίσεις τιμών. Επιπλέον, η ανθρώπινη ευημερία στη Σοβιετική Ένωση έμεινε πίσω σε σχέση μετο δυτικό επίπεδο, μετά από αρχικά σημάδια σύγκλισης, στις δεκαετίες του '50 και του ’60.
Δύο εξελίξεις κυριάρχησαν τη δεκαετία που ακολούθησε: το όλο και περισσότερο προφανές θρυμμάτισμα των οικονομικών/πολιτικών δομών της Σοβιετικής Ένωσης, καιοι προσπάθειες να γίνουν μεταρρυθμίσεις, ώστε να αντιστραφεί αυτή η διαδικασία. Μετά από τη γρήγορη διαδοχή τουΓιούρι ΑντρόπωφκαιτουΚονσταντίν Τσερνιένκο, το 1985 αναλαμβάνει την ηγεσία οΜιχαήλ Γκορμπατσώφ, εξαγγέλλοντας σημαντικές αλλαγές στην οικονομία καιτην ηγεσία (δες Περεστρόικα, Γκλάσνοστ). Η πολιτική Γκλάσνοστ απελευθέρωσε τη δημόσια πρόσβαση στις πληροφορίες, μετά από πολλές δεκαετίες λογοκρισίας. Μετη Σοβιετική Ένωση σε κακή οικονομική κατάσταση καιτα δορυφορικά κράτη της, στην Ανατολική Ευρώπη, να εγκαταλείπουν τονκομμουνισμό, ο Γκορμπατσώφ θέλησε να τελειώσει τον Ψυχρό Πόλεμο. Το1988, η Σοβιετική Ένωση εγκατέλειψε τον εννιαετή πόλεμό της μετο Αφγανιστάν και άρχισε να αποσύρει δυνάμεις από τη χώρα. Προς το τέλος της δεκαετίας του '80, οΓκορμπατσώφ αρνήθηκε να στείλει στρατιωτική υποστήριξη γιανα υπερασπίσει τα, προηγούμενα δορυφορικά, κράτη της ΕΣΣΔ, με συνέπεια τα κομμουνιστικά καθεστώτα, σε εκείνα τα κράτη, να χάσουν τη δύναμή τους. Την πτώση τουτείχους του Βερολίνου, ακολούθησε η ενοποίηση μεταξύ της ΑνατολικήςκαιΔυτικής Γερμανίας. Το 1989, η ρωσική συνομοσπονδία συγκάλεσε νέο συνέδριο λαϊκών αντιπροσώπων, στο οποίο οΜπορίς Γιέλτσιν εκλέχτηκε πρόεδρος και πέρασε νόμους που προσπάθησαν να εκτοπίσουν τη σοβιετική κυριαρχία. Η περίοδος νομικής αβεβαιότητας συνεχίστηκε καθ' όλη τη διάρκεια του 1990-1, καθώς οι σοβιετικές δημοκρατίες έγιναν σταδιακά ντε φάκτο ανεξάρτητες.
