Ο Αρχέλαος ήταν ΚαππαδόκηςΈλληνας ευγενής,[3][4][5], ενδεχομένως Μακεδονικής καταγωγής, αγνώστων γονέων. Ίσως οι πρόγονοί του καταγόταν από τους Έλληνες, που έφτασαν στηνΑνατολία μετά την εκστρατεία Μεγάλου Αλεξάνδρου.[6] Είχε έναν αδελφό, που ονομαζόταν Νεοπτόλεμοςκαιη οικογένειά του ήταν ενεργή στην Αυλή τού Πόντου.[7] Καθώς ήταν φίλος του Μιθριδάτη ΣΤ΄, ο βασιλιάς του Πόντου έδωσε στον Αρχέλαο τον αυλικό τίτλο φίλος.[8]
Ο Αρχέλαος καιο Νεοπτόλεμος ανήλθαν, ώστε να γίνουν εξέχοντες κατά τη διάρκεια των πολέμων τού Μιθριδάτη ΣΤ΄ στις βόρειες ακτές τού Εύξεινου Πόντου. Ο Αρχέλαος διακρίθηκε κατά τον Α΄ Μιθριδατικό Πόλεμο (89-85 π.Χ.). Το 88 π.Χ., ως μέρος τού πολέμου αυτού, ο Αρχέλαος καιο αδελφός του συμμετείχαν σε μία εκστρατεία μετον Ποντικό στρατό εναντίον τού Νικομήδη Δ΄ της Βιθυνίας. Στον ποταμό Αμνία οι δύο αδελφοί είχαν τη διοίκηση της εμπροσθοφυλακής και κέρδισαν την πρώτη νίκη τού πολέμου. Μετά ο Νεοτόλεμος πήγε να νικήσει έναν Ρωμαϊκό στρατό στο Πρωτοπάχιον, μάλλον χωρίς τον αδελφό του. Έπειτα ο Αρχέλαος συμμετείχε στην επιτυχή εκστρατεία τού Μιθριδάτη ΣΤ΄ γιατην κατάκτηση τού μεγαλύτερου μέρους της ρωμαϊκής επαρχίας της Ασίας. Ο Αρχέλαος επιτέθηκε στην Μαγνησία επί Σιπύλω (ή στη Μαγνησία επί Μαιάνδρω)· η επίθεση απέτυχε καιο στρατηγός τραυματίστηκε.
Ο Μιθριδάτης ΣΤ΄ τού Πόντου. Έστειλε τον Αρχέλαο στην Ελλάδα να διώξει τους Ρωμαίους, αλλά ο στρατηγός του ηττήθηκε δύο φορές στη Βοιωτία αποφασιστικά.
Στο τέλος τού θέρους ή το φθινόπωρο τού 88 π.Χ. (ή ίσως το 87 π.Χ.) ο βασιλιάς έδωσε στον Αρχέλαο τη διοίκηση τού μεγάλου στόλου τουκαι στρατό γιανα καταλάβει την Αθήνα. Ο Αρχέλαος καιο Ποντικός στρατός εστάλησαν σε απάντηση των Αθηναίων, που είχαν ζητήσει να αποσπαστούν από τη Ρωμαϊκή εξουσία· ο Μιθριδάτης ΣΤ΄ ήθελε να κατακτήσει την πόλη. Στη διαδρομή ο Αρχέλαος κατέλαβε τις Κυκλάδες μετη Δήλο. Έπειτα κατέλαβαν τον Πειραιά και μετά την Αθήνα. Για τρεις ημέρες πολεμούσε μετονΒρούττιο Σούρα, απεσταλμένο τού υποδιοικητή (propraetor) της Μακεδονίας μετο μικρό απόσπασμα Ρωμαίων στρατιωτών. Η παρουσία τού Ποντικού στρατού υπό τον Αρχέλαο ενθάρρυνε τη Νότιο Ελλάδα να εξεγερθεί εναντίον της Ρωμαϊκής εξουσίας. Όταν όμως έφθασε οΣύλλαςμε μεγάλο Ρωμαϊκό στρατό, ο Αρχέλαος μετον στρατό του αποσύρθηκε από τη Βοιωτία πίσω στην Αθήνα. Οχυρώθηκαν στον Πειραιά και άφησαν στην Αθήνα τον τύραννο Αριστίονα. Τότε ο Μιθριδάτης ΣΤ΄ έστειλε τονγιοτουΑρκάθιοκαι έναν μεγαλύτερο στρατό να ενισχύσει τον Αρχέλαο. Καθώς ο Αρκάθιος προχωρούσε δια μέσου της βόρειας Ελλάδας, ο Αρχέλαος έκανε αρκετές αποτυχημένες προσπάθειες να στείλει προμήθειες στην Αθήνα. Στις 1 Μαρτίου 86 π.Χ. ο Σύλλας με τις λεγεώνες του εισέβαλε στην Αθήνα. Εντω μεταξύ ο Αρκαθίας απεβίωσε στη διαδρομή προς την Αθήνα. Ο στρατός του ήταν άθικτος και καταδίωξε τα υπολείμματα των λεγεώνων στη Μακεδονία. Ο σύμμαχος τού Αρχελάου Αριστίων κατέφυγε στην Ακρόπολη της Αθήνας. Ο Αρχέλαος καιοι σύμμαχοί του έχασαν τον έλεγχο τού Πειραιά και αποσύρθηκαν στη χερσόνησο της Μουνιχίας. Τελικά ο Αρχέλαος πήρε το στρατό τουκαι συνάντησε τις υπόλοιπες δυνάμεις στη Θεσσαλία, όπου κατέλαβαν τις Θερμοπύλες.
