Το όνομα ιαγουάρος προέρχεται από την Ινδιάνικη λέξη jaguara που σημαίνει "αυτός που σκοτώνει με ένα πήδημα". Το όνομα του γένους Πάνθηρ σημαίνει στα αρχαία ελληνικά "θηρευτής (κυνηγός) των πάντων".
Ο ιαγουάρος εκτείνεται από τηνΠαταγονία ως τηνΑριζόνα επειδή είναι πολύ ευπροσάρμοστο ζώο. Περιοριστικό όριο στην εξάπλωσή του αποτελεί το υψόμετρο. Το μέγιστο υψόμετρο στο οποίο επιβιώνει συνήθως ο ιαγουάρος είναι τα 1.800 ως τα 2.000 μέτρα. Έχουν όμως βρεθεί και άτομα στα 3.000 μέτρα, κυρίως σε μία ζώνη της Βολιβίας όπου οι διακυμάνσεις στη θερμοκρασία μεταξύ μέρας και νύχτας είναι πολύ μεγάλες. Το περιβάλλον του είναι τα δάση του Ισημερινού καιοι όχθες των ποταμών, αλλά συναντάται καιστα τροπικά δάση, στις ημιερήμους της Καλιφόρνιας, καθώς καιστα κεντρικά υψίπεδα τουΠερού. Πριντην άφιξη των Ισπανών κατοικούσε και στις πάμπας της Αργεντινής, αλλά εξολοθρεύτηκε σχεδόν αμέσως διότι δεν είχε σημείο να κρυφτεί. Οι ιαγουάροι επίσης μετακινούνται αρκετά συχνά, κυρίως στις ισημερινές και τροπικές περιοχές λόγω των πλημμυρών και συχνά φτάνουν σε φάρμες όπου επιδίδονται στο κυνήγι των οικόσιτων ζώων και βρίσκουν γρήγορο θάνατο εξαιτίας των αγροτών.
Λόγω της απομόνωσής τουκαι της ελλείψεως ανταγωνισμού με άλλα σαρκοφάγα, ο ιαγουάρος έχει μια αρκετά αρχέγονη εμφάνιση, η οποία όμως τον βοηθάει στο κυνήγι. Το κεφάλι του είναι ρωμαλέο με προεξέχον σαγόνι και πανίσχυρα δόντια, που όταν κλείνουν γίνονται θανάσιμα, αλλά μπορούνε να μεταφέρουν ένα αντικείμενο χωρίς αυτό να πάθει ζημιά. Τα άκρα του φέρουνε κοφτερά νύχια τα οποία τεντώνονται χάρη σε ένα μηχανισμό παρόμοιο με αυτόν του σουγιά. Το δέρμα του έχει κοντό, απαλό τρίχωμα πουστη ράχη έχει πορτοκαλοκαφέ χρώμα με μαύρες βούλες, ενώ όσο πλησιάζει προς την κοιλιά τόσο ανοίγει το χρώμα, μικραίνουν και αραιώνουν οι βούλες. Ο χρωματισμός αυτός το βοηθάει να κρύβεται αποτελεσματικά μέσα στη βλάστηση καινα κυνηγάει τα θύματά του. Μερικές φορές παρατηρείται το φαινόμενο του μελανισμού, και έχουμε κατάμαυρα δείγματα, ενώ υπάρχουν και περιπτώσεις αλφισμού. Το μήκος του κυμαίνεται από 1,5 ως 2 μέτρα και βάρος από 115 ως 150 κιλά. Στην άγρια φύση οι ιαγουάροι ζουν ως 22 χρόνια.
Οι μελανιστικοί ιαγουάροι δεν είναι σπάνιοι ούτε στη φύση.
Ο ιαγουάρος πολύ συχνά συγχέεται μετηλεοπάρδαλη λόγω του ότι είναι πολύ στενοί συγγενείς, αλλά παρουσιάζουν ορισμένες διαφορές οι οποίες είναι ορατές με λίγη προσοχή. Στην πραγματικότητα ο ιαγουάρος είναι μεγαλύτερος, πιο σφιχτοδεμένος και ρωμαλέος. Επίσης, το σαγόνι του ιαγουάρου είναι πιο χοντρό και φαίνεται πιο ισχυρό από το σαγόνι της λεοπάρδαλης. Τελευταία διαφορά είναι ο χρωματισμός του δέρματος, που, ενώ φαίνεται εξ αποστάσεως ο ίδιος, διαφέρει ως προς τις κηλίδες. Οι κηλίδες του ιαγουάρου είναι μεγαλύτερες από αυτές της λεοπάρδαλης και παρουσιάζουν μια κεντρική μαύρη βούλα η οποία λείπει από τις κηλίδες της λεοπάρδαλης.