Ένα δημοψήφισμα πραγματοποιήθηκε με αντικείμενο τη διατήρηση της ΕΣΣΔ, στις 17 Μαρτίου 1991. Η πλειοψηφία του πληθυσμού ψήφισε υπέρ της διατήρησης της ένωσης, σε εννέα από τις δεκαπέντε δημοκρατίες. Το δημοψήφισμα έδωσε στο Γκορμπατσώφ μια δεύτερη ευκαιρία. Το καλοκαίρι του 1991, μια νέα συνθήκη σχεδιάστηκε και συμφωνήθηκε να συσταθεί μια χαλαρή ομοσπονδία οκτώ δημοκρατιών. Η υπογραφή της συνθήκης, εντούτοις, διακόπηκε από το πραξικόπημα του Αυγούστου, το οποίο ήταν μια απόπειρα να απομακρυνθεί ο Γκορμπατσώφ από εκείνα τα μέλη του Κομμουνιστικού Κόμματος, τα οποία επιδίωκαν να καταργήσουν τις μεταρρυθμίσεις τουκαινα επαναφέρουν τον κεντρικό έλεγχο επί των δημοκρατιών. Τοπραξικόπημα κατεστάλη, ο Γιέλτσιν θεωρήθηκε ήρωας, ενώ η εξουσία του Γκορμπατσώφ κατέρρευσε ολοκληρωτικά. Τον Αύγουστο του 1991, η Λετονία καιη Εσθονία κήρυξαν άμεσα την αποκατάσταση της πλήρους ανεξαρτησίας τους (ακολουθώντας το παράδειγμα της Λιθουανίας το 1990), ενώ οι άλλες 12 δημοκρατίες συνέχισαν τη συζήτηση περί μιας όλο καιπιο χαλαρής ένωσης ομόσπονδων κρατών.
Στις 8 Δεκεμβρίου 1991, οι Πρόεδροι της Ρωσίας, της Ουκρανίας και της Λευκορωσίας υπέγραψαν τις συμφωνίες Μπελοβέζα, που κήρυξαν τηδιάλυση της Σοβιετικής Ένωσηςκαι συνέστησαν τηνΚοινοπολιτεία των Ανεξάρτητων Κρατών (ΚΑΚ). Ενώ κάποιες αμφιβολίες παρέμειναν σχετικά μετην εξουσία των συμφωνιών Μπελοβέζα να διαλύσουν την Ένωση, στις 21 Δεκεμβρίου 1991, οι αντιπρόσωποι όλων των σοβιετικών δημοκρατιών, εκτός από τη Γεωργία, συμπεριλαμβανομένων εκείνων που είχαν υπογράψει τις συμφωνίες αυτές, υπέγραψαν το πρωτόκολλο της Άλμα-Άτα, το οποίο επιβεβαίωσε τηδιάλυση της ΕΣΣΔκαι επαναδιατύπωσε τη σύσταση της ΚΑΚ. Η σύνοδος κορυφής της Άλμα-Άτα υιοθέτησε επίσης διάφορα άλλα πρακτικά μέτρα, που ήταν απαραίτητο να ληφθούν, ως συνέπεια της διάλυσης της Ένωσης. Στις 25 Δεκεμβρίου 1991, ο Γκορμπατσώφ, το υψηλότερο κυβερνητικό στέλεχος της Σοβιετικής Ένωσης, αναγνώρισε την πτώχευση καιτην κατάρρευση της Σοβιετικής Ένωσης.
Πληθυσμός της Σοβιετικής Ένωσης (κόκκινο) καιτων μετασοβιετικών κρατών (μπλε) από το 1961 έως το 2009. Η πρόβλεψη (μπλεμε τελείες) καλύπτει τα έτη 2010 έως 2100.
Το Σύνταγμα του1977 διακήρυξε τον σχηματισμό μιας νέας εθνικο-ιστορικής οντότητας, αυτής του Σοβιετικού λαού.
