Ηγονιδιακή θεραπεία είναι ένας τομέας της Βιοτεχνολογίαςο οποίος στηρίζεται στην εφαρμογή της τεχνολογίας του ανασυνδυασμένου γενετικού υλικού (DNA) στη θεραπεία γενετικών ασθενειών, ασθένειες δηλαδή που προκαλούνται λόγω γενετικής "ανωμαλίας" (ή μετάλλαξης).[1] Στοχεύει στην αποκατάσταση ενός παθολογικού φαινοτύπου, δηλαδή της εξωτερικής εμφάνισης και της βιοχημικής σύστασης ενός οργανισμού, με μία διεργασία η οποία περιλαμβάνει αλλαγή γενετικού υλικούστα κύτταρα τουιστούπου πάσχει. Η διεξαγωγή της γονιδιακής θεραπείας εξαρτάται από τη γενετική βάση καιτην παθοφυσιολογία της ασθένειας. Αφορά ασθένειες που μπορεί να είναι κληρονομικές (μονογονιδιακές ασθένειες Μεντελικής κληρονομικότητας) ή μη-κληρονομικές (π.χ. καρκίνος, νόσος του Πάρκινσον) καισε κάθε περίπτωση η γονιδιακή μεταφορά γίνεται σε σωματικά κύτταρα και όχι σε γεννητικά.[2]
Η γονιδιακή θεραπεία αποτελεί μια σημαντική θεραπευτική προσέγγιση σε σοβαρές ασθένειες που φέρουν βλάβη σεγονίδια. Η βλάβη αυτή είναι κυρίως μετάλλαξη σεαζωτούχες βάσειςκαι όταν είναι κληρονομική εμφανίζεται σε μικρή ηλικία καιτα παιδιά παρουσιάζουν διάφορα νοητικά και αναπτυξιακά προβλήματα. Υπάρχουν, επίσης, περιπτώσεις, όπως μερικές μορφές καρκίνου, που εμφανίζονται κατά τη διάρκεια της ζωής καιδεν οφείλονται στην κληρονομικότητα. Ανάλογα μετην ασθένεια εφαρμόζεται και άλλο είδος θεραπείας καιοι παράμετροι που διαφοροποιούνται είναι το γονίδιο που πρέπει να εισαχθεί σε κάθε ασθένεια, ο τύπος των κυττάρων που στοχεύονται καιτο είδος του φορέα πουθα χρησιμοποιηθεί.[3]
Έχουν αναπτυχθεί πολλοί φορείς που χρησιμοποιούνται στη γονιδιακή θεραπεία με διαφορετικές δυνατότητες ο καθένας. Σε αυτούς συμπεριλαμβάνονται ιϊκά καιμη ιϊκά συστήματα. Οι ιϊκοί φορείς εισάγονται καιδρουν όλοι με παρόμοιο τρόπο, δηλαδή πολλαπλασιάζονται εις βάρος του ξενιστή, ενώ οιμη ιϊκοί, όπως το γυμνό DNA ή τα λιποσώματα, μεταφέρονται με φυσικούς και χημικούς τρόπους. Ανεξάρτητα από τοποιοθα χρησιμοποιηθεί, πρέπει ναμην απειλεί σοβαρά την υγεία με φλεγμονές και μεταλλάξεις, να εξασφαλίζει τη μόνιμη έκφραση του φυσιολογικού γονιδίου στα απαιτούμενα επίπεδα καινα είναι γενικότερα αποτελεσματικό.[3]
Στηνex vivo γονιδιακή θεραπεία λαμβάνονται ορισμένα κύτταρα από τον πάσχοντα που ευθύνονται γιατην ασθένειά τουκαι αυτά πολλαπλασιάζονται σεκυτταροκαλλιέργιες. Το φυσιολογικό γονίδιο ενσωματώνεται σε έναν ιικό φορέα, ο οποίος έχει καταστεί αβλαβής, και εισάγεται στα κύτταρα της κυτταροκαλλιέργιας. Τότε τα πλέον γενετικά τροποποιημένα κύτταρα εισάγονται με ενδοφλέβια ένεση στον πάσχοντα.[4]
Στηνin vivo γονιδιακή θεραπεία φυσιολογικά γονίδια ενσωματώνονται σε μόρια-φορείς (ή «έξυπνους» φορείς) που εισάγονται κατευθείαν στον οργανισμό του πάσχοντα.[5]
Οι παραπάνω τεχνικές χρησιμοποιούνται για διαφορετικές γενετικές ασθένειες η καθεμία και εξαρτάται από τον ιστό που αυτές προσβάλουν. Για παράδειγμα, η τεχνική ex vivo χρησιμοποιείται γιατην αντιμετώπιση της ανεπάρκειας του ανοσοποιητικού συστήματος, ενώ η τεχνική in vivo χρησιμοποιείται γιατην αντιμετώπιση της κυστικής ίνωσης.[6]
Παρά τα αρκετά επιτεύγματα που σημειώθηκαν κατά την διάρκεια των δεκαετιών, η γονιδιακή θεραπεία έχει απασχολήσει την παγκόσμια επιστημονική κοινότητα από βιοηθική άποψη. Ενώ μπορεί θεωρητικά να θεραπεύσει κάθε ασθένεια, η εφαρμογή της είναι αρκετά περιορισμένη διότι έχει προβληματίσει μετο πότε πρέπει να εφαρμόζεται, καθώς καιανη εφαρμογή της είναι ασφαλής λόγω των φορέων. Οι απόψεις στο θέμα διίστανται, ανκαιοι περισσότεροι καταλήγουν στο συμπέρασμα ότι είναι καλό να χρησιμοποιείται όταν η ασθένεια είναι ανίατη καιδεν υπάρχει καμία άλλη λύση.[3] Όσον αφορά τη χρήση των φορέων, παρόλο που αυτοί στις περιπτώσεις που είναι ιικοί καθίστανται αβλαβείς, έχουν μικρή πιθανότητα να προκαλέσουν παρενέργειες καισε ορισμένες περιπτώσεις καρκίνο. Επίσης χρησιμοποιώντας τη μέθοδο αυτή δεν αντικαθίσταται το μεταλλαγμένο γονίδιο, παρά ενσωματώνεται προσωρινά το φυσιολογικό αντίγραφο του γονιδίου στο γενετικό υλικό συγκεκριμένων κυττάρων. Επομένως καθίσταται αναγκαία η συνεχής επανάληψη της θεραπείας, όπως στα άτομα που πάσχουν από διαβήτη τύπου 1.[7]
Γιατην γαμετική γονιδιακή θεραπεία, ο προβληματισμός είναι μεγαλύτερος αφού σε αυτή την περίπτωση τίθεται καιτο θέμα της ευγονικής. Μετην αλματώδη, όμως, ανάπτυξη της επιστήμης, οι φορείς βελτιώνονται συνεχώς, όπως καιοι τρόποι μεταφοράς τους, οπότε αναμένεται σύντομα η καθιέρωση της εφαρμογής της.[3]