Οι ενήλικοι ιαγουάροι είναι μοναχικά ζώα καιδε συναντιούνται στην άγρια φύση παρά μόνο γιανα ζευγαρώσουν. Τα ενήλικα αρσενικά οριοθετούν περιοχές σημαδεύοντας τα σύνορά τους είτε με ούρα, είτε, όπως υποστηρίζουν μερικοί ερευνητές, ξύνοντας μετα νύχια τους τους κορμούς των δέντρων. Στην τελευταία μάλιστα περίπτωση, όταν ένα άτομο πάει να "αναγνωρίσει" τον ιδιοκτήτη μιας περιοχής κοιτάζει τα σημάδια, καιαντα σημάδια είναι ψηλότερα από αυτά που μπορεί να χαράξει, τότε καταλαβαίνει ότι ο αντίπαλος είναι ισχυρότερος και αποχωρεί. Ο βρυχηθμός επίσης χρησιμεύει ως ακουστικό σήμα που δηλώνει την κατάσταση του ιδιοκτήτη και αποτρέπει τα άλλα αρσενικά από τονα εισέλθουν στην περιοχή. Παρόλα τα προειδοποιητικά σήματα, ανο αντίπαλος παραβιάσει την περιοχή, ακολουθεί μονομαχία, μετην οποία ο νικητής κρατάει την περιοχή καιο ηττημένος διώχνεται. Στην περίπτωση πουοι αντίπαλοι είναι ισοδύναμοι, η μονομαχία γίνεται άγρια μέχρι θανάτου, με ολέθριες επιπτώσεις γιατο νικημένο. Πολλά γέρικα αρσενικά που εκδιώκονται από τις περιοχές τους σχηματίζουν ομάδες και περιπλανώνται ώσπου ναβρουν νέα περιοχή και συνήθως προσανατολίζονται προς τις φάρμες όπου ειδικεύονται στη σύλληψη κατοικίδιων και βρίσκουν γρήγορο θάνατο από τους ιδιοκτήτες. Γενικά, η έκταση μιας περιοχής εξαρτάται από τη διαθεσιμότητα της τροφής. Στις ισημερινές και τροπικές περιοχές όπου το φαγητό είναι άφθονο οι περιοχές είναι συνήθως κυκλικές με ακτίνα τριών μιλίων, ενώ στις πιο απομακρυσμένες περιοχές οι ιδιοκτησίες έχουνε εμβαδό διακοσίων τετραγωνικών μιλίων.
Οι μητέρες ιαγουάροι ανατρέφουν στοργικά τα παιδιά τους.
Λίγα στοιχεία μας είναι γνωστά γιατην αναπαραγωγή του ιαγουάρου, αφού αυτός είναι σπάνιος στη φύση καιοι βιολόγοι τον μελετούν κυρίως στην αιχμαλωσία όπου αναπαράγεται επιτυχώς. Ο ιαγουάρος έχει ευρεία κατανομή, και είναι φανερό ότι δεν μπορεί να έχει την ίδια περίοδο οίστρου σε όλα τα μέρη της κατανομής του. ΣτονΙσημερινόκαι στους τροπικούς η αναπαραγωγή γίνεται οποιαδήποτε χρονική στιγμή λόγω των σταθερών κλιματικών συνθηκών. Αντίθετα, στις πιο απομακρυσμένες περιοχές της κατανομής τουτα μικρά γεννιούνται την άνοιξη. Έτσι στοΓιουκατάνο οίστρος παρατηρείται μεταξύ Αυγούστου και Σεπτεμβρίου, ενώ στηΣιναλόατα μικρά γεννιούνται μεταξύ Ιουλίου και Αυγούστου. Κατά τη διάρκεια του οίστρου τα αρσενικά συγκρούονται ακόμα πιο συχνά και σκληρά, αποβάλλουν τις μοναχικές τους συνήθειες και συναντιούνται μετα θηλυκά γιανα ζευγαρώσουν. Μετά το ζευγάρωμα το αρσενικό φεύγει γιατην περιοχή του, ενώ το θηλυκό κυοφορεί για 100 περίπου μέρες και γεννά 2-3 μικρά (σπανιότερα 1 ή 4). Τα μικρά στην αρχή είναι τυφλά και ζυγίζουν λιγότερο από 6 κιλά και έχουν πιο σκούρο τρίχωμα από τους γονείς τους. Ύστερα από 2 εβδομάδες ανοίγουν τα μάτια τους και