ΟιΡώσοι ήταν ο κυριότερος αριθμητικά λαός με πληθυσμό που υπερέβαινε τα 140 εκατ. ΟιΟυκρανοί, με 40 εκατ., καιοιΛευκορώσοι αποτελούσαν τους κυριότερους σλαβικούς λαούς της ΕΣΣΔ, μαζί με τους Ρώσους. Στην κεντρική Ασία ζούσαν οι Τουρκεστάνοι, λαοί των Ουζμπέκων, Καζάχων, Κιργίζιων, καιτων Τουρκμένων. Στην ίδια περιοχή, κατοικούσαν καιοιΤατζίκοιπου είναι περσικό φύλο και παρουσιάζουν γλωσσικές ομοιότητες με τους λαούς τουΑφγανιστάνκαιτουΙράν καθώς καιμε τους Κούρδους. ΣτηνΚαυκασία υπήρχε ένα μωσαϊκό λαών και εθνοτήτων (μόνο στοΝταγκεστάν της Ρωσίας ζουν περισσότερες από 100 εθνότητες). Οι κυριότεροι από αυτούς τους λαούς ήταν οιΓεωργιανοί, οιΑρμένιοικαιοιΑζέροι. ΟιΛιθουανοί, οιΕσθονοί, οιΛετονοίκαιοιΚαρελίοι (λαός κοντά στους Φινλανδούς, που κατοικεί στη Βορειοδυτική Ρωσία) αποτελούσαν τους βαλτικούς λαούς της Σοβιετικής Ένωσης. ΗΣΣΔ της Μολδαβίας αποσπάστηκε από τηΡουμανίατο1940, με βάση το σύμφωνο Ρίμπεντροπ-Μολοτώφκαιη εθνική σύσταση των κατοίκων της είναι αντικείμενο αντιπαραθέσεων ακόμα και σήμερα. Επίσης, σημαντικός ήταν ο αριθμός τωνΕβραίων, τωνΠολωνών, των Τατάρων καιτωνΓερμανών. ΟιΈλληνεςστηνΕΣΣΔ κατοικούσαν σε τρεις περιοχές κυρίως: ΣτηνΟυκρανία, στις περιοχές της Μαριούπολης και της Οδησσού, στην Καυκασία στην περιοχή της ΓεωργίαςκαιστηνΤασκένδητην πρωτεύουσα τουΟυζμπεκιστάν. Σύμφωνα μετο βιβλίο «Ο Πληθυσμός της ΕΣΣΔ» (Население СССР; Национальный Состав Населения СССР. М 1991г.), το1959, σ' αυτήν κατοικούσαν 309 χιλ. Έλληνες, ενώ το1989ο αριθμός αυτός ήταν 359 χιλ. Στον αριθμό αυτό δεν περιλαμβάνονταν οι Έλληνες πολιτικοί πρόσφυγες που έφτασαν στηνΕΣΣΔ μετά τονΕμφύλιο Πόλεμο.
Το ποσοστό γεννήσεων της ΕΣΣΔ μειώθηκε από 44.0 ανά χίλια άτομα το 1926, σε 18.0 άτομα το 1974, κυρίως λόγω της αυξανόμενης αστικοποίησης και της αυξανόμενης μέσης ηλικίας των γάμων.
Το ποσοστό θνησιμότητας παρουσίασε επίσης, σταδιακή μείωση - από 23.7 ανά χίλια το 1926 σε 8.7 το 1974. Γενικά, τα ποσοστά γεννήσεων των νότιων δημοκρατιών στην Υπερκαυκασία καιτην Κεντρική Ασία ήταν σημαντικά υψηλότερα από εκείνα στα βόρεια μέρη της Σοβιετικής Ένωσης, καισε ορισμένες περιπτώσεις αυξήθηκαν ακόμη και κατά την περίοδο μετά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, ένα φαινόμενο που αποδόθηκε εν μέρει σε βραδύτερους ρυθμούς αστικοποίησης και παραδοσιακά νεότερους γάμους στις νότιες δημοκρατίες.[6]Η Σοβιετική Ευρώπη προχωρούσε στη γονιμότητα υπό-αντικατάστασης, ενώ η Σοβιετική Κεντρική Ασία εξακολούθησε να εμφανίζει πληθυσμιακή ανάπτυξη πολύ πάνω από τη γονιμότητα σε επίπεδο αντικατάστασης.[7]