Ο Σύλλας πήγε νατον συναντήσει στη Βοιωτία. Οι δύο στρατοί συγκρούστηκαν στη Χαιρώνεια το 86 π.Χ., όπου ο Αρχέλαος ηττήθηκε ολοσχερώς. Διέφυγε στη Χαλκίδα, όπου έλαβε 80.000 ενισχύσεις από τον Μιθριδάτη ΣΤ΄. Καθώς ο Σύλλας δεν είχε στόλο, ο Αρχέλαος έκανε επιδρομές στις ακτές και κατέστρεψε τη μεταφορά της εμπροσθοφυλακής των ενισχύσεών του. Τελικά ο Σύλλας τον αντιμετώπισε στον Ορχομενό το 86/85 π.Χ.· έπειτα από μάχη δύο ημερών, ο Αρχέλαος ηττήθηκε αποφασιστικά από τους Ρωμαίους. Αφού αναγκάστηκε να κρυφτεί δύο ημέρες στους βάλτους της Κωπαΐδας, κατάφερε να δραπετεύσει στη Χαλκίδα.
Όταν ο Μιθριδάτης ΣΤ΄ άκουσε τα νέα των καταστρεπτικών ηττών, διέταξε τον Αρχέλαο να κάνει ειρήνη μετον Σύλλα. Στη συνάντηση που έγινε στο τέλος τού 86 π.Χ., ο Αρχέλαος πρότεινε να αναγνωριστεί το status quo στην Ασία με αντάλλαγμα τη συμμαχία τού Μιθριδάτη ΣΤ΄ εναντίον των εχθρών της Ρώμης. Ο Σύλλας, έμπειρος σε τέτοιες διαπραγματεύσεις, τον κάλεσε να παραδώσει τον στόλο τουκαινα γίνει σύμμαχος της Ρώμης.
Οι τελικοί όροι τού Σύλλα ήταν, ο Μιθριδάτης να παραδώσει μέρος τού Ποντικού στόλου, όλες τις κατακτήσεις στην Ασία καινα πληρώσει αποζημίωση 2000 ταλάντων με αντάλλαγμα τη φιλία καιτη συμμαχία της Ρώμης. Ο Αρχέλαος έμενε μετον Σύλλα, όσο οι όροι αυτοί εστάλησαν στον βασιλιά. Ανησυχούσε γιατη φήμη τουστον Πόντο και βρισκόταν όλο καιπιο κοντά στον Σύλλα· τον συνόδευσε στην εκστρατεία του εναντίον των Θρακών. Ο Αρχέλαος έλαβε μεγάλες ιδιοκτησίες στην Ελλάδα, που περιελάμβαναν 27.000 στρέμματα γης στη Βοιωτία και απεκαλείτο φίλος και σύμμαχος τού Ρωμαϊκού λαού. Κάποια στιγμή επισκέφθηκε τη Ρώμη, όπου τιμήθηκε από τη Σύγκλητο. Ο στόλος του αποσύρθηκε από την Ελλάδα. Ο Αρχέλαος μπόρεσε να πείσει τον Μιθριδάτη ΣΤ΄ να συναντήσει τον Σύλλα καινα συμφωνήσει με τους όρους του, εκτός της παράδοσης τού στόλου και της εκκένωσης της Παφλαγονίας. Αργότερα ο Αρχέλαος εξέπεσε της εύνοιας τού βασιλιά, που πίστευε, ότι ο Αρχέλαος έκανε πάρα πολλές παραχωρήσεις στον Σύλλα. Ο Αρχέλαος βοήθησε τους Ρωμαίους στον Β΄ Μιθριδατικό Πόλεμο καιτονΛ. Λ. Λούκουλλοστον Γ΄ Μιθριδατικό Πόλεμο.
↑Mayor, The Poison King: the life and legend of Mithradates, Rome’s deadliest enemy p.114
↑Hazel, John (2001). Who's Who in the Roman World. Routledge. σελ. 19. ISBN0415224101. Archelaus 1. (Cl BC) was a Greek general from Cappadocia who served MITHRIDATES (3) VI, king of Pontus.
↑Eder, Walter· Renger, Johannes· Henkelman, Wouter· Chenault, Robert (2007). Brill's chronologies of the ancient world New Pauly names, dates and dynasties. Brill. σελ. 111. ISBN9004153209. Of greater historical importance are the Archelai, the descendants of an officer of Greek origin (Archelaus). […] The grandson, Archelaus, was the first to have some success in Cappadocia
↑Dueck, Strabo’s cultural geography: the making of a kolossourgiaσελ. 209
↑Dueck, Strabo’s cultural geography: the making of a kolossourgiaσσ. 208-209