αρχίζουν να εξερευνούν τον κόσμο έξω από τη σπηλιά. Παραμένουν όμως μέσα σε αυτήν γύρω στους 2 μήνες προτού αρχίσουν να βγαίνουν μαζί μετη μητέρα τους, η οποία τα μαθαίνει να κυνηγούν ύστερα από 6 μήνες. Η ανατροφή είναι δύσκολη και επίπονη, όμως η μητέρα δε φεύγει από κοντά τους ούτε όταν ζυγίζουν 75 κιλά και κυνηγούν πλέον για δικό τους λογαριασμό. Ύστερα από δύο χρόνια τα μικρά αποχωρίζονται και αναζητούν μόνα τους πλέον την τύχη τους. Οι νεαροί ιαγουάροι είναι έτοιμα για αναπαραγωγή από το τρίτο έτος της ηλικίας τους.
Εικονογράφηση που αναπαριστά τη σύλληψη ενός τάπιρου από έναν ιαγουάρο.
Ο ιαγουάρος λόγω της ευρείας κατανομής τουκαι της έλλειψης ανταγωνισμού με άλλα σαρκοφάγα έχει αναπτύξει πολύ ευρύ διαιτολόγιο που περιλαμβάνει πολλά ζώα. Ο ιαγουάρος προτιμά τα ζώα τα οποία με λίγο κόπο τού δίνουν πολύ κρέας, όπως είναι τα μεγάλα τρωκτικά, δηλαδή τακαπιμπάρα, ταπάκακαιοιδασύπρωκτοι. Κυνηγά επίσης και νεαρούς τάπιρους, πεκάρικαιελάφια, καθώς και μικρά τρωκτικά, μικρά φίδια, σαύρες, πιθήκους, βραδύποδες, ακόμα και μερικούς καρπούς όπως τοαβοκάντο.
Όταν ο ιαγουάρος κυνηγά, κυρίως τη νύχτα, στέκεται σε σημείο πουνα φυσά ευνοϊκός γι' αυτόν άνεμος, κινείται με πολλή προσοχή και πλησιάζει το θύμα χωρίς να γίνει αντιληπτός. Όταν κρίνει ότι η περίσταση είναι ευνοϊκή, πηδάει με προτεταμένα τα νύχια και εξουδετερώνει το θήραμα σε σύντομο χρονικό διάστημα. Εφόσον το θύμα είναι ισχυρό καιη επίθεση του ιαγουάρου αποτύχει, ο ιαγουάρος εγκαταλείπει την προσπάθειά του. Άλλη τεχνική που εφαρμόζει ο ιαγουάρος είναι η ενέδρα: στέκεται πάνω από ένα πέρασμα φυτοφάγων ζώων και περιμένει να περάσει το θύμα. Μόλις αυτό έρθει, ο ιαγουάρος πηδάει καιτο σκοτώνει. Παρότι ο ιαγουάρος έχει προσαρμοστεί στο κυνήγι και έχει ευρύ διαιτολόγιο, δεν είναι εύκολο ναβρει θήραμα. Καιοπιο ανεπαίσθητος θόρυβος διώχνει μακριά τα θηράματά του ή τα οδηγεί σε αμυντική στάση. Τα πεκάρι είναι δύσκολη λεία, γιατί παρόλο που είναι μικρά, είναι πολλά και φέρουν θανάσιμους χαυλιόδοντες, καιανδεν προλάβει ο ιαγουάρος να πιάσει ένα καινατο μεταφέρει σε ένα δέντρο, βρίσκει τον θάνατο από την υπόλοιπη ομάδα. Οι μυρμηγκοφάγοι είναι πολύ επικίνδυνοι καιτου προξενούν θανάσιμα τραύματα μετα μακριά τους νύχια. Οι βραδύποδες καιοι πίθηκοι αποτελούν επίσης δύσκολη λεία, όχι τόσο λόγω των σωματικών τους προσόντων όσο λόγω των κλαδιών στα οποία καταφεύγουν καιδεν αντέχουν το βάρος του θηρευτή. Ο ιαγουάρος θανατώνει τα μεγάλα θύματα με ένα δάγκωμα στο λαιμό καιτα μικρά με ένα χτύπημα στον αυχένα. Μετά το κυνήγι, ανοι περιστάσεις είναι ευνοϊκές, κάθεται και τρώει 7-8 κιλά κρέατος. Ύστερα ή φεύγει ή κάθεται στο πτώμα και τρέφεται με αυτό επί μέρες. Πάντως έχουν αναφερθεί και περιπτώσεις όπου ιαγουάροι έσυραν 200 κιλών νεκρό ζώο επί 30 χιλιόμετρα.