Στα τέλη της δεκαετίας του 1960 και της δεκαετίας του 1970, παρατηρήθηκε μια αντιστροφή της πτωτικής τροχιάς του ποσοστού θνησιμότητας στηνΕΣΣΔκαι ήταν ιδιαίτερα αξιοσημείωτη στους άνδρες σε εργατική ηλικία. Επίσης, κυριαρχούσε καιστη Ρωσία καισε άλλες, κυρίως σλαβικές, περιοχές της χώρας.[8]Μια ανάλυση επίσημων δεδομένων, από τα τέλη της δεκαετίας του 1980, έδειξε ότι, μετά τη χειροτέρευση, στα τέλη της δεκαετίας του 1970 και στις αρχές της δεκαετίας του 1980, η θνησιμότητα ενηλίκων άρχισε να βελτιώνεται ξανά.[9]Το ποσοστό παιδικής θνησιμότητας αυξήθηκε, από 24.7 το 1970 σε 27.9 το 1974. Μερικοί ερευνητές θεωρούσαν την αύξηση σε μεγάλο βαθμό πραγματική, ως συνέπεια της επιδείνωσης των συνθηκών υγείας καιτων υπηρεσιών.[10]Οι αυξήσεις στη θνησιμότητα ενηλίκων και βρεφών δεν εξηγήθηκαν από τους σοβιετικούς αξιωματούχους, καιη σοβιετική κυβέρνηση απλά σταμάτησε να δημοσιεύει στατιστικές θνησιμότητας για δέκα χρόνια. Οι σοβιετικοί δημογράφοι και ειδικοί υγείας παρέμειναν σιωπηλοί σχετικά με τις αυξήσεις της θνησιμότητας, μέχρι τη δεκαετία του 1980, όταν η δημοσίευση στατιστικών στοιχείων, για αυτήν, συνέχισε καιοι ερευνητές μπορούσαν έτσι ναβρουν τις πραγματικές αιτίες.[11]
Το πολιτικό-κοινωνικό σύστημα της ΕΣΣΔ, βασιζόμενο στονΜαρξισμό - Λενινισμό, θεωρούσε τη θρησκεία αναχρονιστικό-αντιδραστικό θεσμό. Το σοβιετικό κράτος, διαμέσου των μηχανισμών του, υποστήριζε ενεργά τηναθεΐα, προτρέποντας τους πολίτες ναμην ασπάζονται καμιά θρησκεία. Παρ' όλα αυτά, στηνΕΣΣΔ υπήρχαν πιστοί σχεδόν όλων των γνωστών θρησκειών. Κυριότερη θρησκευτική ομάδα (ως επί το πλείστον στο ευρωπαϊκό τμήμα του κράτους) ήταν οιΟρθόδοξοι, ενώ ο αριθμός τωνΜουσουλμάνων (κυρίως στο ασιατικό τμήμα) ήταν επίσης σημαντικός.
Το "Εμβατήριο του Ενθουσιαστή", δημοφιλές τραγούδι της δεκαετίας του 1930 στη Σοβιετική ΈνωσηΟ Σοβιετικός τραγουδιστής-τραγουδοποιός, ποιητής και ηθοποιός Βλαντιμίρ Βισότσκιτο 1979
Οπολιτισμός της Σοβιετικής Ένωσης πέρασε από διάφορες φάσεις κατά τη διάρκεια της ΕΣΣΔ. Κατά την πρώτη δεκαετία μετά την επανάσταση, υπήρχε σχετική ελευθερία καιοι καλλιτέχνες πειραματίστηκαν με πολλά διαφορετικά είδη γιανα ανακαλύψουν ένα γνήσιο σοβιετικό είδος τέχνης. Ο Λένιν ήθελε η τέχνη να είναι προσβάσιμη στον ρωσικό λαό. Από την άλλη πλευρά, εκατοντάδες διανοούμενοι, συγγραφείς και καλλιτέχνες εξορίστηκαν ή εκτελέστηκαν, καιτο έργο τους έγινε παράνομο στηνΕΣΣΔ, μεταξύ άλλων οΝικολάι Γκουμιλιόφ, ο οποίος εκτελέστηκε για φερόμενη συνωμοσία εναντίον του μπολσεβίκικου καθεστώτος, καθώς καιοΓιεβγκένι Ζαμιάτιν.[12]
Η κυβέρνηση ενθάρρυνε μια ποικιλία πολιτιστικών τάσεων. Στην τέχνη καιτη λογοτεχνία, υπήρξαν τόσο παραδοσιακές όσο και ριζοσπαστικές, πειραματικές σχολές. Οι κομμουνιστές συγγραφείς Μαξίμ ΓκόρκικαιΒλαντιμίρ Μαγιακόφσκι είναι κορυφαίοι εκπρόσωποι της σοβιετικής λογοτεχνίας κατά τις πρώτες δεκαετίες ύπαρξης της Σοβιετικής Ένωσης. Ως μέσο επιρροής σεμια κοινωνία όπου οι αναλφάβητοι αποτελούσαν σημαντικό μέρος του πληθυσμού, οι ταινίες ενθαρρύνθηκαν από το κράτος και μεγάλο μέρος των καλύτερων έργων του σκηνοθέτη Σεργκέι Άϊζενσταϊν χρονολογούνται από αυτήν την περίοδο.
