Ο κρητικός αίγαγρος (Capra hircus creticus), μερικές φορές αποκαλούμενο κρητική αίγα, αγρίμι, είναι ένα μεγάλο οπληφόρο θηλαστικό γηγενές της ανατολικής Μεσογείου το οποίο σήμερα βρίσκεται στην Κρήτη, σε τρία μικρά νησάκια κοντά της (νήσοι Δία, Θεοδωρού, και Άγιοι Πάντες). Υπάρχει και σημαντικός πληθυσμός στη Sapientza των μεσσηνιακών Οινουσσών, ενώ κρητικοί αίγαγροι εντοπίζονται και στον Εθνικό Δρυμό Πάρνηθας.[1]
Ο κρητικός αίγαγρος έχει ανοιχτόχρωμη καφέ γούνα με μια πιο σκούρα λωρίδα γύρω από το λαιμό του. Το αρσενικό έχει μεγάλα κέρατα τα οποία διευθύνονται προς τα πίσω. Είναι ντροπαλά ζώα και ξεκουράζονται κατά τη διάρκεια της ημέρας. Αποφεύγουν τους ανθρώπους και κάνουν μεγάλα άλματα, ενώ μπορούν να ανεβαίνουν κατακόρυφα βράχια. Για τα αρσενικά χρησιμοποιείται το όνομα «αγρίμι» ενώ το όνομα «σανάδα» χρησιμοποιείται για τα θηλυκά.
Ο κρητικός αίγαγρος δεν θεωρείται αυτόχθονος της Κρήτης, αλλά πιστεύεται ότι εισήχθη στη Μινωική εποχή. Πάντως, δεν εμφανίζεται πουθενά αλλού εκτός από την Κρήτη και τη Ντία και συνεπώς θεωρείται ενδημικό είδος της περιοχής. Παλιότερα ήταν κοινός σε όλο το Αιγαίο αλλά το τελευταίο του καταφύγιο είναι στις κορυφές των Λευκών Ορέων στη δυτική Κρήτη – ιδιαίτερα σε μία σειρά σχεδόν κατακόρυφων βράχων 900 μέτρων στο φαράγγι της Σαμαριάς, τα λεγόμενα απάτητα. Το φαράγγι έχει ανακηρυχθεί Εθνικός Δρυμός για να προστατευθεί η σπάνια πανίδα και χλωρίδα του. Φιλοξενεί άλλα 14 ενδημικά ζωικά είδη και προστατεύεται από την UNESCO ως Απόθεμα της Βιόσφαιρας (Biosphere Reserve).
Το 1960, ο κρητικός αίγαγρος ήταν απειλούμενο είδος με καταγεγραμμένα λιγότερα από 200. Ήταν η μόνη πηγή κρέατος για τους αντάρτες την εποχή της Κατοχής στον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο. Η απειλή για τον αίγαγρο ήταν ο κυριότερος λόγος ανακήρυξης της Σαμαριάς ως εθνικού δρυμού στις αρχές της δεκαετίας του '60. Υπάρχουν ακόμα μόνο περί τα 2000 ζώα στο νησί και θεωρούνται ακόμα απειλούμενα. Τα βοσκοτόπια σπανίζουν και ασθένειες τα προσβάλλουν. Η ανάμειξη με την κοινή αίγα είναι όμως ο μεγαλύτερος κίνδυνος. Το κυνήγι τους απαγορεύεται αυστηρά.