Το ρωμαλέο σώμα του ιαγουάρου τον βοηθάει πολύ στο κυνήγι.
Ο ιαγουάρος έχει προσαρμοστεί πολύ στη ζωή κοντά στο νερό καιτο αγαπάει περισσότερο ακόμα κι από τηντίγρηκαιτηλεοπάρδαλη. Εφαρμόζει πολλές μεθόδους στο ψάρεμα και από τα αγαπημένα του θηράματα είναι τοαραπαΐμακαιτονοτιοαμερικανικό πνευμονοφόρο ψάρι. Ο ιαγουάρος γιανα ψαρέψει χτυπάει αργά τα πόδια του μες στο νερό σαννα έπεφτε κάποιος καρπός. Τα μικρά ψάρια τρέχουν προς την κατεύθυνση νομίζοντας πως έχει πέσει τροφή καιτα μεγάλα ψάρια βλέποντάς τα έρχονται και αυτά. Ο ιαγουάρος τότε τα βγάζει έξω με γρήγορα χτυπήματα καιτα τρώει. Κάποιες δασόβιες φυλές υποστηρίζουν ότι ο ιαγουάρος φτύνει μέσα στο νερό και ύστερα τραβάει έξω τα ψαράκια που πλησιάζουν το φτύμα. Ταερπετά είναι καλή λεία γιατον ιαγουάρο, ειδικά οι χελώνες. Ο ιαγουάρος τις αναποδογυρίζει και ύστερα τις τρώει. Όταν ανακαλύψει τα αυγά τους τα τρώει με βουλιμία και επιστρέφει κατ' επανάληψη ώσπου νατα φάει όλα. Επίσης κυνηγάει τα μικρά τωνανακόντακαιτωνκαϊμάν. Όταν όμως συναντήσει μεγάλα άτομα, μπλέκονται συχνά, ερπετό και θηλαστικό, σε θανάσιμες μάχες, στις οποίες ο τόπος καθορίζει το αποτέλεσμα. Αντα ερπετά δεν καταφύγουν στο νερό, το τέλος τους είναι βέβαιο, αν όμως παρασύρουν τον ιαγουάρο μέσα στο βασίλειό τους, ο ιαγουάρος πολλές φορές καταβροχθίζεται. Επίσης ο ιαγουάρος αναζητεί βατράχους, μικρά φίδια καικαβούρια. Υπάρχουνε και πιστοποιημένες περιπτώσεις με ιαγουάρους που έχουνε σκοτώσει και έχουνε βγάλει στη στεριά μανάτουςπου ζυγίζανε πάνω από 500 κιλά.
Στην άγρια φύση εκτός από τον άνθρωπο, λίγα ζώα μπορούν να βλάψουν τον ιαγουάρο. Τα αρπακτικά πτηνά, τα μεγάλα φίδια (βόες) καιτα μεσαίου μεγέθους σαρκοφάγα όπως οσελότοι, τιγρογαλέςκαιιαγουαρόνδοιθα επιτεθούν στους μικρούς ιαγουάρους. Τα μόνα σαρκοφάγα που μπορούν να απειλήσουν τη ζωή ενός εύρωστου ιαγουάρου είναι τοανακόντακαιοκαϊμάν, τα οποία τρώνε τους νεαρούς ιαγουάρους όπως καιοι ιαγουάροι κυνηγάνε τα μικρά τους. Καμιά φορά γίνονται αιματηρές μάχες μεταξύ ενηλίκων όπου ο ιαγουάρος δε βγαίνει πάντα νικητής. Τα μεγάλα χορτοφάγα όπως ταπεκάρικαιταελάφιαδεν πρέπει να υποτιμούνται, καθώς είναι ικανά να προκαλέσουνε με τους χαυλιόδοντες ή μετα κέρατά τους μεγάλη ζημιά, όπως καιοι μυρμηγκοφάγοι μετα νύχια τους.