Κατά τη διάρκεια της διακυβέρνησης τουΙωσήφ Στάλιν, ο σοβιετικός πολιτισμός χαρακτηρίστηκε από την άνοδο καιτην επιβολή του ύφους του σοσιαλιστικού ρεαλισμού από την κυβέρνηση. Όλα τα άλλα λογοτεχνικά είδη κατεστάλησαν σκληρά. Οι εξαιρέσεις ήταν σπάνιες καιτα έργα τουΜιχαήλ Μπουλγκάκοφ ήταν μεταξύ αυτών πουδεν επηρεάστηκαν από την επιβολή του σοσιαλιστικού ρεαλισμού. Πολλοί συγγραφείς φυλακίστηκαν και σκοτώθηκαν.[13]
Από την περίοδο του Χρουστσιόφ, η έκταση της λογοκρισίας υποχώρησε. Κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου, αναπτύχθηκε μια νέα εποχή στον σοβιετικό πολιτισμό, ο οποίος χαρακτηρίζεται από μια ομοιόμορφη δημόσια ζωή, καθώς καιμια έντονη εστίαση στην προσωπική ζωή. Το κράτος επέτρεψε τον μεγαλύτερο πειραματισμό σε μορφές τέχνης, με αποτέλεσμα την παραγωγή πιο εξελιγμένων και λεπτών κριτικών έργων. Το καθεστώς χαλάρωσε την έμφαση στο είδος του σοσιαλιστικού ρεαλισμού. Έτσι, για παράδειγμα, πολλοί πρωταγωνιστές των μυθιστορημάτων του συγγραφέα Γιούρι Τριφόνοφ ασχολούνταν με προβλήματα της καθημερινής ζωής και όχι μετην οικοδόμηση του σοσιαλισμού. Η υπόγεια λογοτεχνία που εξέδιδαν οι σοβιετικές αντιφρονούντες, γνωστή και ως σαμιζντάτ, άκμασε κατά τη δεκαετία του 1950 με 1980. Στην αρχιτεκτονική, ηεποχή του Χρουστσόφ επικεντρώθηκε κυρίως στη λειτουργική σχεδίαση σε αντίθεση μετο σταλινικό στυλπου έδινε μεγάλη σημασία στη διακόσμηση. Στη μουσική, ως απάντηση στην αυξανόμενη δημοτικότητα των μορφών λαϊκής μουσικής όπως ητζαζστη Δύση, στη Σοβιετική Ένωση επετράπη η λειτουργία συγκροτημάτων της τζαζ, όπως τοσύνολο Μελοντίγια, το οποίο πήρε το όνομά του από την ομώνυμη δισκογραφική εταιρεία στηνΕΣΣΔ.