Αρχαιολογικές ανασκαφές έχουν βρει διάφορες αναπαραστάσεις του κρητικού αίγαγρου. Κάποιοι ακαδημαϊκοί πιστεύουν πως το ζώο αυτό λατρεύτηκε στο νησί κατά την αρχαιότητα. Η μοριακή ανάλυση δείχνει πως ο κρητικός αίγαγρος δεν είναι ξεχωριστό υποείδος του αγριοκάτσικου, όπως αρχικά επικρατούσε. Αντίθετα είναι μια άγρια αίγα καταγόμενη από τα πρώτα κοπάδια που εξημερώθηκαν στο Λεβάντε και σε άλλα μέρη της ανατολικής Μεσογείου περί το 8000 με 7500 π.Χ. Επομένως, αντιπροσωπεύει ένα σχεδόν δέκα χιλιάδων ετών δείγμα της πρώτης εξημερωμένης αίγας. Βέβαια το μόνο που αποδεικνύει η μοριακή ανάλυση είναι ότι ο κρητικός αίγαγρος δεν είναι συγγενής των σύγχρονων κατσικιών της ανατολικής μεσογείου, όλα τα υπόλοιπα είναι απλά υποθέσεις. Άλλωστε όπως καταδεικνύει και η ύπαρξη αυτόχθονου είδους ιπποπόταμου στη Σικελία, ο οποίος βρέθηκε εκεί κατά το Πλειστόκαινο (από 2.500.000 π.Χ και ύστερα) και εξαφανίστηκε το 8.000 π.Χ,[2] είναι δυνατόν να υπάρξουν αυτόχθονα μεγάλα θηλαστικά στα μεγάλα νησιά της μεσογείου, και ως εκ τούτου το μέγεθος δεν αποτελεί τεκμήριο ότι ένα είδος μεταφέρθηκε σε νησί από τον άνθρωπο. Έτσι ο κρητικός αίγαγρος μπορεί κάλλιστα να μην μεταφέρθηκε ποτέ και να αποτελεί ένα αυτόχθονο είδος της Κρήτης το οποίο μάλιστα μπορεί και να μην έχει εξημερωθεί πότε.
Σε κάθε περίπτωση, ο αίγαγρος είναι ένα έμβλημα της Κρήτης και έχει τεράστια πολιτιστική σημασία. Ωστόσο, από νομική άποψη, η νομοθεσία περί απειλούμενων ειδών δεν ισχύει για τον κρητικό αίγαγρο καθώς δεν καλύπτει ζώα που στο παρελθόν είχαν εξημερωθεί και επέστρεψαν στην άγρια φύση, καθώς θεωρησαν δεδομένο ότι το ζώο είχε εξημερωθεί κατά την μινωική εποχή προκείμενου να μεταφερθεί στην Κρήτη. Όμως παρόμοιες περιπτώσεις σε άλλα μέρη καλύπτονται από τους νόμους περί προστασίας της πολιτιστικής κληρονομιάς.
-
Μινωικό ρυτό από
το ανάκτορο της
Ζάκρου με παράσταση αιγάγρων, 1500-1450
π.
Χ.
-
Κρητικός αίγαγρος όπως
τον απεικόνισε
ο Pierre Belon κατά
το ταξίδι
του στην Κρήτη
το 1550.
[3]
-
Αρσενικός κρητικός αίγαγρος.
-
Θηλυκός κρητικός αίγαγρος.
-
Θηλυκός κρητικός αίγαγρος και ρίφι.
- Bar-Gal, G. K. et al. (2002): Genetic evidence for the origin of the agrimi goat (Capra aegagrus cretica). Journal of Zoology 256:369-377. DOI:10.1017/S0952836902000407
- Manceau, V. et al. (1999): Systematics of the genus Capra inferred from mitochondrial DNA sequence data. Molecular Phylogenetics and Evolution 13:504-510
![Κρητικός αίγαγρος όπως τον απεικόνισε ο Pierre Belon κατά το ταξίδι του στην Κρήτη το 1550.[3]](https://upload.wikimedia.org/wikipedia/el/thumb/0/0a/Capra_Aegagrus_Creticus_by_Pierre_Belon_1554.jpg/335px-Capra_Aegagrus_Creticus_by_Pierre_Belon_1554.jpg)
Αρσενικός κρητικός αίγαγρος.
Θηλυκός κρητικός αίγαγρος.
Θηλυκός κρητικός αίγαγρος
![Κρητικός αίγαγρος όπως τον απεικόνισε ο Pierre Belon κατά το ταξίδι του στην Κρήτη το 1550.[3]](https://trans.hiragana.jp/ruby/https://el.wikipedia.org/wiki/%CE%91%CF%81%CF%87%CE%B5%CE%AF%CE%BF:Capra_Aegagrus_Creticus_by_Pierre_Belon_1554.jpg)