Ιαγουάρος πολεμιστής. Οι ιαγουάροι πολεμιστές ήταν η αφρόκρεμα του στρατού των Αζτέκων
Ο ιαγουάρος είναι αντικείμενο πολλών μύθων, κυρίως τωνΙνδιάνωντων δασών. Το δέρμα του κοσμεί τα τοτέμ των δασόβιων φυλών και μόνο οι αρχηγοί καιοι σαμάνοι έχουν το δικαίωμα νατο φορούν. Στα μάτια των πρωτόγονων αυτών φυλών ο ιαγουάρος συμβολίζει την πανουργία, τη δύναμη καιτην ευελιξία, καθώς καιτο καλό πνεύμα που μάχεται το κακό μετη μορφή του ανακόντα. Στους ανεπτυγμένους Προκολομβιανούς πολιτισμούς όπως οιΑζτέκοικαιοιΜάγιαο ιαγουάρος εμφανίζεται ως θεότητα. Μάλιστα, οιΑζτέκοι είχαν ιδρύσει τάγμα "ιπποτών", τους ιαγουάρους πολεμιστές οι οποίοι έφεραν στους ώμους τους δέρμα ιαγουάρου που είχαν σκοτώσει μόνοι τους ως σύμβολο ανδρείας και ήταν γόνοι ευγενών.
Δυστυχώς οι λευκοί κονκισταδόρες αντιμετώπισαν τους ιαγουάρους με πολλή σκληρότητα. Μόνο στην κοιλάδα τουΡίο ντελα Πλάταοι κονκισταδόρες σκότωναν 2.000 άτομα το χρόνο. Στα χρόνια που περάσανε, οι κηλιδωτές γούνες έγιναν μεγάλη μόδα, τόσο πουτο 1970 έγιναν εξαγωγή μόνο από τοΠερού 829 δερμάτων ιαγουάρων, ενώ στις Η.Π.Α πουλήθηκαν το ίδιο έτος 7.758 δέρματα πάλι από ιαγουάρους. Μπροστά σε αυτήν την κατάσταση, οι New York Times δημοσίευσαν το 1968 ένα άρθρο από τον J. Kaplan, ενός από τους μεγαλύτερους γουναράδες της Νέας Υόρκης: Καταλαβαίνουμε ότι τοναμην πουλάμε δέρματα από λεοπαρδάλεις και ιαγουάρους θα μας στοιχίσει ακριβά σε χρήμα και πελάτες. Υπάρχουν όμως στιγμές στη ζωή κατά τις οποίες η σύνεση καιη λογική πρέπει να υπερισχύσουν του χρηματικού κέρδους.
Οι σημερινές στατιστικές είναι πολύ ανησυχητικές. Εκτός από το παράνομο εμπόριο γούνας κινδυνεύουν και από την αποψίλωση των δασών. Σήμερα υπάρχουν λιγότεροι από 200 ιαγουάροι στηνΑργεντινήκαι ακόμα λιγότεροι στηνΑριζόνα. Καιτα οκτώ υποείδη του ιαγουάρου διατρέχουν κίνδυνο εξαφάνισης, ενώ κάποια έχουν εξαφανιστεί στην άγρια φύση. Παρ' όλη τη φήμη που έχουν οι ιαγουάροι ως ανθρωποφάγοι υπάρχουν αρκετές διηγήσεις για ανθρώπους που ακολουθούνταν επί μίλια στο δάσος από μοναχικούς ιαγουάρους. Από αυτές τις ιστορίες βγαίνει το συμπέρασμα ότι οι ιαγουάροι αυτοί προτιμούσαν να βγάλουν τους ανθρώπους από τις περιοχές τους, παρά να τους επιτεθούν. Τέλος, υπάρχουν και ιστορίες για ιαγουάρους που έβγαιναν από το δάσος και πήγαιναν να παίξουν με παιδιά από τα χωριά των Ινδιάνων.