Κατά τη διάρκεια της δεύτερης πενταετίας της δεκαετίας του 1980, ηπερεστρόικακαιηγκλάσνοσττουΜιχαήλ Γκορμπατσώφ επεξέτειναν σημαντικά την ελευθερία της έκφρασης στη χώρα στα μέσα καιτο τύπο.[14]
Παρά τις αναμφισβήτητες κατακτήσεις των λαών της Σοβιετικής Ένωσης, που συνοψίστηκαν στη δωρεάν Υγεία-Παιδεία-Στέγαση καισεμια γενικότερη άνοδο του βιοτικού επιπέδου (σε αντίθεση μάλιστα μετην προεπαναστατική περίοδο, στην οποία οι συνθήκες ζωής γιατην εργατική τάξη καιτην αγροτιά ήταν άθλιες), πολλοί είναι οι μαρξιστές θεωρητικοί, που υποστηρίζουν πως τελικά στηνΕΣΣΔδεν οικοδομήθηκε σοσιαλισμός.[15] Αντιθέτως, ήδη από τα τέλη της δεκαετίας του '20 και μέσα από καμπές και συγκρούσεις, κυρίαρχη τάξη στηνΕΣΣΔ αναδεικνύεται η κομματική γραφειοκρατία. Με αποτέλεσμα, να οικοδομείται σταδιακά ένα ταξικό/εκμεταλλευτικό σύστημα στο όνομα της εργατικής τάξης, αλλά μετην εργατική τάξη καταπιεζόμενη και εκμεταλλευόμενη από την κομματική άρχουσα τάξη.[16]
Όλη αυτή η εξέλιξη, του εκφυλισμού και της γραφειοκρατικοποίησης της ΕΣΣΔ, σύμφωνα μετον Κάππο, περνά μέσα από διαδοχικές φάσεις και ολοκληρώνεται μετην εκκωφαντική κατάρρευση του 1991, όπου η κομματική άρχουσα τάξη αποφασίζει πλέον πως δεν της χρειάζεται να κυβερνά "στο όνομα της εργατικής τάξης" και μετατρέπεται σε κανονική αστική τάξη, αποκαθιστώντας καιτην ατομική ιδιοκτησία στα μέσα παραγωγής. Ηδε εργατική τάξη, παρακολούθησε απαθής την κατάρρευση της ΕΣΣΔκαιτων υπόλοιπων λαϊκών δημοκρατιών καισε πολλές περιπτώσεις την επεδίωξε.[17]
Σύμφωνα μετον Λέον Τρότσκυ, οι αιτίες διακρίνονται κυρίως σε αντικειμενικές και υποκειμενικές:[18]
Αντικειμενικές: Η ιμπεριαλιστική περικύκλωση καιη αποτυχία των άλλων επαναστάσεων στην Ευρώπη (Γερμανία 1918, Ουγγαρία 1919) μαζί μετον εμφύλιο που ακολούθησε (1918-1921) δεν επέτρεψε τον μαρασμό του κράτους αλλά οδήγησε σε γιγάντωση του κράτους και της καταστολής. Η κατεστραμμένη οικονομία από την άλλη, καιη ανάγκη ανόρθωσής της οδήγησε σε ακόμα πιο μεγάλες υποχωρήσεις. ΣτηΝΕΠ, το 1921, καιστο αντεστραμμένο είδωλό της, τη βίαιη κολλεκτιβοποίηση, του 1928. Τέλος, η απουσία οποιασδήποτε αστικοδημοκρατικής παράδοσης (γενικές εκλογές, πολυκομματισμός, διαδικασία του συνέρχεσθαι καιτου συναιτερίζεσθαι) συνετέλεσε και αυτή στη διαμόρφωση του κατάλληλου κοινωνικοπολιτικού περιβάλλοντος εμφάνισης και παγίωσης της κομματικής/κρατικής γραφειοκρατίας.
Υποκειμενικές: Εδώ, οι κομμουνιστικές δυνάμεις που απορρίπτουν τον σοσιαλιστικό χαρακτήρα της ΕΣΣΔ εντοπίζουν τις υποκειμενικές αιτίες εκφυλισμού και γραφειοκρατικοποίησης στην αντίληψη των μπολσεβίκων γιατη σχέση κόμματος/κράτους. Η απόλυτη ταύτιση του εργατικού κράτους (κατά τον Μαρξισμό) μετο κόμμα, σε κυβερνητικό επίπεδο, οδήγησε σύμφωνα μετον Τρόστκυ σε ολέθρια αποτελέσματα. Η εξουσία των Σοβιέτ (εργατικών συμβουλίων) σταδιακά εξασθενεί και, από τις αρχές της δεκαετίας του '30, εξαφανίζεται, δίνοντας τη θέση της στην πανίσχυρη εξουσία του κόμματος/κράτους. Μέσα από το υπέρ-όργανο, "κόμμα/κράτος", θα παγιώσει την παντοδύναμη εξουσία της η νέα άρχουσα τάξη της ΕΣΣΔ, η κομματική/κρατική γραφειοκρατία. Η εργατική τάξη, πουστο όνομά της κυβερνά η κομματική/κρατική γραφειοκρατία, μετατρέπεται, σταδιακά, σε άβουλο παρατηρητή, όσον αφορά τη λήψη των αποφάσεων, έχοντας ως μόνο πολιτικό ρόλο τη συμμετοχή στην υλοποίηση του κεντρικού σχεδιασμού. Ο κεντρικός σχεδιασμός, η συνολική πορεία της επανάστασης και της χώρας, ξεφεύγουν από τα χέρια της (της εργατικής τάξης) και περνούν στη δικαιοδοσία της κομματικής γραφειοκρατίας.[19]
Τέλος, έχουμε καιτη μετάλλαξη του ίδιου του τρόπου λειτουργίας του κομμουνιστικού κόμματος. Πριν από το 1921, οι διαφορετικές πλατφόρμες στα συνέδρια καιη δημόσια διαφωνία των τάσεων ήταν ένα αναφαίρετο δικαίωμα πουτο κατοχύρωνε μάλιστα, καιο δημοκρατικός συγκεντρωτισμός. Το '21 όμως, στο 10ο Συνέδριο των μπολσεβίκων, οι τάσεις απαγορεύτηκαν και, σταδιακά, καιοι πλατφόρμες. Η εξέλιξη αυτή γραφειοκρατικοποίησε περαιτέρω το κομμουνιστικό κόμμα.[20]
↑Anderson, Barbara A. (1990). Growth and Diversity of the Population of the Soviet Union. 510. Annals of the American Academy of Political and Social Sciences. σελίδες 155–77.
↑Vallin, J.· Chesnais, J.C. (1970). Recent Developments of Mortality in Europe, English-Speaking Countries and the Soviet Union, 1960–1970. 29. Population Studies. σελίδες 861–898.
↑Ryan, Michael (28 Μαΐου 1988). Life Expectancy and Mortality Data from the Soviet Union. British Medical Journal. 296. σελ. 1,513–1515.
↑Davis, Christopher· Feshbach, Murray]]. Rising Infant Mortality in the USSR in the 1970s. Washington, D.C.: United States Census Bureau. σελ. 95.
↑Krimins, Juris (3–7 Δεκεμβρίου 1990). The Changing Mortality Patterns in Latvia, Lithuania and Estonia: Experience of the Past Three Decades. Paper presented at the International Conference on Health, Morbidity and Mortality by Cause of Death in Europe.
↑'On the other hand...' See the index of Stalin and His Hangmen by Donald Rayfield, 2004, Random House
.svg)
.svg)
.svg)
.svg)
Μόσχα Νοέμβριος 1990: Κομμουνιστές ψηλά 
